Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»

15 

 

Şüşənin  əridilməsi.  Şüşənin  əridilməsini  aşağıdakı  əsas  mərhələlərə 

ayırmaq olar: 

1.  Silikatın əmələ gəlməsi; 

2.  Şüşənin əmələ gəlməsi; 

3.  Şəffaflaşdırma, durulaşdırma; 

4.  Homogenləşmə; 

5.  Soyutma. 

Silikatın  əmələ  gəlməsi.  Bu  mərhələdə  rütubət,  su  ayrılır,  qızdırma  davam 

etdikcə  bərk  vəziyyətdə  ikiqat  natrium-kalsium  karbonat  əmələ  gəlir.  600

0

C-də 

turşulu  qaz  ayrılmağa  başlayır.  830

0

C  qızdırdıqda  ikiqat  karbonatın  silikatla 

qarşılıqlı  təsiri  nəticəsində  karbon  turşulu  qaz  ayrılır,  şüşəni  köpükləndirir  və  bu 

əriməyə daha aktiv təsir edir.  

Şüşənin  əmələ  gəlməsi  temperaturun  artması  nəticəsində  qum  dənələri  və 

silikatlar  əriməyə  başlayır.  Şüşə  kütləsi  daha  şəffaf  və  hərəkətli  olur,  lakin  onda 

hələ  çoxlu  qaz  və  bərk  hissəciklər  olur.  Şüşə  1150-1500

0

C  temperaturda  əmələ 

gəlir  və  bu  silikat  əmələ  gəlməsindən  diffuziya  prosesinin  böyük  intensivliyi  ilə 

fərqlənir. 

Şəffaflaşdırma.  Bu  mərhələdə  şüşə  kütləsi  qaz  və  hava  qabarcıqlarından 

azad  olur.  O,  keyfiyyətli  şüşə  kütləsi  almaq  üçün  daha  mürəkkəb  və  lazımlı 

mərhələdir.  Şəffaflaşdırma  1400-1500

0

C  temperaturda  aparılır.  Şəffaflaşdırma 

nəticəsində şüşə kütləsi şəffaf və bircinsli olur. 

Homogenləşmə 

tam 

ərimə 

temperaturunda, 

şüşə 

kütləsinin 

şəffaflaşdırılması  ilə  eyni  zamanda  aparılır.  Bunun  üçün  şüşə  kütləsi  sakit 

vəziyyətdə  saxlanılır,  kimyəvi  tərkibi  ilə  bərabərləşdirilir  və  şüşə  kütləsi  dammar 

nöqsanından azad edilir. 

Soyutma mərhələsinədə ərimiş şüşə kütləsinin temperaturu 200-300

0

C aşağı 

düşür. Bu temperaturda şüşə kütləsi məmulat istehsalı üçün hazır olur. 

 

 

 

---

16 

 

III. ŞÜŞƏNIN QURULUŞ XÜSUSIYYƏTLƏRI VƏ  

XASSƏLƏRI 

 

Şüşənin  tərkibi,  əsasən  onlara  daxil  olan  elementlərin  oksidlərinin  cəmi  ilə 

ifadə  olunur.  əriyərək  soyuduqda  şüşə  əmələ  gətirən  oksidlər  şüşə  əmələ  gətirən 

maddələr  adlanır.  Bunlardan  başlıcası  SiO

2

,  fosfor  oksidi  (P

2

O

5

),  bor  oksidi 

(B

2

O

3

)-dir. Bu oksidlər əsasında əmələ gələn şüşəyə uyğun olaraq silisium, fosfor, 

bor şüşələri deyilir.  

Şüşə məhsullarının çoxu, o cümlədən qablar silisium şüşələrindən hazırlanır. 

Fosfor  və  bor  şüşələri  başlıca  olaraq  texniki  və  xüsusi  məqsədlər  üçün  işlədilir. 

Qarışıq məqsədlər üçün tətbiq edilir. 

Bədii  dekorativ  məmulatlar  hazırlamaq  üçün  işlədilən  silisium  şüşələri  iki 

növdə:  rəngsiz  (adi)  və  qurğuşunlu  (büllur)  olur.  Qurğuşunlu  şüşənin  tərkibinə, 

adətən  18-24%  və  daha  çox  qurğuşun  oksidi  qatılır.  Bəzi  zavodlar,  həmçinin 

qurğuşunsuz  (PbO  əvəzinə  ZnO  sink  oksidi)  bariumlu  (BaO)  büllur  şüşələrini  də 

istehsal edir.  

Müasir şüşə sənayesində, bir qayda olaraq beş klomponentdən az olmayaraq, 

xüsusi təyinat üçün isə ondan çox komponentdə şüşə növləri tətbiq edilir. 

Çoxəsrlik  tarixi  olmasına  baxmayaraq,  hal-hazırda  şüşənin  quruluşu 

haqqında  ümumi  qəbul  edilmiş  nəzəriyyə  yoxdur.  Şüşənin  quruluşu  və 

quruluşunun dəyişməsi onun xassəsini təyin edir. Mendeleyev göstərmişdir ki, şüşə 

qeyri-kristal  halında  olan  kolloid  şəkilli  oksidlərin  silisiumlu  ərintisidir. 

Mendeleyevin  bu  fikri  şüşə  quruluşunun  sonrakı  elmi  inkişafına  böyük  təsir 

göstərmişdir.  

Akademik  A.A.Lebedev  tərəfindən  işlənmiş  şüşə  quruluşunun  amorf 

nəzəriyyəsi  ən  çox  qəbul  edilmiş  nəzəriyyədir.  Bu  nəzəriyyənin  mahiyyəti  ondan 

ibarətdir  ki,  onlar  amorf  qatı  ilə  ayrılmış  müxtəlif  kimyəvi  birləşmələrdən  ibarət 

olan amorf kristallardan əmələ gəlmiş şüşədən ibarətdir. 

---

17 

 

O.K.Botvinkinin aqreqat nəzəriyyəsinə görə, soyumuş şüşədə kristall qəfəsli 

və  kristall  olmayan  çoxlu  miqdarda  aqreqat  halı  əmələ  gəlir.  Ancaq  temperaturun 

təsiri nəticəsində kristall qəfəslərin aqreqat halı dəyişir. 

Şüşənin  quruluşu  mürəkkəb  sistemdən  ibarətdir  ki,  burada  eyni  zamanda 

kristall  amorf  elementlər  və  aralıq  birləşmələr  iştirak  edir.  Bu  birləşmələrdə 

atomlar bir-birinə bağlıdır ki, bu da tor əmələ gətirir. Həmçinin müxtəlif uzunluqlu 

zəncir  olur  ki,  bunun  tor  ilə  əlaqəsi  olmur.  Zəncirin  idarə  edilməsinin 

mümkünlüyü, şüşənin az kövrək olmasına səbəb olardı. 

Şüşənin  quruluşu  kristall  qəfəslərdə  natrium-oksidinin,  kalium-oksidinin, 

silisium-oksidinin  və  digər  oksidlərin  atomlarının  bir-biri  ilə  zəncirvari  surətdə 

birləşməsi  ilə  xarakterizə  olunur.  bu  hipotezin  müdafiəçiləri  N.Qoldmidt, 

V.Zaxariassen,  V.A.Appen  və  başqalarıdır.  B.A.Poray-Koşitse  isə  şüşənin 

mikroheterogen  quruluşa  malik  olmasını  və  onun  mikroquruluşunun  iki  və  çox 

komponentdən ibarət olmasını irəli sürür. 

Rentgenstruktur  təhlili  göstərir  ki,  şüşənin  quruluşu  maye  və  şüşəyəbənzər 

fazalardan  təşkil  olunmuşdur.  Akademik  N.V.Belov  göstərir  ki,  şüşənin 

quruluşunda  ayrı-ayrı  struktur  qruplarının  uzunluğu  30  mm  olur  ki,  kristall 

qəfəslərin yan tərəflərində onların ölçüləri xeyli azalır.  

A.A.Lebedev  göstərir  ki,  şüşənin  quruluşunda  üç  mikrozona  mövcuddur: 

birinci,  qaydalı  quruluşlu  kristalitlər  öz  atomlarının  düzülüşünə  görə  silisium-

oksidinin  kristallarının  modifikasiyasına  uyğun  olaraq  yerləşmişlər;  ikinci,  amorf 

quruluşlu xaotik zona; üçüncü, qaydalı quruluşdan qaydasız quruluşa keçid zonası 

adlanır. 

Şüşənin  fiziki-mexaniki  xassələri  onun  daxili  quruluşundan  çox  asılıdır. 

Şüşənin  bu  xassələri  soyuma  prosesində  şüşə  əmələ  gələnə  qədər  formalaşmağa 

başlayır. 

Şüşənin  fiziki-mexaniki  xassələrinə  sıxlıq,  möhkəmlik,  kövrəklik,  bərklik, 

istiliyə davamlılıq, istidən genişlənmə, termiki davamlılıq, şəffaflıq daxildir. 

---