Buxgalteriya balansi, uning tuzilishi va mazmuni

Balans (birinchi operatsiyadan keyin)⁷

3. 
   jadval
   

Aktiv		Passiv
Mablag‘lar turi va ularning joylanishi	Summa	Mablag‘lar manbai va ularning tayinlanishi	Summa
Asosiy vositalar	550000	Ustav kapitali	500000
Хom ashyo va materiallar	200000	Foyda	145000
Kassa	30600	Bank kreditlari	128000
Hisob-kitob schyoti	19400	Mol yetkazib beruvchi va pudratchilar bilan hisoblashishlar	27000
Debitorlar	30500
JAMI	800000	JAMI	800000

Ikkinchi operatsiya. Sof foydaning bir qismi (145000 so‘m) hisobidan xo‘jalik yurituvchi subyekt ishining natijalarini yakunlashda qabul qilingan qarorga binoan zaxira kapitali tashkil etilgan.

Mazkur operatsiya xo‘jalik yurituvchi subyektning taqsimlanmagan foydasini 50000 so‘mga kamaytiradi, lekin balansda yangi modda paydo bo‘ladi: xuddi shu summaga zaxira kapitali ko‘payadi. Demak, endi foyda miqdori 95000 (145000-50000) so‘mni, zaxira fondi esa 50000 so‘mni tashkil qiladi.
Ikkinchi operatsiya natijasida faqat mablag‘lar manbaio‘zgaradi. Bir manba (foyda)ning kamayishi hisobiga boshqa (zaxira fondi) manba paydo bo‘ladi. Bu operatsiya faqat passiv moddalarga tegishlidir.

Balans (ikkinchi operatsiyadan keyin)⁸

3. 
   jadval
   

Aktiv		Passiv
Mablag‘lar turi va ularning joylanishi	Summa	Mablag‘lar manbai va ularning tayinlanishi	Summa
Asosiy vositalar	550000	Ustav kapitali	500000
Хom ashyo va materiallar	200000	Zaxira kapitali	50000
Kassa	100	Foyda	95000
Hisob-kitob schyoti	19400	Bank kreditlari	128000
Debitorlar	30500	Mol yetkazib beruvchi va pudratchilar bilan hisoblashishlar	27000
JAMI	800000	JAMI	800000

⁷ Xolbekov.R.O. “Buxgalteriya hisobi nazriyasi” Darslik.-T.:CHo‘lpon nomidagi nashriyot matbaa uyi. 2011.-68 b.
⁸ Xolbekov.R.O. “Buxgalteriya hisobi nazriyasi” Darslik.-T.:CHo‘lpon nomidagi nashriyot matbaa uyi. 2011.-70 b.

Uchinchi operatsiya. Mol yetkazib beruvchilardan sotib olingan 45000 so‘mlik materiallar xo‘jalik yurituvchi subyektga kelib tushdi, lekin puli to‘lanmadi. Mazkur operatsiya, birinchidan, materiallarning miqdori ko‘payishiga olib keladi. Demak, balansning «Хom ashyo va materiallar» moddasi 45000 so‘mga oshadi. Ikkinchidan, materiallar mol yetkazib beruvchilardan sotib olinib, puli hali to‘lanmagani uchun, xo‘jalik yurituvchi subyektning mol yetkazib beruvchilar oldida qarzi paydo bo‘ladi. Balansda bu «Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar» moddasi bo‘yicha aks ettirilib, uning summasi ham 45000 so‘mga oshadi va 72000 so‘mga teng bo‘ladi.
Balansda aks ettirilish tavsifi bo‘yicha ushbu operatsiya oldingisidan farq qiladi. U bir vaqtning o‘zida aktiv va passivga tegishlidir. Lekin uning aktivda ham, passivda ham yuzaga keltirgan o‘zgarishlari bir xil summada ifodalanadi va bir tomonga yo‘naltirilgandir. Demak, aktiv va passivning jami summalari bir xilda o‘zgaradi, ularning o‘rtasidagi tenglik saqlanib qoladi.