Azərbaycan türkləRİNİN

downloaded from KitabYurdu.az
 
179 
şəxs adları da qədim türkcə deyil.   
 
 
 
 
Azərbaycan  ərazisində  isə  və ziyyət  ba mbaşqadır.  Er.  əv.  I  min illikdən 
başlayaraq  Manna,  Midiya  Atropatena  və  Albaniya  dövlətləri  abarogen  əhalin in 
siyasi qurumları  idi.  Deməli, Azərbaycanda XI-XII əsrlərə qədərki əhali  ilə həmin 
əsrlərdən  sonrakı  əhali  arasında  etnik  arasık əsilməzlik  vardır,  halbuki,  bunu 
Türkiyə  üçün  demək  o lmaz.  Ona  görə  də  Azərbaycan  ərazisində  Mannadan  və 
Midiyadan  başlayaraq  XI-XII  əsrlərə  qədər  toponimlər  və  şəxs  adları  da  əsasən 
türkcədir.  Bu  o  deməkdir  ki,  oğuzlar  əhalisi  əksəriyyətcə  türk  mənşəli  əhalidən 
ibarət ölkəyə gəlmişdilə r.   
 
 
 
 
 
 
O  ki qald ı A zərbaycan dilinin Türkiyə dilinə yaxınlığı  məsələsinə, bu da 
aydındır: əvvələn, Atropatena və Albaniyada erkən orta əsrlərdə məskunlaşmış türk 
tayfaların ın dilləri mənşəcə Oğuz dilləri qrupuna daxil olan xalqların d illəri ilə eyni 
kökdən ibarət olmuşdur. Türkolo ji ədəbiyyatda bu qədim  xalq lar  Qərb i-hun dilləri 
adlandırılır.Deməli, oğuz d illəri üçün səciyyəvi xüsusiyyətlər Azərbaycan ərazisinə 
Səlcuq-oğuzla rından  qabaq  gətirilmişdi;  ikinc isi,  Azə rbaycan  ərazisində  yaşamış 
qədim etnosların (mannaların, madayların, kasların, a lbanların v ə s.), habelə  er. əv. 
VIII və VII əsrlərdə gəlmiş kimmerlərin, skiflə ri, sakların, quqarların, şirakla rın  və 
b., Orta və Mərkəzi Asiya oğuzlarının eradan əvvəlki minilliklərindəki əcdadları ilə  
bir kö kdən ibarət olmadığın ı nə  ilə sübut etmək o lar? Heç nə  ilə. Əksinə, eradan 
qabaqkı  min illikdə  mövcud  türk  dilləri  əsasında  təşəkkül  tap mış  Azərbaycan 
dilinin Türkiyədə və Türkmənistanda oğuz tayfalarının  dilləri əsasında formalaşmış 
Osmanlı-türk  və  türkmən  dilləri  ilə  yaxınlığı  göstərir  ki,  belə  bir  kö kbirliyi 
olmuşdur; üçüncüsü, şübhəsiz ki, oğuzların gəlməsilə A zərbaycan ərazisilə Türkiyə 
və Azərbaycan dillərini ya xın laşdıran ünsürlər daha da çoxa lmışdır. 
 
 
Manna,  Maday  və  Atropatena  dillə rində  bizə  mətnlət  gəlib  çat ma mışdır. 
Alban dilində yazıla r  isə çoxdandır ki, tapılmışdır.  Qırx  ildən art ıqdır  ki, bə lkə  də 
türk  runi  əlifbasının  bir  növü  ilə  yazılmış  bu  yazıları  erməni  və  rus  alimləri 
Dağıstan dillərində o xu maq üçün baş sındırırlar. A zərbaycanda türk runi əlifbasını 
bilənlə r  ço xdur,  a mma  onla rı  bu  yazıla r  maraq landırmır.  Hava xtsa  bir  ananın  bu 
yazıları o xuyacaq oğul doğmasını gözləmək lazım gəlir... 
 
 
De mə li,  qədim  və  erkən  orta  əsrlərdə  dilimizdən  yalnız  toponimlərdə  və 
şəxs adlarında əksin i tap mış türk  leksik vahidləri  məlu mdur. Bu  leksik vahidlərin 
filolo ji təhlili xüsusi tədqiqat mövzusudur. Diqqəti cə lb edəni odur ki, hə min le ksik 
ünsurlərin   bir  hissəsi  indi  də  A zərbaycan  dili  eradan  əvvəlki  I  minilliy in 
əvvəllərindən  Azərbaycan  ərazisində  işləd ilmiş  dillər  ilə  vərəsəliyə  malikdir.  Bu, 
sonrakı tədqiqatlar üçün geniş meydan açır.  
 
 
 
 
 

---

downloaded from KitabYurdu.az
 
180 
 
 
 
 
N ə t i c ə 
 
Azərbaycan  xa lqın ın  təşəkkülü  haqqında  konsepsiyamızın  əsas  müddəaları 
qısaca  bunlardır.  Er.  əv.  II  min illiyin   sonlarında  və  I  min illiyin  əvvəllərində 
Azərbaycan  əra zisində  və   ona  qonşu  bəzi  bölgələrdə   türkmənşəli  etnosların 
yaşamasına  heç  bir  şübhə  ola  b ilməz.  Kas,  Manna,  Maday,  Kaspi,  A lban  və  b. 
qədim etnosların Hürritdilli, Ela mdilli, Qafqa zdilli v ə s. olması haqqındakı ba xışlar 
elmdən kənar, qondarma  fikirlə rdir.  
 
 
 
 
Deyilənlər  göstərir  ki,  Azə rbaycan  ərazisində  qədim  etnosların,  xüsusilə 
Manna  və  Midiya  dövlətlərinin  tarixi  yenidən  işlən mə li  və  xalqa   çatdırılmalıdır. 
Ali  məktəblə rdə  türk  xa lqlarının  tarixi  kursunun  tədrisində  qondarma,  dolaşıq 
konsepsiyalar  əvəzinə  proble m  məh z  bu  aspektdə  qoyulma lıdır.  Tə ləbələr 
bilmə lidirlə r  ki,  türk  xa lqlarının  tarixi  bəşər  tarixinin,  A zərbaycan  xa lqının  tarixi 
isə ümu mtürk tarixin in ən qədim və ən zəngin hissəsidir; çünki qədim türklə rin ilk 
dövlət  qurumları  məhz  Azərbaycan  ərazisində  yaran mışdır.  Türk  etnosların ın 
qədim dövrdə və erkən orta əsrlə rdə Azə rbaycan ərazisində Manna və Maday (er. 
əv.VIII –  VI əsrlər), Sak çarlığı  (er. əv.  VII –  V əsrlər), Atropatena (er. əv. IV –  
eranın  III  əsrləri),  Albaniya  (er.  əv.IV  –  eran ın  VII  əsrləri),  Cənubi  –  Şərqi 
Avropada Skif çarlığ ı (er. əv. III – eran ın III əsrləri), Hun xaqanlığı (III – V əsrlər), 
Avar,  Bolqar  və  Xə zə r  xaqanlıqları  (VI-  IX  əsrlər),  Mərkə zi  Asiyada  və  Orta 
Asiyada Hun xaqanlığı (er. əv.III –  I əsrlər),  Kuşan çarlığ ı (I –  IV əsrlər), Ağhun 
(Eftalit)  çarlığ ı  (IV-  VI  əsrlər),  Türk  xaqanlıqları  (VI  –  VIII  əsrlər)  və  b.  ço xlu 
dövlət qurumları vaedır. Sonrakı əsrlərdə türk dövlət qurumları daha ço xdur.  
 
Mannalar,  madaylar, atropatenlilər və albanla r haqqında irihəc mli  kitablar 
çap  olunmuşdur.  Lakin  bu  kitabların  heç  biri  xalq ımızın   mənşəyi  məsələsində 
azərbaycanlıda  milli  ift ixa r  hissi,  milli  qürur  hissi,  ü mu miyy ətlə,  xoş  emosiya 
yaratmır,  çünki  göstərilən  etnosların  etnik  və  dilcə  mənsubiyyətləri  haqqında 
həmin  kitablarda  deyilənlə r  xa lq ın  ruhuna  tama milə  ziddir.  A zərbaycanlıla rı  öz 
köklərindən ayırdıq larına, onların etnogenizini tamamilə yad  məcraya saldıq larına 
və beləliklə,  xa lqımızın etnik tarixin i c ılızlaşdırdıq larına görə bəzi tarixç ilərimizin 
günahlarını  əvvəl  –  axır  xalq  üzlərinə  çırpacaqdır.  Belələri  bulaq  üstündəki  quru 
ağaclara bənzəyirlər. Belə ağacların kölgəsi o lmaz.    
 
 
 
Azərbaycanda  türkdilli  əhalinin  orta  əsrlərdə  gəlmə  olduğunu  sübut 
etməyə  çalış maqla  bu  müə lliflə r  əslində  Ermən istandan  azərbaycanlıların  kütləvi 
qovulması və Qarabağın Azərbaycandan qoparılmasının tarixən əsaslandırılmasına 
doğru yönəldilmiş ermən i tarixşünaslığına istər – istəməz tərəfdar o lmuşlar.  
 
Mannalar  və  madaylar  türk  xalq larının  tarixində  ilk  dövlət  qurumlarını 

---