Buraxili ş İ Ş İ Mövzu: Bazar münasibətləri şəraitində kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı Məzun

Cədvəl 2

SAHİBKARLIQ FƏALİYYƏTİNİN NÖVLƏRİ

Istehsal

kommersiya

Maliyyə

Konsaltinq

Bank

Innovasiya

Ticarət

Ümumi idarəetmə

İnformasiya

Nəqliyyat və rabitə əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi

Informasiya texnologiyaları

marketinq

Malların istehsalı və istehsal xidmətlərinin göstərilməsi

Tikinti, təmir-tikinti və kənd təsərrüfatı işlərinin yerinə yetirilməsi

Işçi heyətini idarəetmə

Fond birjalarında

Mal (əmtəə) birjalarında

Malların və xidmətlərin istehsalda tələbatı (istehlakı)

Maliyyə idarəetməsi

lizing

Ticarət vasitəçi

Inzibatçılıq etmə

Sığorta

Elmi-texniki

Ticarət-satınalma

Istehsal sahibkarlığı çoxşahəli, müxtəlif cür sahibkarlıq fəaliyyətinin aparıcı və ən mürəkkəb növü sayılır. Istehsal sahibkarlığında məhsul istehsal olunur, iş və xidmət yerinə yetirilir, müəyyən mənəvi dəyərlər yaradılır.

Bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə istehsal sahibkarlığına üstünlük verilməlidir, çünki, o sahibkarlıq fəaliyyətinin bütün qalan növlərinin inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirir.
Istehsal sahibkarlığına aiddir: məhsul və xidmət istehsalı, onların istehsal istehlakı, innovasiya, elmi texniki fəaliyyət və s.
Istehsal fəaliyyəti ilə məşğul olmaq isteəyən hər bir sahibkar öncə müəyyənləşdirilməlidir i, hansı konkret məhsulu istehsal edəcək, hansı xidmət növü göstərəcək. Sonra sahibkar marketing fəaliyyətinə başlayaraq istehsal edəcəyi məhsula və göstərəcəyi xidmətə olan tələbatı müəyyənləşdirməli, potensial istehlakçını axtarıb tapmalı və onunla birbaşa əlaqəyə girməlidir. Sahibkarlıq riskini minimuma endirmək məqsədilə sahibkarla potensial istehsalakçə arasında kontrat, saziş imzalanır.
Sahibkarlıq fəaliyyətinin növbəti mərhələsi istehsal amillərinin əldə edilməsi, yaxud icarəyə götürülməsidir.
Kommersiya biznesinin əsas məzmununu alqı-satqı üzrə əməliyyatlar və sazişlər, yəni malların və xidmətlərin yenidən satılması təşkil edir. Kommersiya sahibkarlığının ümumi sxemi istehsal sahibkarlığının fəaliyyət sxeminə müəyyən dərəcədə oxşardır. Lakin fərq ondan ibarətdir ki, kommersiya sahibkarlığında material resuslarının əvəzinə hazır məhsul əldə edilir və sonradan istehlakçıya satılır.
Bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə Azərbaycan Respublikasında kommersiya biznesi digər sahibkarlıq növləri ilə müqayisədə nisbətən üstün sürətlə inkişaf etdirilir. Belə ki,bu sfera son zamanlar fərdi və xüsusi sahibkarlığın inkişafı ilə əlaqədar genişlənmişdir. Burada daha çox təşəbbüskar insanlar fəaliyyət göstərirlər. Əgər istehsal sahibkarlığında müəssisənin rentabelliyi 10-12% həcmindədirsə, kommersiya firmalarında bu göstərici 20-30% və daha çoxdur.
Maliyyə sahibkarlığı kommersiya fəaliyyətinin xüsusi növüdür, burada alqı-satqı obyekti, ən spesifik əmtəə-pul, valyuta, qiymətli kağızlar hesab edilir, yəni onlar mənfəətin alınmasını təmin edən qiymətlə digərlərinə satılır. Maliyyə sahibkarlığı valyuta bazarının və qiymətli kağızlar bazarının təhlilini, marketing tədqiqatlarının aparılmasını nəzərdə tutur. Maliyyə sahibkarlığı ən zərif və mürəkkəb sahibkarlıq növü olub, dəqi, etibarlı informasiyaya, müasir hesablama texnikası və kompüterlər ilə təchizata ehtiyacı vardır.
Bazar iqtisadiyyatında sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirərkən pul resusları hərəkətinin təşkili forması kimi maliyyə bazarı formalaşır. Bank təşkilatları ilə müştərilər arasında qarşılıqlı pul münasibətlərinin hüquqi tənzimlənməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Son illər sahibkarlığın fəaliyyətinin müstəqil növü kimi “konsultativ sahibkarlıq” sürətlə inkişaf etməyə başlamışdır. “Konsultanat” laın sözü olub mənası məsləhətverən demkdir. Daha dağrusu, konsultant dedikdə öz ixtisasına aid suallar üzrə məsləhət verən müəyyən sahənin mütəxxəsisi başa düşülür. Dünya təcrübəsində idarəetmə məsələləri üzrə kommersiya məsləhəti və ödənişli məsləhət konsaltinq adlanır.
Iqtisadiyyat və idarəetmə üzrə Məsləhətçilər Assosiyasının Avropa Fedarasiyasının verdiyi tərifə görə Menecment – Konsaltinq, problemlərin, yaxud imkanların reallaşdırılmasına dair müvafiq tədbirlər və tövsiyyələr daxil olmaqla, idarəetmə məqsədləri üzrə müstəqil məsləhətlər öz köməklik göstərməkdən ibarətdir.
Inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, konsultativ xidmət formasında intellektual mütərəqqi texnologiyaya qoyulan vəsaitdən heçdə az səmərə vermir.
Məsləhətçi xidmətinə vaxtıda müraciət edən müəssisə rəhbərləri müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili, sağlamlaşdırma proqramının işlənib-hazırlanması, fəal marketinq xidməti, investisiya və maliyyə syasətinin hiss eirlər. Almaniyanın məşhur “Porşe” avtomobil firmasının iş təcrübəsi buna əyani sübutdur.
Iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş dünya ölkələrində konsultativ xidmət bazar iqtisadiyyatı infrostrukturunun mühüm elementinə çvrilmişdir, hətta statistikada nonsaltinq ayrıca sahə kimi göstrilir. ABŞ-da konsultativ xidmətin orta illik həcmi 50 milyard dollar təşkil edir. Istər iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə, istərsə də inkişaf etməkdə olan heç bir ciddi iqtisadi və idarəetmə qərarları konsultativ xidmətdən istifadəsiz qəbul edilmir.
Hazırda azərbaycan Respublikasında bir çox xüsusi konsaltinq firmalar fəaliyyət göstərirlər. Xüsusi konsultativ xidmət firmaları ilə yanaşı həmçinin dövlə və tədris müəssisələri, informasiya və elmi-tədqiqat təşkilatları kommersiya əsasında məsləhətlər verirlər. Ölkədə xarici konsurtativ xidmət firmalarının təcrübəsindən geniş istifadə olunmalıdır. Belə ki, xarici konsultativ firmalar məslətləşmə metodlarını yaxşı mənmsəyin və bazar iqtisadiyyatının xüsusiyyətlərini dərindən biliklər, onların göstərdikləri xidmətin səviyyəsi daha yüksəkdir.
Konsultativ xidmət firması məsləhətlərin verilməsi sahəsində öz imkanlarını göstərəcəyi xidmətin təxmini dəyərini uğurla yerinə yetirmiş layihələrdən sitatlar və s. məlumatları özündə əks etdirən müxtəlif növ reklam və arayışları, reklam elanları yayır. Reklamın sahibkarlığın inkişafına təsiri çox cəhətlidir, dəyərlidir. Onun bilavasitə əməli vəzifəsi təchizat funksiyasını yerinə yetirməkdən, məqsədi isə tələbi fəallaşdırmaq və bazarı reallaşdırmaqdan ibarətdir.
Konsultativ sahibkarlığın mühüm istiqaməti sayılan reklam fəaliyyətinin genişləndirilməsi və onun təsir gücündən bacarıqla istifadə olunması müəssisələrin istehsal-təsərrüfat fəaliyyətinin səmərəliliyinin yüksəldirilməsinə əhəmiyyətli təkan verəcəkdir.

3.