Azяrbaycan mиllи elmlяr akademиyasы
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
124 onu necə bir sevinclə tərənnüm etdiyini diqqətə belə çatdırmışdı: «…Milli şairimiz o savaş günlərində bizzat qurtuluş ordusunun safları (sıraları – A.M.) arasında bulunuyordu. Bu baxımdan hərəkat və savaşların şahidi olan şair əsərini realitə edən mülhəm olaraq yazmışdır. Bir Qurban bayramı ərəfəsinə təsadüf edən 14 eylülü (sentyabrı - A.M.) 15 eylülə bağlayan gecə sabaha qarşı (səhərə yaxın – A.M.) ani basqını ilə düşməni sipərlərindən atıb süngü ucuna surətiylə qəti təərrüzə keçən qurtuluş ordusunun zəfər topları şairi coşdurmuşdur. Azərbaycan istiqlal zəfərini dastanlaşdıran bu şeirinə şair, pək * haqlı olaraq «Bismillah» başlığını qoymuşdur. Pək haqlı olaraq dedik, çünki şair yepyeni bir dövrün başladığını müjdələməkdədir. Bu gün (15 sentyabr, 1918-ci il – A.M.) Azərbaycan türkünün mənhus (uğursuz, nəhs – A.M.) taleyi yenilmiş (məğlub edilmiş – A.M.), hürr və müstəqil bir həyata qədəm qoyulmuşdur. … O halda Bakı civarındakı Yanar Dağ, Subam və Yasamalın arxasından atılan zəfər topları şairi nədən coşdurmasın?!» (182, 3) Əhməd Cavadın həm qələm, həm də süngü ilə istiqlal savaşına qoşulmasını müəllif onun döyüşən ordu sırala- rında olmasını bildirməklə nəzərə çatdırır. O göstərir ki, həmin döyüş və qələbə anlarını şəxsən yaşayan Ə.Cavad kimi bir şairi zəfər toplarının sədası coşdurmaya bilməzdi. Şair həmin ruh halını «Bismillah!» şeirində ifadə etmişdir: Atıldı dağlardan zəfər topları, Yürüdü irəli əsgər, bismillah! O Xan sarayında çiçəkli bir qız, Bəkliyor bizləri zəfər, bismillah! * чох 125 M.B.Məmmədzadə məqaləsində Ə.Cavadın şeirindən bu bəndi misal gətirdikdən sonra sözünə belə davam edir: «İstiqlal savaşının zəfər dastanına böylə başlayan Cavad min ildən çox tarixə malik olan Şirvanşahlar dövrünün parlaq xatirəsini yaşadan Bakıdakı Xan sarayında onu zəfər pərisinin bəklədiyinə əmindir» (182, 4). M.B.Məmmədzadə bu şeirlə Ə.Cavadın həm özünü, həm də əsgərləri inamla qələbəyə ruhlandırdığını söylə- məkdə yanılmamışdı. Müəllifə görə, Ə.Cavadın bu inamı həm də bizim qədim dövlətçilik tariximizdən və ənənəmizdən bəhrələnmişdir. O bildirir ki, Ə.Cavad Bakıdakı Xan sarayına sadəcə olaraq XV əsr abidəsi və ya incə zövqlü memar ruhunun naxışlarda əbədiləşmiş inikası kimi baxmaqla kifayətlənmir. Şair üçün bu saray «…hər şeydən öncə milli dövlət ruhunu ilhamlandıran bir simvol rolunu oynamaqdadır» (182, 4). M.B.Məmmədzadə sözünə davam edərək göstərir ki, Bakıdakı Xan sarayında çiçəkli bir qız şəklində təsvir etdiyi zəfər pərisinin şəxsində şair milli hakimiyyət idealının zəfərini müjdələyirdi. «Yalnız milli dövlət dövrünün timsalı olan Xan sarayı deyil, bəlkə də heyəti- ümumiyyəsi ilə bütün Bakı nişanlısını bəkləyən bir gözəldir» (182, 4). Buradan aydın olur ki, Xan sarayı bütövlükdə Bakının simvoludur. Odur ki, onun timsalında Bakı öz türk nişanlısını gözləyir. Bu nişanlının həsrətindən onun qoynu sis, duman olmuşdur. Şairə görə, bu dumanı ancaq qəhrəman türk oğlu olan nişanlının gəlişi dağıda bilər. Şeirdə təsvir edildiyi kimi, Bakı – nişanlı qız da öz sevgilisini görən kimi qoynunu açıb onu bağrına basmağa çalışır. Ona görə ki, özünün bütünlüklə türk-Azərbaycan 126 oğluna məxsus olduğunu bilib, könlünü də ona vermişdir. Bununla Ə.Cavad Bakının məhz bir türk-Azərbaycan şəhəri olması fikrini də vurğulamaq istəmişdir. Ona görə də M.B.Məmmədzadə milli istiqlalımızın zəfər dastanının «Bismillah!» şeiri ilə başlamasına xüsusi diqqət yönəlt- mişdir. Mühacirət ədəbiyyatşünaslığımızın tədqiqatçılarından filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Nikpur Cabbarlı M.B.Məmmədzadənin həmin məqaləsinə istinad edərək onun məsələyə münasibəti haqqında yazır: «Mirzə Balanın bu fikri Azərbaycan milli istiqlal poeziyasının təşəkkülü və inkişafında ayrı-ayrı mərhələlərin səciyyəvi xüsusiyyətlərini dəqiq ifadə edir. Müəllifin «İstiqlal zəfə- rinin dastanı» adlandırdığı isə Ə.Cavadın «Bismillah!» şeiridir. 1918-ci il sentyabrın 15-də yenicə formalaşmaqda olan Milli Azərbaycan ordusu hissələri və könüllü dəstələri Türkiyənin hərbi yardımı ilə Bakını düşmən qoşunlarından tamamilə azad etmişdi. Ə.Cavadın böyük tarixi əhəmiyyəti olan bu hadisədən ruhlanaraq qələmə aldığı «Bismillah!» şeirini Mirzə Bala istiqlal poeziyamızın diqqətəlayiq nümunəsi kimi dəyərləndirir» (31, 107). Məhz milli istiqlalımızın zəfər dastanının əsas tərənnümçülərindən biri kimi tanındığı üçün Ə.Cavadın yaradıcılığı Türkiyədəki mühacirlərimizin də diqqət mərkəzində olmuş, ona dönə-dönə müraciət edilmişdir. Şairin şeirlərindən bəzi nümunələr Türkiyədə mühacirlərimizin çap etdirdikləri bir sıra məcmuə və kitablarda yer almış, haqqında məqalə və araşdırmalarda dönə-dönə söhbət açılmışdır. Məlum olduğu kimi, I Dünya müharibəsi zamanı cəb- həyə yaxın bölgələrdə vəziyyətləri son dərəcə acınacaqlı olan türk əsir və qaçqınlarının bir qismi Azərbaycana gön- Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|