Azərbaycan respublikasinda regional ümumi daxiLİ
Fəsil I. Azərbaycan Respublikasında Milli Hesablar Sisteminin
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §1.1 MHS iqtisadiyyatın makrostatistik modelidir
7
Fəsil I. Azərbaycan Respublikasında Milli Hesablar Sisteminin (MHS) tətbiqinin müasir vəziyyəti və inkişaf perspektivləri §1.1 MHS iqtisadiyyatın makrostatistik modelidir
Milli Hesablar Sistemi makrosəviyyədə iqtisadi proseslərin ən ümumi tərəflərini və nəticələrini təhlil və təsvir etmək üçün istifadə edilən göstəricilərin və təsnifatların qarşılıqlı əlaqədə olan sistemidir. MHS–i iqtisadiyyatın makrostatikstik modelidir. MHS – nin qurulmasında məqsəd təkrar istehsal prosesinin bütün mərhələlərində iqtisadiyyatın inkişafının ümumiləşdirici göstəricilərini və bu göstəricilərin arasındakı qarşılıqlı əlaqələri formalaşdırmaqdan ibarətdir. Milli Hesablar Sistemi bаzаr iqtisаdiyyаtı şərаitində mаkrоiqtisаdi prоsesləri özündə əks etdirən bir-biri ilə qаrşılıqlı əlаqəli оlаn və 150-dən çох ölkədə tətbiq edilən ikitərəfli göstəricilər sistemidir. Bu sistemin metоdоlоji əsаslаrı tədiyyə bаlаnsının və sаhələrаrаsı bаlаnsın metоdоlоji əsаslаrı ilə sıx bağlıdır. Аzərbаycаndа bu sistemin tətbiqi beynəlхаlq stаtistikа təşkilаtlаrının Milli Hesаblаr Sisteminin prоblemlərinə dаir hаzırlаdıqlаrı metоdiki təlimаtlаr əsаsındа аpаrılır və hesаblаmаlаrın nəticələri vaxtaşırı İqtisаdi Əməkdаşlıq və İnkişаf Təşkilаtı, Beynəlхаlq Vаlyutа Fоndu və statistika sahəsində fəaliyyət göstərən digər beynəlхаlq təşkilаtlаr tərəfindən ekspertizа оlunur. Hesablardan institutsional vahidlərin, o cümlədən ölkənin rezidenti olan müəssisələrin, idarələrin, təşkilatların və ev təsərrüfatlarının həyata keçirdiyi iqtisadi əməliyyatların qeydiyyatı üçün istifadə edilir. Burada həmçinin, ölkənin rezidentləri ilə qeyri-rezidentlər arasındakı əməliyyatlar da əks olunur. Milli Hesablar Sistemi – balans qaydasında, qarşılıqlı əlaqədə olan cədvəllər dəstidir. Milli hesabların qurulması metodu mühasibat hesabında olduğu kimidir. Hər bir hesab ikitərəfli cədvəl şəklində balansdır və hər bir əməliyyat iki dəfə - ehtiyatlarda (resurs) və istifadədə əks etdirilir. Hesabın hər bir tərəfində əməliyyatların yekunu növbəti 8
hesabın resurs maddəsi kimi çıxış edən balanslaşdırıcı maddənin köməyi ilə balanslaşdırılır [4]. Hesabın balanslaşdırıcı maddəsi onun sağ və sol tərəfinin balanslılığını (bərabərliyini) təmin edir və resursla onun istifadəsi arasındakı fərq kimi hesablanır. Başqa sözlə, əvvəlki hesabın “İstifadə” bölməsində əks etdirilən balanslaşdırıcı maddə sonrakı hesabın “Resurs” bölməsinin ilk göstəricisidir. Bununla Milli Hesablar Sisteminin qurulmasına və hesabların özü arasındakı əlaqəyə nail olunur. Deməli, MHS – nin qurulmasının əsas prinsipləri – ikili yazılış (qeydiyyat), bütün iqtisadi əməliyyatları əhatə etmək və onun struktur ünsürləri arasındakı qarşılıqlı əlaqəni təmin etmək prinsipləridir. MHS-də əsasən aşağıdakı anlayışlardan istifadə olunur. - Mal (əmtəə) – adətən istehsal xərcini ödəyən qiymətlə bazarda satmaq
- Xidmətlər – məhsul şəklində təzahür etməyən, lakin müəyyən şəxsi və ictimai tələbatları ödəyən fəaliyətin nəticəsidir; - Qeyri-bazar xidmətləri – dövlət idarələrinin və ictimai təşkilatların cari istehlakına aid edilən xidmətlər; - Transfertlər – gəlirlərin və əmanətlərin yenidən bölgüsü məqsədilə həyata keçirilən gəlirlərin həm pul , həm də natural formada birtərəfli, əvəzsiz verilməsidir (köçürülməsidir). MHS – də daxili və milli iqtisadiyyat anlayışlarından istifadə edilir və bunlara müvafiq olaraq Ümumi Daxili Məhsul və Ümumi Milli Məhsul göstəriciləri hesablanır. Bu kateqoriyaları fərqləndirmək üçün aşağıdakı anlayışlardan istifadə edilir: - Iqtisadi ərazi - Rezident - İqtisadi maraq mərkəzi. 9
İqtisadi ərazi dedikdə istehsal amillərinin sərbəst yerdəyişməsi baş verən ərazi başa düşülür. Ölkənin iqtisadi ərazisinə həmçinin aşağıdakılar da aid edilir. - Hava məkanı, beynəlxalq sularda ölkənin ərazi suları; - Xaricdə
- Ölkənin öz sərhəddindən kənarda fəaliyyət göstərən müəssisələr, “sərbəst zonaları”. Onların fiziki yerləşdiyi ərazi fəaliyyət göstərdikləri ölkənin iqtisadi ərazisinə aid edilir [4]. Ölkənin iqtisadi ərazisinə başqa ölkənin, yaxud beynəlxalq təşkilatların ərazi anklavı daxil edilmir. Milli Hesablar Sisteminin qurulmasında əsas məqsəd iqtisadiyyatın quruluşu, iqtisadi proseslərin müxtəlif tərəfləri haqqında ən mühüm informasiyanı əldə etməkdir. Bunun üçün MHS – də müxtəlif təsnifatlardan istifadə edilir. Bunlara aiddir:
Milli Hesablar Sistemində iqtisadi əməliyyatların təsnifatlaşdırılması mühüm yerlərdən birini tutur. MHS – də bütün iqtisadi əməliyyatlar aşağıdakı qruplara ayrılır: 1. Mal və xidmətlərlə bağlı əməliyyatlar; Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|