Азярбайъан елмляр академийасы
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
62 İran dillərində sözönü v səsini saxlayan dillərdən biri də tat dilidir. Qədim İran dillərində sözönü v tarixi inkişaf prosesində fars, tacik və s. dillərində b səsinə keçmişdir 165 . Sözönü v talış dilində də qalmışdır 166 . Əyanilik xatirinə bir misala diqqət yetirək. q. fars *vāta- kl.f. bād - m.f. båd tac. bôd orta fars vād tat. var av. vāta tal. vo «külək» Haqqında danışdığımız vəcə sözü orta fars dilində va čč ag şəklində işlənmişdir 167 . Vəcə sözünün müasir fars dilində qarşılığı b äččе -dir. Qanunauyğun olaraq orta fars dilindəki v müasir fars dilində b-yə keçmişdir. Azərbaycan dilində beçə sözü də işlənir. Güman etmək olardı ki, Quba və İsmayıllı rayonu şivələrindəki vəcə elə ədəbi dildəki beçə sözüdür ki, onda b>v əvəzlənməsi baş vermişdir. Lakin b>v əvəzlənməsi Quba dialekti üçün və ümumiyyətlə şərq qrupu dialekt və şivələri üçün xarakterik deyil. Bu hadisə əsasən qərb və qismən şimal qrupu dialekt və şivələrinə aiddir 168 . Doğrudan da Şəkidə və Göyçayda «yeni əmələ gəlmiş arı ailəsi» mənasında veçe sözü işlənir 169 . Tat dilində vəcə «bala, körpə» deməkdir 170 . Quba dialektində həmin söz daha konkretləşərək «körpə adı» anlamında işlənir. 163 Rüstəmov R.Ə. Quba dialekti, s.233 164 Hacıyev İ. İsmayıllı rayonu şivələri. Namizədlik dissertasiyası, Bakı, 1948 165 Расторгуева В.С. Сравнительно-историческая грамматика западно-иран- ских языков (Фонология). M., 1990, str.89 166 Миллер Б.В. Талышский язык, стр.228 167 Mackenzie D.N. A Concize Pahlavi Dictionary. London, 1971, p.85 168 Şirəliyev M. Azərbaycan dialektologiyasının əsasları, s.86 169 İslamov M. Azərbaycan dilinin Nuxa dialekti. Bakı, 1968, s.195; Vəliyev A. Azərbaycan dialektologiyasına aid materiallar; Göyçay keçid şivələrinin leksikası. Bakı, 1960, s.27 170 Hacıyev M. Tat dilinin Qonaqkənd ləhcəsi, s.103 63 İsmayıllı rayonu şivələrində isə vəcə «keçi balası»na deyilir. -Bugün vəcələr yaxşı otdadı. Mənbə dildə təkmənalı sözün mənasının daralması hadisəsi dialekt və şivələrimizdə müşahidə edilir. Təkmənalı sözün mənasının daralması o zaman baş verir ki, həmin sözün ifadə etdiyi növ əlaqələrinin dəyişməsi müşahidə edilir: mənbə dildə növ məfhumunu bildirən söz keçdiyi dialektin və ya şivənin leksikasında artıq həmin məfhumu ifadə edə bilmir, çünki dildə ümumi məfhumu bildirən söz vardır. Bu səbəbdən alınma sözün mənası daralaraq həmin növ məfhumunun bir hissəsini ifadə etməyə başlayır. Məsələn, ümumiran mənşəli кard sözü fars dilində «bıçaq» məfhumunu bildirir 171 . Bu sözə şərq qrupu dialekt və şivələrinin bir çoxunda rast gəlinir, lakin fars dilindəki məna həcmi daralmış, müxətlif fonetik variantlarda çıxış edərək bıçağın bir növünü bildirir: kort «iri bıçaq» (M., C.), gərde//gorda «bıçaq növü» (Ab., B.), giləğurt «iri qatlanmayan bıçaq» (Br.). İsmayıllı rayonu şivələrində ard sözü «unun tozu» mənasında qeydə alınmışdır. -Dəyirmanın ardınnan mınnan yaxşı çörək olmaz 172 . Həmin mənada ard sözü Cəbrayıl rayonu şivələrində də işlənir 173 . Udin dilində isə ard «dəyirman daşının ətrafına yığılan un» mənasını bildirir və həmin sözün udin dilinə Azərbaycan dilinin dialekt və şivələrindən keçməsi göstərilir 174 . Ard «un» mənasında İran dillərinə aid sözdür. Azərbaycan dilində onun qarşılığı un sözüdür. Dialekt və şivələrimizdə ard «dəyirman daşının arxasına yığılan un»a deyilir. Ard Azəraycan dilində «arxa, geri» deməkdir və həmin mənada o, Mahmud Kaşğaridə işlənmişdir 175 . Bunları nəzərə alaraq V.Qukasyan qeyd edir ki, türk ard «arxa» və İran ard «un» sözlərinin ancaq fonetik 171 Миллер Б.В. Персидско-русский словарь, стр.391 172 Hacıyev İ. İsmayıllı rayonu şivələri. Namizədlik dissertasiyası, s.235 173 Hacıyev T. Azərbaycan dilinin Cəbrayıl şivəsi. Namizədlik dissertasiyası, Bakı, 1962, s.326 174 Гукасян В.Л. Взаимоотношения азербайджанского и удинского языков. Докторская диссертация, Баку, 1973, стр.83 175 Mahmud Kašgari. Divanü lügat-it-türk tercümesi, çeviren Besim Atalay, I, Ankara, 1939, s.42 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|