Azərbaycan respubllkasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan əM Ək və sosial münasiBƏTLƏr akadem iyasi g.İ.İsmayilov

18.13. Xarici ticarətin inkişaf istiqaməthri
Azərbaycan  Respublikasında  xarici  ticarətin  tənzim- 
lənməsi və təkmilləşdirilməsi sahəsində  ölkədə xarici tica- 
rətin liberallaşdınlması,  xarici  ticarətdə  daha  əlverişli şə- 
raitin yaradılması ilə bağlı bir sıra fərman və sərəncamlar 
imzalanaraq ardıcıl qaydada həyata keçirİlİr.
Bu  baxımdan  2000-2004-cü  İllərdə  müqayisədə  2005- 
ci  ilin birinci  yanmili  dövründə  ölkənın  xarici  ticarətində 
əsash irəliləyiş və  dönüş yaranmışdur.  Beləki, əgər bu döv- 
rə kimi  123  ölkə  ilə xarici ticarət  əlaqələri qurulduğu hal- 
da  2005-ci  ilin  birincİ  yarımili  ərzində  Respublikanın 
dünyanın  126  ölkəsİ  ilə  aparılmış  ticarət  əməliyyatlarımn 
həcmİ  3403331,4  min  ABŞ  dollan  olmuşdur.  Qeyd  olu- 
nan  dövrdə  1310076,6  min  ABŞ  dollan  dəyərində  1449 
adda  mal  ixrac,  2093254,7  min  ABŞ  dolları  dəyərində 
4794 adda mal isə idxal olunmuşdur.
Faktlann iqtisadi təhlili göstərir  ki,  2004-cü  ilin birinci 
yanmiJinə nİsbətən 2005-ci ilin birinci yanmilinə ixrac əmə- 
lİyyatlanmn həcmi 0,16% (2110,6 min ABŞ  dollan) artmış, 
idxal  əməliyyatlannm  həcmi  isə  37,88%  (575123,6  min 
ABŞ dollan) artmışdır.
Xarici  ticarət  əlaqələrinin  inkİşafı  göstərir  ki,  idxal 
əməliyyatlarımn  həcmi  xüsusilə  -   təbii  qaz,  avadanlıqlar, 
texniki  qurğulann  və  onların  hissələrinin,  qara  metallar, 
dənli bitkilərin,  quru nəqliyyat  vasitələri,  tütün məmulat- 
lan və digər m allann idxalı hesabma artmışdır.

---

Dünya ölkələri ilə ticarət əlaqələrinin genişləndirilmə- 
sində  nəqliyyat  vasitələri  mühüm  rol  oynayır.  Belə  ki,
2005-d  ilin  yanmilində  127431  ədəd  nəqliyyat  vasitəsin- 
dən  istifadə  olunmaqla  8611,2  min  ton  yük  daşınmışdır. 
Bunlardan  3439,8  min  tonu  (24234  ədəd  nəqliyyat  va- 
sitəsı)  ixrac  əməliyyatlarınm,  5171,4  min  tonu  (103192 
ədəd  nəqliyyat  vasitəsi)  isə  idxal  əməliyyatlannın  payına 
düşür.
Aynlıqda götürdükdə əsasən dəniz yolu ağır nəqliyyat 
sahəsini  əhatə  edir.  Dəmir  yolu  (55190  ədəd  vaqon)  və 
avtomobil  yolu nəqliyyatından  (44245  ədəd)  istifadə edil- 
mişdir.
Müasir şəraitdə xam neftin və təbii qazm daşınmasın- 
da stasionar nəql etmə vasitəsindən (boru kəməri) istifadə 
edılir.
Dünya  ölkələri  ilə  ticarətin  hərtərəfli  əlaqələrində 
tranzit  yükdaşımaları  da  böyük  əhəmiyyətə  malikdir.  Bu 
baxımdan tranzit kimi Azərbaycan Respublikası ərazisin- 
dən cəmi 4592383,9 ton müxtəlif adda yük keçirilmişdir.
Ölkə ərazisİndən tranzit yüklər əsasən İtaHya (1216376,21), 
İsveçrə (910702,81) Gürcüstan (873130,91), Kipr (563820,31), 
Tacikstan  (226538,6  t),  İran  (174619,0  t),  Böyük  Britaniya 
(141127,9  t),  Rusiya  (124321,4  t)  və  Türkmənistana 
(105127,41) keçirilmişdir.
Statistik  məlumatlar  göstərir  ki,  2005-ci  ilin  birinci 
yarımilində  aparılan  ixrac-idxal  əməliyyatlanmn  həcmi 
aylar üzrə aşağıdakı kimi dəyişmişdir:

---

-  İxrac  əməliyyatlarının  yüksək  həddi  aprel  ayında 
(322682,1  min ABŞ  dolları),  aşağı  həddi  isə  yanvar ayın- 
da (109057,8 min ABŞ dollan) olmuşdur.
A panlan idxal əməliyyatlannm həcminin yüksək həd- 
di yanvar aymda (582707,5 min ABŞ  dolları),  aşağı həddi 
isə fevral ayında (265303,2 min ABŞ dollan) olmuşdur.
Tədqiqat  göstərir ki,  ilin ayn-ayrı aylarmda -  iyunda 
ixrac  əməliyyatlanmn  həcmi  may  ayı  ilə  müqayisə  edər- 
kən 5560,8 min ABŞ dollan həcmində azalması müşahidə 
olunmuşdur.
Bu müddətdə  yəni  iyun  aymda idxal əməliyyatlannın 
həcmi  may  ayımn  göstəricUəri  ilə təhlU  olunarkən  6041,2 
min ABŞ  dollan həcmində artmışdır.
Bu dövr ərzində iki mühüm elementin «ixrao> və «idxal»ın 
orta ayhq artım və azalma meyllərinə nəzər salaq:
Belə  ki,  -   ixrac  əməliyyatlannda  orta  aylıq  artım
28420,8 min ABŞ  dollan təşkil etmişdirsə,  -  idxal əməliy- 
yatlarında isə orta aylıq azalma  50626,4 min ABŞ  dolları 
olmuşdur.
18.14.  İdxal-ixrac əməliyyatlarmın saziş novləri 
üzrə istiqamətləri
İdxal-ixrac əməliyyatlan aparılarkən əsasən 01,  21  və 
80 saziş novlərınə üstünlük verilir.

---

Ixracda
İdxalda
01  (Milli vaiyuta ilə hesablaşma)
-1,12%
-0,01%
21  (SDV ilə hesablaşma)
- 84,55%
- 49,73%
23 (Dövlət krediti ilə hesablaşma)
- 0,00%
-1,00%
41  (Qapalı dövriyyəli valyuta)
- 2,12%
- 3,85%
80 (digərləri)
-  12,21%
- 45,40%
Azərbaycan  Respublikasınm  ixrac  və  idxal  əməliy- 
yatlarında  böyük xüsusi çəkiyə malik  olan  ölkələrinin  xa- 
rici ticarət əlaqələrinin göstəriciləri aşağıda verilir.
C ə d v ə l 21.
İxracda
Ölkənin adı
Dəyəri 
(min ABŞ dolları)
Ümumi ixracm 
nisb. %-lə
İtaliya
277239,24
21,16
Rusiya
130266,44
9,94
Xorvatiya
104011,19
7,94
İran
95368,78
7,28
Fransa
95002,45
7,25
Gürcüstan
88520,71
6,76
Türkiyə
80314,23
6,13
Yunanıstan
72496,18
5,53
Bolqarıstan
56650,19
4,32
Ruminiya
52853,75
4,03

---

Ölkənin adı
Dəyərİ 
(min ABŞ dollan)
Umumi ixracm 
nisb.  %-lə
Sİnqapur
350259,23
16,73
Rusiya
321657,91
15,37
Böyük Britaniya
206846,42
9,88
Türkiyə
157216,28
7,51
Türkmənistan
153716,89
7,34
Almaniya
110251,37
5,27
Ukrayna
100896,24
4,82
ABŞ
77351,18
3,70
Çin
72805,26
r  
3,48
Özbəkistan
51012,55
2,44
18.15. Azərbaycan iqtisadiyyatımn inkişaf meylhri
Müstəqil  Azərbaycan  İqtisadiyyatının  inkişafı  yalnız 
Sovetlər Birliyi süqüt etdikdən sonra baş verdi.  Bu proses 
uzun çəksə də ölkə iqtisadiyyatı sürətlə inkişaf edir.
Tarixi  araşdırmalar, tədqiqatlar,  dünyanm bir sıra iq- 
tisadi  tədqiqatçıları  tarixi  faktlara istinad  edərək  yazırlar 
ki,  «Azərbaycan iqtisadiyyatınm inkişaf etdirilməsi yolla- 
rrnın seçilməsinin düzgünlüyü  1720-ci ildən  1985-ci ilə qə- 
dərki  dövrdə  müxtəlif ölkələrdə  ÜDM  artunmm  tarixən 
yaranmış meylləri illəri ilə müəyyən edilir».

---