Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
112 baxmayaraq, hər bir DNT zəncirində onların çox böyük miqdarda və müxtəlif ardıcıllıqla olduğu üçün nə qədər çox sayda DNT molekulası olduğunu təsəvvür etmək çətinlik törətmir. Nukleotidlərin miqdarına və molekul çəkisinə görə dezoksiribonuklein turşuları müxtəlif olur. Elə dezoksibonuklein turşusu var ki, orada cəmi 77 nukleotid olur, elələri də var ki, onlarda nukleotidlərin miqdarı 10 milyonlarla olur. Hesablamışlar ki, bir nukleotidin molekul çəkisi orta hesabla 345-dir. Onda 30000 nukleotiddən ibarət olan DNT-nin molekul çəkisi 10 milyona bərabər olar. 50 mln. mol çəkisinə malik olan DNT-yə də rast gəlinir. Zülalların sintezində iştirak edən istənilən RNT molekulunu kodlaşdıran DNT rayonuna gen deyilir. DNT üzərində on minlərlə gen yerləşir. Odur ki, DNT molekulu zülal molekulundan on min və yüz minlərlə dəfə böyükdür. Beləliklə, DNT molekulu təbiətdə olan molekullardan nəhəngidir və kimyəvi cəhətdən mövcud olan maddələrin heç birinə oxşamır. Əvvəllər belə güman olunurdu ki, nuklein turşuları tərkibindəki 4 nukleotid bu turşuda ekvimolyar miqdarda iştirak edərək tetranukleotid struktur əmələ gətirir. Lakin sonrakı daha dəqiq tədqiqatlar göstərdi ki, purin və pirimidin əsaslarının nisbətləri müxtəlif DNT-lərdə müxtəlif olur. Məsələn, quşlarda vərəm törədən mikroblarda 42 , 0 S Q T A -dirsə, insanda 53 , 1 S Q T A -dür. Bu sahədə aparılan tədqiqatlardan alınan ən qiymətli dəlillərdən biri DNT-də 113 (A+Q) purin əsaslarının cəminin (S+T) , pirimidin əsaslarının cəminə bərabər olmasını müəyyənləşməsidir. Molyar nisbətinə görə isə 1 Q S T A . Həmçinin müəyyən DNT molekulunda A, T cütləri digərində S, Q cütləri üstünlük təşkil edə bilər. DNT-nin replikasiyası. Hüceyrənin fərdi inkişafının müəyyən dövründə xüsusən mitoz bölünməsindən öncə hüceyrə tsiklinin S fazasında DNT molekulu ikiləşir yəni replikasiya olunur. Bu zaman DNT molekulunun ikiqat zənciri replikasiya başlanğıcı adlanan nahiyələrdən helikaza fermentinin iştirakı ilə açılmağa başlayır. DNT zənciri açıldıqda boş qalan hər bir zəncir matrisa kimi istifadə olunaraq, komplementarlıq prinsipinə tam uyğun olaraq, DNT-polimerazaların və bir sıra başqa zülalların (və fermentləin) köməyi ilə yeni zəncir yığılır. Belə ki, hər bir adenin qarşısında timin, quanin qarşısında sitozin yığılır. Nəticədə bir DNT molekulu əvəzinə tamamilə əvvəlki nukleotid tərkibinə malik iki “qız DNT” molekulları yaranır. DNT-nin yeni əmələ gəlmiş hər bir molekulunda zəncirin biri əvvəlki molekulundan götürülür, digəri isə yenidən sintez olunur. DNT-nin sintezi fermentativ prosesdir. DNT ancaq nukleotidlərin yerləşməsi ardıcıllığını verir, replikasiya prosesini isə zülal-ferment yerinə yetirir. Fərz edilir ki, ferment elə bir DNT-nin uzun molekulu boyunca onun bir ucundan o birinə doğru sürünür və özündən arxada iki eyni DNT molekulu qoyur. Hüceyrədə xromosomların ikiləşməsinin 114 əsasında DNT-nin ikiləşməsi durur. İkiləşmiş xromosomlar qız hüceyrələrə bölüşməklə DNT üzərindəki irsi informasiyaları da qız hüceyrələrinə daşıyırlar. Elə ona görə də DNT-yə hüceyrənin irsiyyət molekulu, irsiyyət daşıyıcısı deyilir. DNT-hüceyrədə olan bütün kimyəvi birləşmələrdən bir də onunla fərqlənir ki, DNT-nin hüceyrədə miqdarı həmişə sabit qalır. Hüceyrədə olan molekullar içərisində DNT yeganə molekuldur ki, bütün fərdi inkişaf dövründə normal şəraitdə bir qayda olaraq dəyişilmir (normada qalır). DNT replikasiyası DNT-nin Uotson Krik modelinə tam müvafiqdir və bu modelə görə DNT-nin fiziki- kimyəvi və bioloji xüsusiyyətlərini, xüsusən də hüceyrənin bölünməsi və proliferasiyası mexanizmini izah etmək mümkün olmuşdur. Uotson-Krik modelinin əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: 1. Hər DNT molekulu iki uzun antiparalel cütləşmiş polinukleotid zəncirindən ibarət olub, mərkəzi ox ətrafında burulmuş ikiqat spiral əmələ gətirir. 2. Hər bir nukleotid spiralın oxuna perpendikulyar səthdə yerləşir. 3. Zəncirlərdən hər biri digəri ilə hidrogen rabitələri ilə birləşir. 115 4. Nukleotidlərin birləşməsi yüksək dərəjədə spesifikdir. Belə ki, nukleotidlərin karbohidrat komponentlərinin (hissələri) arasındakı məsafə 11 A ⁰ -dir. 5. Zəncirlərdən birinin nukleotidlərinin ardıcıllığı digər zəncirin nukleotidlərinin ardıcıllığını müəyyən edir. 1-ci zəncirdə T, Q, S, T, Q, T, Q, Q, T, A-dirsə 2-ci zəncirdə A, S, Q, A, S, A, S, S, A, T-olmalıdır. Uotson-Krik modeli DNT-nin digər xüsusiyyətlərini də müəyyənləşdirməyə imkan verir. Məsələn, DNT molekulunu qızdırmaq hidrogen rabitələrinin qırılmasına və zəncirlərin ayrılmasına səbəb olur, molekulu tədricən soyutmaqla yenidən komplementar zəncirlər birləşərək ikiqat zənciri əmələ gətirirlər. Əgər molekulu sürətlə soyutsaq komplementar zəncirləri ayrılıqda almaq mümkündür, hətta həmin zəncirlərin digər RNT zənciri ilə hibridini də almaq mümkündür (Şəkil 32). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|