Азярбайъан Республикасынын

• Abid  Tahirli
 
~ 
66
 ~ 
 
şad olması üçün bütün türklərin görəcəyi tək bir iş qalmışdır. O da, 
türklüyün keçirdiyi t
əcrübələrdən  faydalanaraq,  latın  əlifbası 
t
əməlində bir əlifba hazırlamaqdır». («Qaspiralının türk dünyasında 
verdiyi dil v
ə kültür mücadiləsi» məqaləsindən). 
 
 
Sabri  Osmanoviç  İzidinoviç:  «Az  qala  yarım  əsr boyunca 
övladından – Krım tatar xalqından ayrılan Krım adası (bu səbəbdən 
d
ə bəzi şirinlikləri qeyb olsa da) gözəl, əfsanəvi, dünya hüzurunda 
başqa bir diyara bənzəməyən vətənimiz Allahın hikməti ilə, bizim 
milli qürurumuz, muazzam müt
əfəkkir, ictimai və  maarif  ərbabı, 
m
əşhur  təzimatçı,  müsəlmanların  tərəqqisini,  onların  heysiyyətini 
v
ə  mədəniyyətini yüksəldən…  böyük  insanın  –  İsmayıl  Mirzə 
Mustafaoğlu Qaspiralının da Vətənidir.  
…İsmayıl Mirzə babamızın həqiqi nəvələri sayıla bilməmiz 
üçün bizl
ər evdə  olsun,  işdə  olsun,  camaatçılıqda  olsun,  rahat 
dön
əmlərdə  belə  hər  addımımızı,  hərəkətimizi, niyyətimizi, 
üsullarımızı  xalqımızın  şan  və  etibarını  itirməməsi nöqteyi-
n
əzərindən etməliyik  («İsmayıl  Qaspiralı  və  Krım  türkləri» 
m
əqaləsindən). 
 
 
Polşadakı  Krım  tatarlarının  lideri,  prof.Selim  Hazbiyeviç: 
«Yusif Akçura v
ə  Ziya Göyalp kimi «Pantürkizm» nəzəriy-
y
əçilərindən və müdafiəçilərindən biri olan İsmayıl Qaspiralının bir 
çox t
ələbəsi  vardı.  Çələbixan və  Cəfər  Seyd  Əhmədin də  olduğu 
t
ələbələri arasında eyni zamanda Polşa, Litva və tatar türklərindən 
d
ə  çox  sayda  insan  vardı.  …Rusiyada  əsir edilmiş  müsəlman-türk 
xalqının  hürriyyət və  istiqlal mücadiləsində  iştirak  etmiş  bir  çox 

---

• Bütün türkl
ərin tərcümanı 
~ 
67
 ~ 
 
Polşa,  Litva  tatar  türklərindən bəzilərini  xatırlayıram.  Məsələn, 
Krım  hökuməti bürosu idarəçisi və  Azərbaycan hökuməti bürosu 
idar
əçisi olan Arslan Nayman Mirzə  Kırğın,  onun  qardaşı  və 
Az
ərbaycan hökuməti  ədalət naziri Nayman Mirzə  Kırğın,  Krım 
Demokratik Cümhuriyy
əti ədalət naziri İsgəndər Əhmədoğlu, Krım 
tatar hökum
ətinin mətbu  orqanı  olan  «Krım»  qəzetinin  baş 
redaktoru  Əliəsgər  Miharoğlu,  Krım  tatar  hökuməti  Başkanı,  eyni 
zamanda Az
ərbaycan  Ordusu  Komutanı  və  Müsavat  Partiyasının 
üzvü  Marsey  Süleyman  Sulkeoğlu»  («İsmayıl  bəy  Qaspiralı: 
Pantürkizm v
ə Polşa ilə münasibəti» məqaləsindən). 
 
 
Volkan Ekiz: 
«Adına  istər post-modern, istər  bilgi  çağı 
deyin, ist
ərsə  başqa  ifadə  tapın,  amma  modernlikdən  sonrakı 
dön
əmin giriş ərəfəsində olduğumuz və keçid dönəmini yaşadığımız 
mütl
əqdir.  Bu  şəraitə  İsmayıl  Qaspiralı  ideyaları  ilə  adaptasiya 
olunan türkçülük öz strategiyası və hədəfini müəyyənləşdirməlidir. 
Bu yeni dövr üçün b
əlkə Qaspiralının irəli sürdüyü simvol kifayət 
etm
əyəcək, bəlkə də başqa bir simvol yetərli olacaq, lakin o simvol 
tapılmalıdır.  Türkçülük  modern  dönəmdə  çağdaş  olduğu  kimi 
modern  sonrası  da  çağdaş  qalmalıdır»  («Alternativ  bir  «Dildə, 
fikird
ə, işdə birlik» axtarışı» məqaləsindən). 
 
 
Qaspiralının  qızı,  Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 
qurucularından,  liderlərindən Nəsib bəy Yusifbəylinin həyat 
yoldaşı,  «Aləmi-nisvan»  jurnalının  redaktoru  Şəfiqə  xanım 
Qaspiralı:  «Rəhmətlik  atam  biz  övladlarını  daim  oxumağa  təşviq 
ed
ərdi. Oxuyacağımız kitabları seçərək satın alar, xüsusi ilə klassik 

---

• Abid  Tahirli
 
~ 
68
 ~ 
 
əsərlərə  üstünlük verər və  dərgilərə  də  abunə  olardı.  Seçdiyi 
əsərlərin hamısı mənalı, millətsevərlik duyğusu təlqin edən olardı» 
(Atamdan xatir
ələr. «Əməl» jurnalı, № 12, sentyabr 1962). 
 
 
Ədib mühərrir, böyük xalq xadimi  Məhəmməd Fatih 
K
ərimi: «Yuxarıda bəyan edilmiş vəziyyətdə olan bir millət (ətalət, 
c
əhalət, mövhumat içində  boğulan  millət nəzərdə  tutulur  –  T.A.) 
üçün q
əzet təsis etməkdə  məqsəd  mal  toplamaq,  şöhrət qazanmaq 
v
ə  sairə  kimi  şəxsi və  nəfsi  arzular  olmadığını,  millət, vətən 
sevgisin
ə, …ümumiyyətlə  insaniyyətə  xidmət və  cəhalət vərəminə 
mübt
əla olan çarəsizlərə şəfa verə bilmək üçün fövqəladə bir qeyrət 
göst
ərdiyini insaf sahibi olan hər kəs təsdiq etməlidir. Çünki o vaxt 
mill
ət qarşısında yeni mətbuat ərbabının ölüyuyan bir molla, yaxud 
m
əscid süpürücü, bir müəzzin qədər də  hörmət və  etibarı yox  idi. 
H
əm də qəzet buraxmağa və müxtəlif ləhcələrdə yazılmış risalələrə 
gör
ə  pul sərf edib günaha batmaqdan (!) fövqəladə  dərəcədə 
qorxurdular. O halda «T
ərcüman» qəzetinin sahibi nə  üçün təsis 
etdi?  Heç  şübhəsiz, cəhalət  qaranlığında  məhv olan milləti maarif 
nuru il
ə  aydınlatmaq  və  çürüməyə  başlayan  əzalarını  mədəniyyət 
ziyası  ilə  sağaltmaq  üçün.  Buna  əsla  şübhə  yoxdur. Qəlbi qeyrət, 
h
əmiyyət və mətanət dolu İ.Qaspiralı bütün çətinliklərə sinə gələrək 
işə təşəbbüs etdi. 
…X
əstənin təbiətini bilib dərman verən təbib kimi millətin 
idrak d
ərəcəsinə və ehtiyacına görə ona xitab edərək böyük səbirlə 
onu yavaş-yavaş salamat sahilinə, yəni maarif və mədəniyyətə sövq 
etm
əsi «Tərcüman»ın ən böyük xidməti və təqdirəlayiq məharətidir.  
…Mill
ət özünün cahil, elm və  maarifə  möhtac  olduğunu, 
maarif v
ə  mədəniyyətdən kənar həyatın  mümkün  olmadığını 

---