Büyük Tasarım

144
Planör silahının başlangıç konfigürasyonu 
Planör silahı bir planörden 
yaklaşık on kat daha büyüktür.
vardır  ve  iki  uçtaki  kare  ölürken  ortadaki  canlı  kalır,  ancak  bu 
durumda  merkezdeki  karenin  hemen  altındaki  ve  üstündeki  ka­
reler  canlanır.  Böylece  yatay  dizi  bir  sütuna  dönüşür.  Bu  dalgalı 
yapılara çakar denir.
Üç  canlı  kare  L  şeklinde  yerleştirilirse  yeni  bir  davranış  ortaya 
çıkar.  Bir  sonraki  kuşakta  L  şeklinin  yataklık  ettiği  ölü kare  can­
lanır, 2x2’lik bir blok oluşur. Bu blok, değişmeden kuşaktan kuşa­
ğa  aktarıldığı  için  cansız  doğa  denilen  bir  modelin  parçasıdır.  İlk 
kuşaklarda  bu  biçimde  değişen  pek  çok  model  bulunur  ama  çok 
geçmeden  ya  cansız  doğa  formuna  geçer  veya  ölürler,  ya  da  ilk 
biçimlerine dönerek aynı süreci tekrar ederler.
Ayrıca  planör  denilen  modeller  vardır;  bunlar  da  diğer  şekil­
lere  dönüşürler  ve  birkaç  kuşak  sonra  yeniden  kendi  biçimleri­
ni  alırlar  ama  başlangıca  göre  çapraz  doğrultuda  bir  kare  aşağı­
da  konumlanırlar.  Bu  gelişmeyi  izlerseniz  bir  hat  boyunca  emek- 
liyormuş  gibi  hareket  ettiklerini  görürsünüz.  Bu  planörler  çarpış­
tığında, her birinin çarpışma anındaki şekline bağlı olarak çok tu­
haf davranışlar ortaya çıkar.
Bu  evreni  ilginç  kılan  şey,  onun  temel  “fiziğinin”  basit  olması­
na karşın, “kimyasının” karmaşık olabilmesidir. Yani birleşik nes­
neler farklı ölçeklerde var olurlar. En küçük ölçekte temel fizik

---

145
116 kuşak sonra planör silahı 
Zamanla biçim değiştiren planör silahı bir planör çıkardıktan 
sonra orijinal biçimine ve konumuna geri döner. Bu süreci sonsuza kadar tekrarlar.
bize  yalnızca  ölü  veya  canlı  kareler  olduğunu  söylüyor.  Daha  bü­
yük  ölçekte  planörler,  çakarlar  ve  hareketsiz  hayat  blokları  var. 
Daha  da  büyük  bir  ölçekte  planör  silahı  gibi  daha  karmaşık  nes­
neler yer alır: Bu durağan modeller, belirli aralıklarla yeni planör­
ler  doğurur  ve  bunlar  yuvalarını  terk  edip  çapraz  bir  hat  boyun­
ca ilerlerler.
Hayat  Oyunu  evrenini  belirli  bir  ölçek  içinde  bir  süre  gözlem­
lerseniz  o  ölçekteki  nesneleri  yöneten  yasaları  bulabilirsiniz.  Ör­
neğin,  yalnızca  birkaç  kare  uzunluğundaki  nesneleri  içeren  bir 
ölçekte  “Bloklar  asla  hareket  etmez”,  “Planörler  çapraz  hareket 
eder”  gibi  yasalar  bulabilirsiniz.  Ayrıca,  nesneler  çarpıştığında  or­
taya  çıkanlar  için  de  farklı  yasalar  bulursunuz.  Herhangi  bir  dü­
zeydeki  birleşik  nesneler  için  bütün  bir  fizik  sistemi  kurabilirsi­
niz.  Bu  yeni  yasalar,  orijinal  yasalarda  yeri  olmayan  nesneler  ve 
kavramlar  yaratacaktır.  Örneğin  orijinal  yasaların  arasında  “çar­
pışma”  veya  “hareket”  gibi  kavramlar  yok.  Bunlar  yalnızca  her  bir 
durağan  karenin  canlı  veya  ölü  olmasını  tanımlar.  Bizim  evreni­
mizde  olduğu  gibi  Hayat  Oyunu’nda  gerçeklik  kullandığınız  mo­
dele bağlıdır.
Conway  ve  öğrencileri  kendi  tanımladıkları  kurallar  kadar  ba­
sit  temel  kuralları  olan  bir  evrende  kendini  yenileyebilecek  öl­

---

146
çüde  karmaşık  nesnelerin  var  olup  olamayacağını  öğrenmek  is­
tedikleri  için  bu  dünyayı  yarattılar.  Hayat  Oyunu  dünyasında  var 
olan  birleşik  nesneler,  birkaç  kuşak  boyunca  dünyalarının  yasa­
larını  izledikten  sonra  kendi  türlerinde  başka  nesneler  meydana 
getiriyorlar  mı?  Conway  ve  öğrencileri  bunun  mümkün  olduğu­
nu göstermekle kalmadılar, bu nesnelerin bir anlamda zekâya sa­
hip  olduklarını  da  kanıtladılar!  Bu  ne  demek?  Açık  söylemek  ge­
rekirse,  kendilerini  yenileyen  büyük  kare  yığınlarının  “evrense! 
Turing  makineleri”  olduklarını  gösterdiler.  Amacımıza  göre  açık­
layacak  olursak,  bizim  fiziksel  dünyamızda  herhangi  bir  hesapla­
ma  için  bir  bilgisayar,  ancak  uygun  verileri  girdiğinizde  işini  ya­
pabilir  -yani  Hayat  Oyunu  dünyasının  ortamına  uygun  veriler 
sağlandığında-,  birkaç  kuşak  sonra  makinenin  geldiği  durumda 
elde  edilen  çıktı,  bilgisayar  hesaplamalarının  sonuçlarına  uygun 
olarak okunabilir.
Bunun  nasıl  çalıştığını  görmek  için  planörlerin  2x2  blokluk 
canlı  kareler  yapmaya  kalkıştıklarında  neler  olacağını  düşüne­
lim.  Planörler  doğru  bir  şekilde  yaklaşırlarsa  durağan  olan  blok 
planörlerin  kaynağına  doğru  veya  kaynaktan  uzağa  doğru  hare­
kete  geçer.  Bu  şekilde  blok  bir  bilgisayarın  hafızasını  taklit  eder. 
Aslında  modern  bir  bilgisayarın  VE/VEYA  girişleri  gibi  bütün  te­
mel  fonksiyonları  planörler  tarafından  yaratılabilirler.  Tıpkı  fizik­
sel  bilgisayarlarda  kullanılan  elektrik  sinyalleri  gibi,  planörler  de 
bilgi göndermek ve işlemek için kullanılabilir.
Hayat  Oyunu’nda  bizim  dünyamızda  olduğu  gibi,  kendi  ken­
dilerini  yenileyen  modeller  karmaşık  nesnelerdir.  Matematik­
çi  John  von  Neumann’ın  daha  önceki  çalışmalarına  dayanan  bir 
tahmin,  Hayat  Oyunu’nda  kendini  yenileyebilecek  bir  modele  ait 
minimum büyüklüğü on trilyon kare olarak belirledi. Bu sayı, ka­
baca  tek  bir  insan  hücresinde  yer  alan  molekül  miktarına  karşı­
lık gelir.
Yaşayan  varlıklar  sınırlı  büyüklükte,  istikrarlı  ve  kendini  yeni­
leyen  karmaşık  sistemler  olarak  tanımlanabilir.  Yukarıda  tanım­
lanan  nesneler  kendini  yenileme  koşuluna  uyuyor  ama  istikrar­
lı  olmayabilirler:  Dışarıdan  gelen  küçük  bir  etki  hassas  mekaniz­
mayı  çökertebilir.  Yine  de  biraz  daha  karmaşık  yasaların  hayatın 
bütün  özelliklerini  taşıyan  daha  gelişmiş  sistemlere  olanak  tanı­
yabileceğini  kolaylıkla  düşünebiliriz.  Conway  dünyasında  böyle 
bir  varlık  olduğunu  düşünün.  Böyle  bir  nesne  çevresel  uyaranla­
ra  karşılık  verecektir  ve  bu  nedenle  karar  verebiliyormuş  gibi  gö­
rünecektir. Böyle bir hayat kendinden haberdar mıdır? Kendinin

---