Azərbaycan

140 
 
burada

ht
x
- k parametrlərinin vektorudur, 
ht

- E[
ht

|x
ht
] = 0 Ģərtinə cavab verən xəta dövrüdür. t-nin 
sorğu  qiymətlərindən istifadə  etməklə  (1) saylı  bərabərlikdən  alınan  uyğun  dəyiĢənlər  vektoru 

ˆ
  daha 
sonra  t+1=2008  üzrə  istehlak  səviyyələrini  proqnozlaĢdırmaq  üçün  istifadə  olunur, 
1
ˆ

ht
y
  üçün 
proqnozlaĢdırılan dəyiĢənlərin bölgüsünü verir.  
 
6. 
Ölkə  və  ölkənin  əraziləri  üzrə  yoxsulluq  səviyyələrinin  t+1  üzrə  Ģərti  bölgüsü  (H) 
1
ˆ

ht
y
  üçün 
proqnozlaĢdırılan  dəyiĢənlərin  məcmu  bölgüsü  vasitəsilə  alınır.  Hər  bir  ərazi  vahidi  (r)  üzrə  ayrıca 
istehlak  modeli  (1)  qiymətləndirilir.  Xüsusilə,  t+1  üzrə  ev  təsərrüfatı  səviyyəsində  xətalar  məlum 
olmadığından  H-ın  gözlənilən  qiyməti  x
ht+1
  formulundan  və  (1)-ci  bərabərlikdəki  istehlak  modelindən 
istifadə edilməklə aĢağıdakı Ģəkildə qiymətləndirilir: 
(2) 
],
,
|
[
r
s
r
s
r
X
H
E



 
burada
r

 - model parametrlərinin, o cümlədən, xətaların bölgüsünü təsvir edən parametrlərin vektorudur, 
―s‖ isə göstərir ki, proqnoz ev təsərrüfatlarının siyahıyaalınmasından deyil, r regionu üzrə t+1 anında ev 
təsərrüfatlarının seçməsindən asılıdır (Kicima və Lancov, 2003-cü il). 
r

 
vektoru məlum olmadığından, 
biz onları uyğun dəyiĢənlərlə 
r

ˆ
 əvəz edirik ki, bunlar da 
s
r

və
s
r

ˆ
dəyiĢənlərini qurmaq üçün t anına olan 
sorğu məlumatları ilə qiymətləndirilir. Hər bir modeldə 
s
r

ˆ
 dəyiĢənini almaq üçün yüz ədəd simulyasiya 
cədvəli tərtib edilir. Sonra adambaĢına istehlak dəyiĢəninin proqnozlaĢdırılan loqarifmi ayda adambaĢına 
120000  köhnə  Azərbaycan  manatına  bərabər  olan  2001-ci  ilin  yoxsulluq  həddi  ilə  birlikdə  yoxsulluğun 
qiymətləndirilməsində istifadə olunur. 

---

141 
 
ƏLAVƏ C: YOXSULLUĞUN QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ 
METODOLOGĠYASI  
 
 
1.
 
Bu  əlavədə  yoxsulluğun  qısa  konsepsiyası  və  Azərbaycanda  yoxsulluğun  ölçülməsi  və  təhlili 
üçün istifadə olunan metodologiyanın əsas elementləri əks etdirilmiĢdir. 
 
 
Yoxsulluğun konsepsiyası 
 
2.
 
Yoxsulluğun  əsas  meyarı  istehlak  yoxsulluğudur  –  ev  təsərrüfatları  və  ya  fərdlərin  Ģəxsi 
istehlakının həqiqi səviyyələrinin ―yoxsulluq həddindən‖ aĢağı olma səviyyəsidir ki, bu da yaĢayıĢ üçün 
ictimaiyyət  tərəfindən  qəbul  edilə  bilən  minimum  səviyyəni  əks  etdirir.  Lakin  yoxsulluq  konsepsiyası 
çoxölçülüdür və bir çox elementi  əhatə edir. Bunlardan bir neçəsini sadalamaq olar: uyğun qida, paltar, 
yaĢayıĢ  sahəsi,  təmiz  su  və  sanitariya,  səhiyyə  və  təhsil,  istehlak  və  istehsal  vasitələrinə  məhdud  çıxıĢ, 
gücsüzlük və sosial təcridolunma və erkən ölüm. Yoxsulluğun ölçülməsi və təhlili zamanı sual olunur ki, 
ev  təsərrüfatı  və  ya  fərdin əsas ehtiyaclarını  qarĢılamaq  üçün  kifayət  qədər  vəsait  və  ya  bacarığı  varmı. 
Hesabat əsasən istehlak yoxsulluğu və onunla bağlı əsas amillərlə əlaqədar olsa da o, yoxsulluğun mənzil 
və  yaĢayıĢ  Ģəraiti,  səhiyyə,  təhsil  və  məĢğulluğa  çıxıĢ,  eləcə  də  icma  infrastrukturu  və  əsas  xidmətlərə 
çıxıĢ kimi istehlak yoxsulluğu ilə sıx bağlı olan digər qeyri-monetar ölçülərini də əhatə edir. 
 
3.
 
Yoxsulluğun  ölçülməsi  üçün  iki  əsas  komponent  tələb  olunur.  Birincisi,  yaĢayıĢ  səviyyəsi 
göstəricisi qərarlaĢdırılmalıdır. Ġkincisi, ―yoxsulluq həddi‖ müəyyən olunmalıdır ki, bundan aĢağı olan ev 
təsərrüfatı və ya fərdin ―yoxsul‖, yaĢayıĢ üçün ictimaiyyət tərəfindən qəbul edilə bilən minimum standartı 
təmin olunmayan kimi təsnifatlaĢdırılması həddini əks etdirsin.  
 
4.
 
Birinci komponent olan yaĢayıĢ səviyyəsi göstəricisinə gəlincə, rifah halının həm monetar, həm 
də  qeyri-monetar  ölçüləri  yoxsulluğun  ölçülməsi  və  təhlilində  istifadə  oluna  bilər.  Rifah  halının  ümumi 
istifadə  olunan  monetar  ölçüləri  gəlir  və  istehlak  xərcləridir.  Yoxsulluq  həddinin  müəyyən  olunması 
zamanı  birinci  komponent  seçildiyi  halda  ikinci  komponent  yoxsulu  qeyri-yoxsuldan  ayıran  həddin 
seçilməsinə  gətirib  çıxarır.  Yoxsulluq  hədləri  monetar  (məsələn,  istehlak  və  ya  gəlirin  müəyyən 
səviyyəsi),  yaxud  qeyri-monetar  (məsələn,  savadlılıq  və  ya  fiziki  sağlamlığın  müəyyən  səviyyəsi)  ola 
bilər. Yoxsulluq həddinin seçilməsi üçün iki üsul var: nisbi və mütləq. 
 
Ümumi rifah göstəricisinin qurulması 
 
5.
 
Hesabatda  rifah  halının  ev  təsərrüfatları,  məkan  və  zaman  üzrə  müqayisə  edilməsi  üçün 
istehlakdan istifadə olunur, çünki istehlak ev təsərrüfatının həqiqi yaĢayıĢ standartını və əsas ehtiyaclarını 
qarĢılamaq  bacarığını  gəlirdən  daha  yaxĢı  əks  etdirir.  Yoxsulluğun  təhlili  gəlir  və  istehlak  xərcləri 
əsasında  aparıla  bilsə  də  bir  çox  səbəblərdən  Azərbaycan  üçün  sonuncuya  üstünlük  verilir.  Təcrübə  də 
göstərir  ki,  istehlakla  bağlı  suallara  cavablar  ev  təsərrüfatının  həqiqi  yaĢayıĢ  standartlarını  gəlirlə  bağlı 
suallara verilən cavablardan daha yaxĢı əhatə edir. Ġstehlak metodu natamam ölçmədən, məlumatların az 
göstərilməsindən və mövsümilikdən daha az əziyyət çəkir.  
 
6.
 
Rifahın  yaxĢı  proqnozlaĢdırılması  üçün  ümumi  istehlak  göstəricisi  mümkün  qədər  detallı 
olmalıdır.  2008-ci  ildə  həyata  keçirilmiĢ  YSQS  ümumi  göstəricinin  bütün  əsas  komponentlərinin 
hesablanması  üçün  zəruri  məlumatları  toplamıĢdır:  (həm  alınmıĢ,  həm  də  Ģəxsi  istehsal  edilmiĢ)  ərzaq 
istehlakı,  qeyri-ərzaq  (məsələn,  geyim,  ev  əĢyaları)  xərcləri,  kommunal  xidmətlər  (məsələn,  təbii  qaz, 
telefon və elektrik enerjisi), təhsil, səhiyyə, uzunmüddətli istifadə malları və mənzil. Mənzil xərcləri daxil 
oluna bilmir: ev təsərrüfatlarının əksəriyyətinin öz evi var və onların kirayə dəyəri hesablana bilməz. 
 
7.
 
Zəruri məlumatlar toplandıqdan sonra istehlak üzərində rifah göstəricisinin qurulması, adətən, ev 
təsərrüfatları  və  ya  fərdlər  üzrə  sorğudakı  müxtəlif  istehlak  maddələri  haqqında  toplanan  məlumatların 

---