Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ XƏZƏr universiteti
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
8.4 Aktivliyin olmaması intellektual və emosional sferalarda ifadə oluna bilər; tez-tez cavabdehliyin başqalarının üzərinə yıxmaq meyli ifadə olunur. Növləri: (• astenik • qeyri - adekvat • passiv • özünü məyus edən). 9.
infantil • özünəməftun (narsistik) • passiv-aqressiv • psixonevrotik). 10.
F60.9 - dəqiqləşdirilməmiş şəxsiyyət pozuntusu (ƏGO xarakterli nevroz, ƏGO patoloji şəxsiyyət) 18
2.2. Alkoqolizm və şəxsiyyət pozuntuları Xəstəlik inkişaf etdikcə alkoqol bir motiv kimi o biri normal motivləri özünə tabe edir və yeganə mənalandırıcı bir motivə çevirilir. Motivlər ierarxiyasında ən yüksəkdə duran içki motivi obiri motivləri məhv edir. Insanın bütün fəaliyyəti spirtli içkini tapmağa yönəlir. Bununla ən vacib təlabat içki olur. İçkiylə “doğmalaşan” insanda “alkoqol şəxsiyyət” formalaşmağa başlayır. Mənəvi tərəfdən davaranış artıq qiymətləndirilmir, məsələn, əvvəl nəvacibin yarısı cizlədilir, sonradan bütövlüklə, və hətta oğurluq baş verə bilir. Xəstəlik inkişaf etdikcə, insanda bu xüsusiyyətlər artıq özü tərəfindən normal hal kimi qəbul edilir. Alkoqol şəxsiyyətlərdə hipobuliya simptomu və ya iradəsizlik (iradənin az olması) müşahidə olunur. Bəzi avtorların fikrinə görə, iradəsizlik yalnız alkoqola olan meylə yönəlir, bəzi avtorların fikrinə görə isə, bu patoloji xüsusiyyət bütöv şəxsiyyətə aid olunur. Növbəti patoloji xüsusiyyətlərdən biri də qeyri-tənqidi münasibət və ağlağanlıqdır. Emosiyalar qatma-qarışıq formada özlərinin büruzə verir. Zarafat zamanı aqressiv notları müəyyən etmək çox asandı. “Alkoqol yumorunu” bəzən “qəmgin alkoqol yumoru” adlandırırlar. Xəstələr öz yaxınlarının nailiyyətlərini lağa qoyurlar, həyatın
18 XBT-10, Ümumdünya səhiyyə təşkilatı, Cenevrə, 2012. s. 247-248 29
intim tərəfləri barədə danışırlar. Lakin, daha çox məhs, içkiylə bağlı hadisələr haqqında danışan xəstələr, həvəslə içki-dostlarından danışırlar, polisə döşməklərini yada salırlar. Judronun fikrinə görə, hətta çox pis vəziyətdə olan alkoqolik, içki barədə söhbət düşürsə, dəyişir, üzündə gülüş yaranır, gözlər parlayır və o şən olur. Qeyd etmək lazımdır ki, alkoqolizmdən əziyyət çəkən insanlar, inkişaf etmiş yumor hissinə malik olmurlar. Deqradasiya inkişaf etdikcə, insan zarafatın gizli mənasını anlaya bilmir. Lakin normal insan tərəfindən gülməli olmayanı, onlar gülməli sayır. Alkoqoldan istifadə əsas fəaliyət növünə çevirilən kimi, bütün ətrafdakı əşyalar pozitiv və ya neqativ qiyməti bu fəaliyətə aidiyyatından asılı olaraq alırlar. Alkoqol artıq yalnız bu şəxsiyyətin tələbatını ödəyən bir amil kimi çıxış etmir, artıq bütün insanların vacib bir tələbatı kimi qavranılır. Şəxsiyyətin deqradasiya prosesisin analizi göstərirki, bu proses uzunmüddətlidir. Anomal şəxsiyyətin formalaşmasında daha çox psixoloji mexanizmlər oynayır, hansılar ki, normal şəxsiyətin inkişafındada müşahidə edilir. Hələ 1880 ildə psixiatr Kandinskiy yazırdıki, “bütün xəstəlik həyatına aid olanlar o həyatdırki, normal həyata uyöun qanunlarla axır, lakin dəyişdirilmiş vəziyyətlərlə”. Xəstəlik elə vəziyyət yaradırki, insan ətrafı təhrif olunmuş formada qavrayır, dünyaya münasibət dəyişir və insanda patoloji xüsusiyyətlər baş qaldırır. Bütün dəyişikliklər patoloji şəxsiyyətin formalaşmasına yol aşır. Psixopatizasiya inkişafa başlayır. Bəzi mənbələrə görə, kişilər arasında 20% alkoqoliklərdə şəxsiyyət pozuntuları vardır, qadınlardan isə 5% . Alkoqoliklar arasında 42% xəsətələr şəxsiyyətlər pozuntuları var, bu isə adi populasiyadan 20 dəfə daha artıq rast gəlməsidir. Səbəblərdən biri də odu ki, patoloji xasiyyətin formalaşması insand sosial dezadaptasiya yaradır və bununla sərxoşluq və sonradan isə alkoqolizm yaranır. Əsasən, alkoqolizm psixopatlarda gənc dövrdə formalaşmağa başlayır. Alkoqolizmin başlanmasının ilk simptomlarından biri mənəviyyatın ölməsidir. Etikaya uyğun olmayan fikirlər, ümumi inkişafın pozuntusudur. Alkoqol qəbulu
30
nəticəsində psixopatoloji xüsusiyyətlər dahada çoxalır. Alkoqolizm hətta ilkin səviyyədə kəskin sosial problemlər yaradır. Ümumilikdə, alkoqolizm və şəxsiyyət pozuntusunun biryerdə olması pis proqnozlarla nəticələnir. 2.3.Narkomaniya zamanı şəxsiyyətdə baş verən dəyişikliklər
Narkotizasiya və alkoqolizasiya bu günki bütöv cəmiyyət və səhiyyə üçün böyük problemlərdən biridir. Bu problem tibbi, psixoloji və sosial göstəricilərə istinadən zərərli nəticələndiyinə görə psixoaktiv maddələrin qadağa olmasına qərar verildi. Insanda baş verən metamorfozlardan biridə şəxsiyyətin xüsusi dəyişiklikləridir. Insanda işsizliyə meyl, kriminogen davranışın, sui-qəsdin, delikventliyin artması, ailə münasibətlərinin pozulması. Hamı bilirki, psixoaktiv maddələrdən istifadə zamanı insan gepatit, QİÇS, VİÇ- infeksiyaya tutulmasında risk qrupuna düşür. Psixoaktiv maddələr qrupunun genişlənməsi ilə insandakı dəyişikliklərdə çox fərqli olur. 1916-cı ildə E.Bleyler psixoorqanik sindrom anlayışını gətirirki, bu anlayış narkomaniya və alkoqolizm zamanı özünü büruzə verir. Psixoorqanik sindromun əsas simptomatikası: 1. hafizə pozuntusu 2. affekt pozuntusu 3. beyinin diffuz pozuntusu 4. qavrayış pozuntusu 5. Ümumi psixi proseslərin zəifləməsi 6. Tənqidin azalması 7. Somatovegetativ pozuntular. Xəstəliklər təsnifatında narkoloji xəstəliklər ekzogen psixi pozuntulara aiddirlər. Intellektal-mnestik pozuntuların çoxu narkotik (PAM növündən asılı olaraq) istifadəsi zamanı özünü qabarıq formada biruzə verir. Məsələn, tiryək, heroin, morfin narkomaniyasında, bəzi avtorlar intellektin astenizasiyasından danışırlar, zehni aktivliyin aşağı enməsi, hafizənin qeyri-dəqiqiliyi, təfəkkürün produktivliyinin enməsi, yorğunluğun artması, planlı işlərin qeyri-mümkünlüyü. Bəzi avtorlar qeyd edirlər ki, intellektual səviyyənin enməsi müşahidə edilmir. Sintez, analiz, müqayisə kimi təfəkkür prosessləri aktiv formada işləməsədə, təmamilə qeyb olmur. Asteniya və anergiya vəziyyətləri isə bütövlüklə qeri qaytarıla bilər, bir şərtləki, alkoqol və ya narkotik maddənin qəbulunu dayandırasan.Lakin, texnikanın inkişafı ilə sinir
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|