91
90
5
Kompüterlər istehsalda geniş tətbiq olunur. Böyük zavodlarda istehsal prose-
sinin idarə olunması kompüterlər vasitəsilə aparılır. Eləcə də kompüterlər müx-
təlif qurğuların normal işləməsinə, temperaturun və təzyiqin müəyyən olunmuş
səviyyədə saxlanmasına nəzarət edir. Bəzi işlərin insan tərəfindən yerinə yeti-
rilməsi çox təhlükəlidir, yaxud mümkün deyil. Bu işləri kompüterlərlə idarə
olunan robotlar insanlar kimi, hətta onlardan da yaxşı görə bilir. Məsələn, kəskin
istidə, yaxud şaxtada robotlar əvəzedilməzdir. Onlar təhlükəli kimyəvi maddə-
lərlə həddən artıq çirklənmiş havada və tam qaranlıqda işləyə bilir.
Araådıraq – öyränäk
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Araådıraq – öyränäk
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Nəqliyyat, ticarət, yaxud istədiyiniz bir sahəni seçin. Həmin sahədə İKT-nin
tətbiqinin xüsusiyyətlərini araşdırıb təqdimat hazırlayın.
1. Hansı sahələrdə kompüterlər insanlardan daha yaxşı fəaliyyət göstərir?
2. Təhsil sahəsində kompüterlər daha necə istifadə edilir?
3. Kənd təsərrüfatında kompüterlərdən necə istifadə etmək olar?
Son vaxtlaradək xəstəxanalarda kompüterlərdən uçot və qeydiyyat məq-
sədilə istifadə olunurdu. İndi onlar xəstələrə qulluq göstərilməsində çox böyük
rol oynayır. Müxtəlif sensorlar xəstənin orqanizmində baş verən dəyişiklikləri
göstərə bilir. Xəstələrə diaqnoz qoyulması zamanı kompüter həkimlərin əsl
yardımçısına çevrilir. Yekun qərarı həkim versə də, kompüterlər bu prosesi
tezləşdirir və daha dəqiq diaqnoz qoyulmasına yardım edir.
Başqa sahələrlə müqayisədə təhsildə İKT-nin tətbiqinin bir sıra özəllikləri
var. Belə ki, təhsil sahəsində kompüterlər bir neçə funksiyanı yerinə yetirir. İlk
növbədə kompüterlər “İnformatika” fənninin tədrisində öyrənmə obyektidir.
Burada kompüterin quruluşu, iş prinsipi, növləri, tətbiq sahələri, tarixi,
proqram təminatı öyrənilir. Eyni zamanda, kompüterlər informatikanın əsasını
təşkil edən alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırmanın öyrənilməsində əvəzsiz
vasitədir. Son zamanlar tədris prosesində noutbuk, proyektor, interaktiv lövhə və
başqa elektron avadanlıqlardan geniş istifadə edilir. Bu texnologiyalar müəllim-
lərin yeni bilikləri daha asan yolla çatdırmasında, şagirdlərin isə dərsləri daha
əyani və rahat qavramasında böyük əhəmiyyət daşıyır.
Hazırda sağlamlıq imkanları məhdud olan insanların təhsilində də kompü-
terlərdən geniş istifadə olunmağa başlanılıb.
Çap üçün deyil
91
90
5
Kompüterlər istehsalda geniş tətbiq olunur. Böyük zavodlarda istehsal prose-
sinin idarə olunması kompüterlər vasitəsilə aparılır. Eləcə də kompüterlər müx-
təlif qurğuların normal işləməsinə, temperaturun və təzyiqin müəyyən olunmuş
səviyyədə saxlanmasına nəzarət edir. Bəzi işlərin insan tərəfindən yerinə yeti-
rilməsi çox təhlükəlidir, yaxud mümkün deyil. Bu işləri kompüterlərlə idarə
olunan robotlar insanlar kimi, hətta onlardan da yaxşı görə bilir. Məsələn, kəskin
istidə, yaxud şaxtada robotlar əvəzedilməzdir. Onlar təhlükəli kimyəvi maddə-
lərlə həddən artıq çirklənmiş havada və tam qaranlıqda işləyə bilir.
Araådıraq – öyränäk
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Araådıraq – öyränäk
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Nəqliyyat, ticarət, yaxud istədiyiniz bir sahəni seçin. Həmin sahədə İKT-nin
tətbiqinin xüsusiyyətlərini araşdırıb təqdimat hazırlayın.
1. Hansı sahələrdə kompüterlər insanlardan daha yaxşı fəaliyyət göstərir?
2. Təhsil sahəsində kompüterlər daha necə istifadə edilir?
3. Kənd təsərrüfatında kompüterlərdən necə istifadə etmək olar?
Son vaxtlaradək xəstəxanalarda kompüterlərdən uçot və qeydiyyat məq-
sədilə istifadə olunurdu. İndi onlar xəstələrə qulluq göstərilməsində çox böyük
rol oynayır. Müxtəlif sensorlar xəstənin orqanizmində baş verən dəyişiklikləri
göstərə bilir. Xəstələrə diaqnoz qoyulması zamanı kompüter həkimlərin əsl
yardımçısına çevrilir. Yekun qərarı həkim versə də, kompüterlər bu prosesi
tezləşdirir və daha dəqiq diaqnoz qoyulmasına yardım edir.
Başqa sahələrlə müqayisədə təhsildə İKT-nin tətbiqinin bir sıra özəllikləri
var. Belə ki, təhsil sahəsində kompüterlər bir neçə funksiyanı yerinə yetirir. İlk
növbədə kompüterlər “İnformatika” fənninin tədrisində öyrənmə obyektidir.
Burada kompüterin quruluşu, iş prinsipi, növləri, tətbiq sahələri, tarixi,
proqram təminatı öyrənilir. Eyni zamanda, kompüterlər informatikanın əsasını
təşkil edən alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırmanın öyrənilməsində əvəzsiz
vasitədir. Son zamanlar tədris prosesində noutbuk, proyektor, interaktiv lövhə və
başqa elektron avadanlıqlardan geniş istifadə edilir. Bu texnologiyalar müəllim-
lərin yeni bilikləri daha asan yolla çatdırmasında, şagirdlərin isə dərsləri daha
əyani və rahat qavramasında böyük əhəmiyyət daşıyır.
Hazırda sağlamlıq imkanları məhdud olan insanların təhsilində də kompü-
terlərdən geniş istifadə olunmağa başlanılıb.
Çap üçün deyil
93
92
5
4. İnternet insanların rahatlığını artırır.
Lehinə
- İnternetdən, demək olar ki,
istənilən informasiyanı əldə etmək
mümkündür.
Əleyhinə
- Özün də bilmədən aqressiv və
qorxulu saytlara girmək olur.
- Qanlı döyüş səhnələri olan
oyunlar insanları bir-birinə
qarşı daha da dözümsüz edir.
Aşağıdakı suallar üzrə düşüncələrinizi
müəlliminizin elektron poçt ünvanına göndərin.
1. Müasir cəmiyyətdə kompüterlərsiz keçinmək olarmı?
2. Mobil telefonlarsız həyatımız necə dəyişə bilər?
3. İnsan üçün informasiyanın azlığı, yoxsa həddən artıq çoxluğu yaxşıdır?
Cavabı əsaslandırın.
4. 10-15 ildən sonra hansı yeni texnologiyalar yarana bilər?
26.
İKT HƏYATIMIZDA.
Debat dərs
Hər bir fikri müzakirə etmək üçün iki qrup yaradılır. Qrupun biri fikrin lehinə,
digəri isə əleyhinə olmaqla dərslikdə verilmiş dəlillərə əlavələrini edir. Hər
qrup öz arqumentlərini növbə ilə səsləndirir, qarşı tərəf isə əks arqumentlərlə
çıxış edir. Debat bitdikdən sonra bütün siniflə fikri təsdiq və ya inkar edən
nəticə çıxarılır. Sonra növbəti fikir üzrə debat başlanır.
1. Kompüterlər ünsiyyət və bilik əldə etmək üçün vasitədir.
Lehinə
- Bu gün kompüter informasiya
almaq və ünsiyyət qurmaq üçün
əvəzedilməz vasitədir.
- Elektron dərsliklər, ensiklopediya
və öyrədici filmlər yeni biliklər əldə
etmək üçün geniş şərait yaradır.
- İnternet vasitəsilə dünyanın
istənilən yerində olan insanlarla
ünsiyyət saxlamaq olur.
Əleyhinə
- Kompüterdə çox işləyən
insanlar ondan asılı
vəziyyətə düşürlər, virtual
dünyada yaşayırlar,
özlərinə qapanırlar.
2. Kompüter insanın yaddaşının möhkəmlənməsinə kömək edir.
Lehinə
- Kompüter informasiyanı daha
əyani və canlı çatdırır. Bu da
yeni bilikləri yadda saxlamağa,
yaxşı qavramağa kömək edir.
Əleyhinə
- Kompüterə həddən artıq
meyilli yeni nəslin yaddaş
problemləri var. Kompüter,
yaxud kalkulyatorsuz hesab-
lamalar aparmaqda çətinlik
çəkirlər.
3. Mobil telefonlar hər kəs üçün vacibdir.
Lehinə
- Lazım olan insanla istənilən an
əlaqə saxlamaq mümkündür.
- Görüləcək işləri yada salmaq
üçün onda yaddaş funksiyası var.
Əleyhinə
- Dərs və iş zamanı mobil
telefonlar yalnız mane olur.
- Sağlamlığa ziyandır.
- Avtoqəzalara səbəb olur.
Çap üçün deyil
93
92
5
4. İnternet insanların rahatlığını artırır.
Lehinə
- İnternetdən, demək olar ki,
istənilən informasiyanı əldə etmək
mümkündür.
Əleyhinə
- Özün də bilmədən aqressiv və
qorxulu saytlara girmək olur.
- Qanlı döyüş səhnələri olan
oyunlar insanları bir-birinə
qarşı daha da dözümsüz edir.
Aşağıdakı suallar üzrə düşüncələrinizi
müəlliminizin elektron poçt ünvanına göndərin.
1. Müasir cəmiyyətdə kompüterlərsiz keçinmək olarmı?
2. Mobil telefonlarsız həyatımız necə dəyişə bilər?
3. İnsan üçün informasiyanın azlığı, yoxsa həddən artıq çoxluğu yaxşıdır?
Cavabı əsaslandırın.
4. 10-15 ildən sonra hansı yeni texnologiyalar yarana bilər?
26.
İKT HƏYATIMIZDA.
Debat dərs
Hər bir fikri müzakirə etmək üçün iki qrup yaradılır. Qrupun biri fikrin lehinə,
digəri isə əleyhinə olmaqla dərslikdə verilmiş dəlillərə əlavələrini edir. Hər
qrup öz arqumentlərini növbə ilə səsləndirir, qarşı tərəf isə əks arqumentlərlə
çıxış edir. Debat bitdikdən sonra bütün siniflə fikri təsdiq və ya inkar edən
nəticə çıxarılır. Sonra növbəti fikir üzrə debat başlanır.
1. Kompüterlər ünsiyyət və bilik əldə etmək üçün vasitədir.
Lehinə
- Bu gün kompüter informasiya
almaq və ünsiyyət qurmaq üçün
əvəzedilməz vasitədir.
- Elektron dərsliklər, ensiklopediya
və öyrədici filmlər yeni biliklər əldə
etmək üçün geniş şərait yaradır.
- İnternet vasitəsilə dünyanın
istənilən yerində olan insanlarla
ünsiyyət saxlamaq olur.
Əleyhinə
- Kompüterdə çox işləyən
insanlar ondan asılı
vəziyyətə düşürlər, virtual
dünyada yaşayırlar,
özlərinə qapanırlar.
2. Kompüter insanın yaddaşının möhkəmlənməsinə kömək edir.
Lehinə
- Kompüter informasiyanı daha
əyani və canlı çatdırır. Bu da
yeni bilikləri yadda saxlamağa,
yaxşı qavramağa kömək edir.
Əleyhinə
- Kompüterə həddən artıq
meyilli yeni nəslin yaddaş
problemləri var. Kompüter,
yaxud kalkulyatorsuz hesab-
lamalar aparmaqda çətinlik
çəkirlər.
3. Mobil telefonlar hər kəs üçün vacibdir.
Lehinə
- Lazım olan insanla istənilən an
əlaqə saxlamaq mümkündür.
- Görüləcək işləri yada salmaq
üçün onda yaddaş funksiyası var.
Əleyhinə
- Dərs və iş zamanı mobil
telefonlar yalnız mane olur.
- Sağlamlığa ziyandır.
- Avtoqəzalara səbəb olur.
Çap üçün deyil
ÜMUMÌLƏŞDÌRÌCÌ SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR
1. Uyğunluğu tapın.
2. Kommutasiyalı və genişzolaqlı bağlantıların oxşar və fərqli cəhətlərini
söyləyin.
3. Wi-Fi texnologiyası haqqında nə bilirsiniz?
4. Bağlantının sürəti 4 Mbit/san olarsa, 40 Mbayt həcmi olan faylı İnternetdən
endirmək üçün nə qədər zaman lazım gələr?
5. Elektron poçtla nə göndərmək olar?
6. Elektron poçtunuza gəlmiş məktuba fayl qoşulduğunu necə bilmək olar?
7. Hansı halda gələn məktubu və ona qoşulmuş faylları açmaq məsləhət görül-
mür?
8. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarından necə istifadə edirsiniz?
1. provayder
2. brauzer
3. ARPANET
4. modem
A. qurğu
B. şəbəkə
C. proqram
D. təşkilat
№
Komandanın
formatı
Komandanın izahı
və örnək
ALPLogo proqramlaşdırma
mühitinin komandaları
altproqram abc (x, y)
1
bağanıgizlə
bağanıgöstər
2
3
Başqa proqramdan çağırılan yardımçı proqram
(altproqram) təyin olunur. Məsələn,
altproqramı tərəfi olan kvadrat çəkir. İndi
tərəfi 80 və 100 olan iki kvadrat çəkmək üçün
əsas proqramda, sadəcə,
komandalarını yazmaq lazımdır.
altproqram kvadrat (a)
[
təkrarla 4 [irəli a sağa 90]
]
a
kvadrat (80)
kvadrat (100)
Bağa gizlədilir, yəni ekranda görünməz olur.
Bağa ekranda göstərilir.
dəyişən x
4
x
dəyişən a, b
a
b
a = 5 b = a + 1
dəyişəni elan olunur. Məsələn,
komandası ilə iki və
dəyişəni elan edilir.
Dəyişənə qiymət vermək üçün mənimsətmə
işarəsindən (=) istifadə olunur.
əgər (şərt)
[komandalar1]
əkshalda
[komandalar2]
5
şərt
komandalar1
komandalar2
əgər (c1 < c2)
[ yaz “c1 kiçikdir”]
əkshalda
[ yaz “c1 kiçik deyil”]
əkshalda
doğrudursa,
qrupuna
daxil olan komandalar yerinə yetirilir. Əks
halda,
qrupu icra olunur.
Şərtin ödənilmədiyi halın önəmi yoxdursa,
onu göstərmək lazım deyil (
hissəsinə gərək yoxdur).
95
94
Çap üçün deyil
ÜMUMÌLƏŞDÌRÌCÌ SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR
1. Uyğunluğu tapın.
2. Kommutasiyalı və genişzolaqlı bağlantıların oxşar və fərqli cəhətlərini
söyləyin.
3. Wi-Fi texnologiyası haqqında nə bilirsiniz?
4. Bağlantının sürəti 4 Mbit/san olarsa, 40 Mbayt həcmi olan faylı İnternetdən
endirmək üçün nə qədər zaman lazım gələr?
5. Elektron poçtla nə göndərmək olar?
6. Elektron poçtunuza gəlmiş məktuba fayl qoşulduğunu necə bilmək olar?
7. Hansı halda gələn məktubu və ona qoşulmuş faylları açmaq məsləhət görül-
mür?
8. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarından necə istifadə edirsiniz?
1. provayder
2. brauzer
3. ARPANET
4. modem
A. qurğu
B. şəbəkə
C. proqram
D. təşkilat
№
Komandanın
formatı
Komandanın izahı
və örnək
ALPLogo proqramlaşdırma
mühitinin komandaları
altproqram abc (x, y)
1
bağanıgizlə
bağanıgöstər
2
3
Başqa proqramdan çağırılan yardımçı proqram
(altproqram) təyin olunur. Məsələn,
altproqramı tərəfi olan kvadrat çəkir. İndi
tərəfi 80 və 100 olan iki kvadrat çəkmək üçün
əsas proqramda, sadəcə,
komandalarını yazmaq lazımdır.
altproqram kvadrat (a)
[
təkrarla 4 [irəli a sağa 90]
]
a
kvadrat (80)
kvadrat (100)
Bağa gizlədilir, yəni ekranda görünməz olur.
Bağa ekranda göstərilir.
dəyişən x
4
x
dəyişən a, b
a
b
a = 5 b = a + 1
dəyişəni elan olunur. Məsələn,
komandası ilə iki və
dəyişəni elan edilir.
Dəyişənə qiymət vermək üçün mənimsətmə
işarəsindən (=) istifadə olunur.
əgər (şərt)
[komandalar1]
əkshalda
[komandalar2]
5
şərt
komandalar1
komandalar2
əgər (c1 < c2)
[ yaz “c1 kiçikdir”]
əkshalda
[ yaz “c1 kiçik deyil”]
əkshalda
doğrudursa,
qrupuna
daxil olan komandalar yerinə yetirilir. Əks
halda,
qrupu icra olunur.
Şərtin ödənilmədiyi halın önəmi yoxdursa,
onu göstərmək lazım deyil (
hissəsinə gərək yoxdur).
95
94
Çap üçün deyil
get x, y
7
Bağa koordinatları (
) olan nöqtəyə keçir.
x, y
get 200, 300
96
ilkinvəziyyət
8
Bağa ilkin vəziyyət alır, yəni iş sahəsinin
mərkəzində üzü yuxarı dayanır.
irəli n
9
Bağa nöqtə (piksel) irəli gedir.
n
irəli 100
musiqi m, s
10
m
s
musiqi cücələrim.alm, 80
adlı melodiya sürətlə səsləndirilir.
qələmiendir
11
Bağa xətt çəkmək üçün qələmi endirir.
qələmiqaldır
12
Bağa iz qoymadan hərəkət etmək üçün qələmi
qaldırır.
qələminrəngi r
13
r
qələminrəngi 4
rəngli qələm seçilir. Burada r dəyişəni 0-dan
15-dək qiymət ala bilər.
qələmineni n
14
Bağa qalınlığı olan xətt çəkən qələmi götürür.
n
qələmineni 3
sağa n
15
Bağa dərəcə sağa dönür.
n
sağa 90
sil
16
İş sahəsi təmizlənir.
sola n
17
Bağa dərəcə sola dönür.
n
sola 60
təkrarla n
[komandalar]
18
[ ]
komandalar
n
təkrarla 4 [ irəli 100 sağa 90]
mötərizələrinin içərisindəki
təkrar-təkrar dəfə yerinə
yetirilir.
yaz x
19
x
dəyişəninin qiyməti yazılır.
Sabit kəmiyyəti yazmaq üçün o,
dırnaq işarəsi içərisində göstərilir.
yaz a yaz “Salam”
yazınınölçüsü n
20
Yazı ölçüsü punkt müəyyən olunur.
Burada – natural ədəddir.
n
n
yazınınölçüsü 14
geri n
6
Bağa nöqtə (piksel) geri gedir.
n
geri 50
Çap üçün deyil
Dostları ilə paylaş: |