Azяrbaycan mиllи elmlяr akademиyasы
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
51 Kars qalası salam topu atdımı? Sən yaparkən orda zəfər şənliyi Məğlub düşmən qaşlarını çatdımı? (42, 152-153) Şair bu şeirdə Qafqaz İslam Ordusunun bütünlüklə Qafqaz türklərinin yurduna gəldiyini diqqətə çatdırmışdır. Ə.Cavad burada Qars qalasından Türk ordusuna salam topu atılmasını da təsadüfi olaraq işlətmir. Şair Qarsın er- mənilərin tamah saldıqları Türk torpağı olduğunu yada salmaq istəmişdir. O, Qafqaz İslam Ordusunu fəxrlə «şanlı ölkənin şanlı ordusu» – deyə təqdim edir. Ə.Cavad onun gəlişinin məqsədini aydın şəkildə bildirir. Şairə görə, Qaf- qaz İslam Ordusunun «Turandan rusu qovmağa» gəlmə- sindən hər yer, o cümlədən öz sırasını gözləyən Dağıstan dağları da sevinib şadlanır, Kür və Araz çayları sevincdən coşur: Gəldiyin gün Kürün axar-baxarı Əski günahlardan silkindi, çıxdı! Eşidib Gümrüdə * təkbir səsini Araz sevincindən dünyanı yıxdı! Türk əsgərinin keçib getdiyi yerlərdə abadlıq və əmin- amanlıq hökm sürdüyünə inanan prof. Əflatun Saraçlı bu cəhətləri belə mənalandırır: «Türk ordusuna» şeirində… Türkiyə əsgərlərinin Qafqazdakı qəhrəmanlıqları, qardaşın-qardaşa təmənnasız köməyi və bunun düşmənlərə görk olması da əks olunur» (112, 142). Ə.Cavad şeirinə belə bir qeyd də vermişdir: «Bu parça Bakını fəth edən əsgərlərə ithaf edilmişdir (42, 152). * Эцмрц – Совет Ермянистанында ады Ленинакан олараг дяйишдирилмиш гядим тцрк торпаьы 52 B.Nəbiyev şeirin məna və məzmununu belə ümumi- ləşdirir: «Ə.Cavad Azərbaycan xalqını bolşevik-daşnak əsarətindən xilas etmək üçün gəlmiş türk ordusunu öz əsərlərində dərin səmimiyyətlə qarşılayır, onun təkcə azərbaycanlılar qarşısında deyil, bütün türklər və tərəqqipərvər dünya qarşısında tarixi xidmətlərini tərənnüm edirdi. «Türk ordusuna» şeirində hər şey olduğu kimi, öz adı ilə verilir, qardaş ölkənin xilaskar ordusu Turandan rus işğalçılarını qovduğu üçün alqışlanırdı. Viran edilmiş xan sarayı da, xalqın müsibətləri üçün qan ağlayan Araz da, Kür də, Qara dəniz də, vüqarlı Qars qalası da, uca Dağıstan dağları da türk ordusunun insanpərvərlik missiyası sayəsində öz həyatlarının yeni mərhələsinə qədəm qoyurlar» (102, 55). Əhməd Cavad Qafqaz İslam Ordusunun qələbələrlə dolu yürüşünü sanki addım-addım izləmiş, onu öz şeir- lərində sevinc və qürur hissi ilə tərənnüm etmişdir. «Ey əsgər» şeiri bu baxımdan maraq doğuran nümunələr- dəndir. Orada türk ordusuna müraciətlə deyilir: Dağa, daşa sancağını öpdürüb, Duman kimi bu dağları bürüdün! Dənizlərə salam rəsmi yapdırıb, Göylərdəki bulud kimi yürüdün! Yürü, yürü batan günün izinə! Gülümsəyir doğan günəş yüzünə! (42, 151) Bu şeir öz ruhu, üslubu ilə M.Ə.Yurdaqulun «Yürü, oğlum, yürü git, Ya qazi ol, ya şəhit!» beytində olduğu kimi hücum marşı təsiri bağışlayır. Ə.Cavad türkün məhz İslam inamlı olmasını da Türkiyə ordusunun əsas keyfiyyətlərindən sayır və bu cəhətin «əsən yel» vasitəsi ilə «eşitməyən qulaqlara» da 53 çatdırılmasını vacib sayır: Ey Türk, sənin hansı dində olduğun, Minarəyə buyur, bizə söyləsin! Eşitməyən qulaqlara səsini Əsən yelə buyur, xəbər eyləsin! Yürü, yürü batan günün izinə! Gülümsəyir doğan günəş yüzünə! (42, 152) Ə.Cavad bu şeirində Qafqaz İslam Ordusunun Azər- baycanda həyata keçirdiyi xilaskarlıq işlərini də xüsusi nəzərə çatdırır. Şair Qafqaz İslam Ordusunun Azərbay- candan düşmənləri qovduqdan sonra ölkənin dinc həyata qədəm qoymasını arzulayır və xilaskar orduya iftixarla təşəkkürünü çatdırır: Şu qarşıkı duman çıxan bacadan Sən gəlmədən iniltilər çıxardı. Geciksəydin məzlumların fəryadı Yeri, göyü, kainatı yaxardı! Yürü, yürü batan günün izinə! Gülümsəyir doğan günəş yüzünə! (42, 152) Ə.Cavad onu da xüsusi olaraq vurğulayır ki, azadlıq, istiqlaliyyət və ədalətin bərpası üçün gələn, üzünə doğan günəşin də gülümsədiyi türk əsgərinin ayaq basdığı yerlər qaranlıqdan çıxıb, aydınlığa qovuşur. Azərbaycanı Turanın bir parçası, Osmanlı türklərinin nənə torpağı hesab edən şair türk ordusunun xilaskarlıq missiyasından və əldə etdiyi qələbələrdən doğan sevinc və coşqu hisslərini belə ifadə edirdi: «Durnalarla göndərdiyim salamı Yetirdimi sana ninen torpağı?!» (42, 152) 54 Bu sevinc və coşqu «İstiqlal zəfərinin dastanı» kimi qiymətləndirilən (182, 3) «Bismillah» şeirində özünü daha qabarıq şəkildə göstərməkdədir. Bu şeir də 1918-ci ildə, sentyabr ayının 15-də Bakının Qafqaz İslam Ordusu tərəfindən ruslardan və erməni daşnaq qüvvələrindən, həmçinin ingilis əsgərlərindən tam azad edilməsi münasibəti ilə yazılmışdır. Ə.Saraçlı «Bismillah» şeirindən bəhs edərkən yazır: «…İlk baxışda «Bismillah» sözü dini məna təsiri bağışlasa da, o vətən, azadlıq, inam anlamındadır. Bakının düşmənlərdən təmizlənməsi, qardaş Türkiyə ordusunun yardımı, başkəndin Bakıya köçürülməsi, birlik, qardaşlıq, qələbə əzmi vətəndaş şairin odlu misralarında əzəmətli səslənir» (112, 142). Ə.Cavadın şeirə «Bismillah» adını verməsi təsadüfi deyil və əslində müqəddəs vətən torpağı üçün başlanmış olan bu işə Allahdan xeyir-dua diləyidir. Bakı şəhərinə müraciətlə yazılan bu şeirdə əsgərlərin «zəfər topları»nın gurultusundan, qələbə Sevincindən coşan ürək döyüntüləri böyük fərəh və sevinclə qələmə alınır: Atıldı dağlardan zəfər topları, Bürüdü elləri əsgər, bismillah! O xan sarayında çiçəkli bir qız Bəkliyor bizləri zəfər, bismillah! Ey döyünən yürək, dumanlı şəhər, Bilirmisən, bu zor gurultu nədir? Aç sisli qoynunu, ordumuz gəlir, Nişanlın qoynuna girər, bismillah! (42, 147) Şair Türk ordusunu rəmzi şəkildə Bakının istəklisi, nişanlısı kimi təqdim edir. İnanır ki, «şəhərin sisli, du- manlı qoynuna» onun istəkli nişanlısı girməklə hər iki həsrətli vüsala çatıb, bu vüsalın şirinliyindən «məst ola- Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|