Tələbə-Cumayeva Şahnigar Elmi rəhbər- İsmayılova Afaq İxtisas – Müalicə işi Fənn – Fəlsəfə Qrup 435

Tələbə-Cumayeva Şahnigar

Elmi rəhbər- İsmayılova Afaq

İxtisas – Müalicə işi

Fənn – Fəlsəfə

Qrup - 435

Mövzu – Mədəniyyet fəlsəfəsi

Genetik mübadilənin xaricində nəsillərə və həmyaşıdlarına aid məlumatların ötürülməsi qabiliyyəti insan növünün əsas xüsusiyyətidir; insanlar üçün daha konkret ünsiyyət qurmaq üçün simvolik sistemlərdən istifadə etmək qabiliyyəti görünür.

Terimin antropoloji istifadəsində "mədəniyyət" genetik və ya epigenetik olmayan informasiya mübadiləsinin bütün təcrübələrinə aiddir. Bu, bütün davranış və simvolik sistemləri əhatə edir.

"Mədəniyyət" termini ən azından erkən xristian dövründən (məsələn, Ciceronun onu istifadə etdiyini bilirik) buna baxmayaraq, onun antropoloji istifadəsi on səkkiz yüzlərlə sonuncu və keçmiş əsrin əvvəllərində qurulmuşdur..

Bu vaxtdan əvvəl "mədəniyyət" tipik olaraq fərdi keçdiyi təhsil prosesinə istinad edir; başqa sözlə, əsrlər boyu "mədəniyyət" təhsil fəlsəfəsi ilə əlaqəli idi. Deməli bu mədəniyyəti, əsasən günümüzdəki termini istifadə etdiyimiz kimi, son bir ixtiradır

Müasir teorizmə daxilində antropoloji mədəniyyət anlayışı mədəni relativizmin ən məhsuldar torpaqlarından biridir. Bəzi cəmiyyətlər aydın gender və irqi bölünmələrə sahib olsa da, başqaları bənzər bir metafizik sergilemiyorlar.

Mədəniyyət relativistləri heç bir mədəniyyətin hər hansı birinə nisbətən daha düzgün bir dünyagörüşü olmadığına inanırlar; onlar sadəcə müxtəlif fikirlərdir.

Belə bir münasibət son onilliklərdəki ən yaddaqalan mübahisələrin mərkəzində, ictimai-siyasi nəticələrlə bağlıdır.

Multikulturalizm

Mədəniyyət ideyası, xüsusən qloballaşma fenomeni ilə əlaqəli olaraq, multikulturalizm konsepsiyasına səbəb olmuşdur.

Bir və ya digər şəkildə, müasir dünyanın əhalisinin böyük bir hissəsi birdən çox mədəniyyətdə yaşayır , çünki o, kulinariya texnikasının, musiqi biliklərinin və ya moda ideyalarının mübadiləsi və s.

Mədəniyyətin ən maraqlı fəlsəfi aspektlərindən biri onun nümunələri olan və tədqiq edilmiş üsuludur. Əslində, bir mədəniyyəti öyrənmək üçün özünü özündən çıxarmaq lazımdır, bu, bir mənada bir mədəniyyəti öyrənmək üçün yeganə yol onu paylaşmamaq deməkdir.

Mədəniyyət öyrənilməsi beləliklə insan təbiəti ilə bağlı ən çətin suallardan biridir: nə qədər özünüzü həqiqətən başa düşə bilərsiniz? Cəmiyyət öz təcrübələrini nə dərəcədə qiymətləndirə bilər? Bir şəxsin və ya bir qrupun özünü təhlil qabiliyyəti məhdud olsa, daha yaxşı bir təhlilə kimin haqqı var və nə üçün? Bir şəxsin və ya cəmiyyətin öyrənilməsi üçün ən uyğun olan bir fikir varmı?

Təsadüfi deyildir ki, mədəni antropologiya psixologiya və sosiologiya da inkişaf etmiş bir dövrdə inkişaf etmişdi. Bununla yanaşı, bütün üç fənnin potensial oxşar qüsurları vardır: tədqiqat obyekti ilə əlaqəli olan zəif bir nəzəri təməl.

Psixoloji halında xəstənin özünə xas xəstəlikdən daha yaxşı bir qayda olduğu barədə soruşmaq üçün həmişə qanuni görünürsə, mədəniyyət antropologiyasında antropologların bir cəmiyyətin dinamikasını daha yaxşı başa düşə biləcəyinə əsaslana bilər. 

Bir mədəniyyəti necə öyrənmək olar? Bu hələ açıq bir sual. Bu günə qədər, əlbəttə ki, inkişaf etmiş metodologiyalar vasitəsi ilə yuxarıda göstərilən sualları həll etmək və həll etmək üçün bir sıra tədqiqat nümunələri var. Ancaq hələ təməl bir fəlsəfi baxımdan ələ alınmağa və ya təkrar müraciətə ehtiyacı var görünür.

Fəlsəfi planda multikulturalizm anlayışı özlüyündə geniş bir anlam ifadə edir. Keçən əsrin 80-ci illərinin sonlarından elmi status qazanmağa başlayan bu anlayış son zamanlar dünyanın bir çox ölkəsində, müxtəlif elmi dairələrdə çox geniş şəkildə istifadə olunmasına baxmayaraq hələ də tam müəyyənlik əldə etməmişdir

Bir çox tədqiqatçıların da qeyd etdiyi kimi, müasir kürəsəl mədəniyyət problemlərini mədəniyyət anlayışının özünü fəlsəfi refleksiyaya məruz qoymadan, onun bir məfhum olaraq sərhədlərini müəyyənləşdirmədən, həmçinin, yaranması, institutlaşması və inkişafı mərhələlərini nəzərə almadan həll etmək mümkün deyil. 

Bu gün mədəniyyət sahəsindəki milli və beynəlmiləl səviyyədəki konfliktli məqamlar, müasir Avropa mədəniyyəti ilə digər dünya mədəniyyətləri arasındakı qarşılıqlı əlaqə və təsirlər, modernist təmayüllər və ənənə problemi, mədəniyyət və din, mədəniyyət və iqtisadiyyat, mühacirət, dil və s. problemlər əsas anlayışları genetik təhlildən keçən mədəniyyət fəlsəfəsi sistemində həll oluna bilər. Bu həm də bundan sonrakı mədəniyyət fəlsəfəsi və mədəniyyət haqqında elmin əsas problemlərinin qoyuluşuna və həllinə də öz təsirini göstərir.

İnsanlıq tarixinin dərinliklərindən boy göstərən mədəniyyət anlayışının institutlaşması prosesi bir neçə əsr əvvələ-maarifçilik proqramının gerçəkləşdiyi tarixi dövrə təsadüf edir. Bu dövr insan zəkasının doqmatizmi rədd etdiyi, dünyanın dərkində rasional əsaslandırmaların hakim olmağa başladığı, teoloji təlimlərin zəka üzərində təsirinin zəiflədiyi, zəkanın bu təlimlərə meydan oxuduğu, elm və sənətin sonrakı vüsətli inkişafının təkan aldığı mütərəqqi maarifçilik düşüncəsinin bütün inam və təsəvvür kontekstinin tamamilə mədəniyyət anlayışınıəhatə etməyə başladığı dövrdür. 

İnsanın əqli və mənəvi inkişafının onun düşüncə qabiliyyətlərinin tərəqqisinə əsaslandığına inanan maarifçilik tarix fəlsəfəsini sistemləşdirməyə cəhd etməklə yanaşı mədəniyyətin özünə də tarixi proses kimi yanaşmağa başladı. İnsanı yalnız təbiətin məqsədəuyğun varlığı olmaqdan qoparıb tarixin məqsədəyönlü inkişaf axarına salan, onun əsas vəzifəsini özünü refleksləşmədə görən maarifçilik mədəniyyət  anlayışının özünü də refleksiv konseptə çevirir.

Bu refleksiyada  mədəniyyət  anlayışı yalnız tərəqqiyə inam kimi maarifçilik ideyalarını ifadə edən pozitiv yönü ilə deyil, həm də özündən əvvəlki bütün sivilizasiya prosesinin  mənfi nəticələrini özündə əks  etdirən neqativ yönü ilə də özünü göstərir.

Tarix və mədəniyyət fəlsəfəsinin  sistemləşməyə başladığı maarifçilik  dövrünə refrospektiv baxış bizi bugünkü  qloballaşmış dünyada tarixin axarında yaranmış əsas istiqamətlərdən biri kimi multikulturalizmin genetik təhlilindəki başlanğıc açar nöqtələrə aparır

Bu  başlanğıc nöqtələrdən biri Maarifçilik dövrü filosoflarından olan Jan Batista Vikonun elmlərin  sistemli fərqlənmə təhlilini aparan "Yeni  elm"  əsərində günümüzə qədər  davam edən bir istiqamətin  əsasıdır. Mədəniyyəti insan həyatının subyektlərarası bir sahəsi kimi başa düşməyə  cəhd  edən Vikonun  fikrinə görə təbiət elmlərini öyrənən metodları  onun yeni elminə tətbiq etmək olmaz.

Tarix və  mədəniyyət  təbiətdən fərqli olaraq insan ruhunun öz işi olduğu üçün mədəniyyəti tarixi anlama metodu ilə öyrənmək mümkündür. Bu yeni yanaşma tərzi, günümüzə qədər özünün fəlsəfi  həllini bir çox  istiqamətlərdə axtaran mədəniyyət - təbiət dixatomiyasi  mədəniyyət fəlsəfəsinin genetik  sistemli  təhlilindəki başlanğıc  nöqtələrdən  biridir

Viko mədəniyyət ideyasını tarix yaratmag üçün  bir insan  bacarığı kimi  müəyyənləşdirir.Hər bir mədəniyyət üçün müəyyən düşüncə forması- mədəniyyəti formalaşdıran mentalitet  mövcuddur. Hüquq, dil, mərasimlər və s. kimi sosial və  mədəni fenomenlərdə ifadə olunduqlarına görə onlar dərk olunandırlar. İnsan  ruhunun təbiətinin  tarixiliyindən çıxış edən  bu nəzəriyyə  mədəniyyətin  dərki, onun bir elm kimi sistemləşdirilməsi  üçün  edilən ilk cəhdlərdəndir. 

Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm!