Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistratura məRKƏZİ»
Yüklə 487,75 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (A1 +A2+A3) > (P1+P2+P3) (2.13)
- Cədvəl 2.2 Xüsusi dövriyyə kapitalının dinamikasının təhlili və qiymətləndirilməsi
- Göstəricilərin adı İllər 2011
- DB + PV +QMA K LT = -------------------------------------------- (2.16) QBV + UBS – (D+GDG+GXE)
- PV +QMA K LM = -------------------------------------------- (2.17) QBV + UBS – (D+GDG+GXE)
- PV +QMA PEN = --------------------------- (2.18) CA-HDS
- 2804818-9628 2795190 41877 41877 PEN = ----------------------- = --------------- = 0,0117
- K TH = (PHH+PVH)/ (KRB-DB) (2.19)
- A+XM K XP = -------------------- (2.20) VR
- K VRP = VR/ CP (2.21)
- Göstəricilərin adı 2012 2013 2014
- Cədvəl 2.4 Cari likvidlik və maliyyə əmsallarının dinamikasının təhlili
- Göstəricilərin adı Normativ üzrə 2005 2006
|
Cədvəl 2.1-in məlumatlarından görünür ki, müəssisənin yüksək likvidli aktivləri onun təcili öhdəliklərinin həcmindən azdır, yəni tədqiq edilən dövrdə A1 < P1 –dir. Başqa sözlə desək, müəssisənin daha likvid aktivləri onun öhdəliklərini ödəyə bilmir. Cədvəldən göründüyü kimi tədqiq edilən dövrdə A2>P2; A3 >P3 şərti ödənilir. Balansın bu maddələri üzrə müəssisə likvidli hesaba edilə bilər. Lakin, A4≤P4 şərti ödənilmir. Ümumi halda balansın cari likvidliyi aşağıdakı şərtlə müəyyən edilir: (A1 +A2+A3) > (P1+P2+P3) (2.13) Cədvəlin məlumatları əsasında 2011-ci il üzrə (7250+850387+1947181) (382898 + 29168+102891) olur. 2804818 > 514957 kimi bərabərsizliyini yazmaq olar. Deməli, 2011-ci ildə müəssisənin cari aktivlərinin ümumi dəyəri onun qısa və uzunmüddətli öhdəliklərindən 5.45 dəfə çoxdur və müəssisənin balansını likvid hesab etmək olar. Müəssisənin cari aktivlərinin dəyəri onun qısa və uzunmüddətli öhdəliklərindən 2289.86 min manat çox olmuşdur. 2014-cü ildə müəssisənin cari aktivləri, habelə cari və uzunmüddətli öhdəlikləri aşağıdakı kimi olmuşdur: (41877+1092672+2451842) (555125 +166571+216471) 3586391> 938167 Deməli, 2014-cü ildə müəssisənin cari aktivlərinin ümumi dəyəri onun qısa və uzunmüddətli öhdəliklərindən 2648.2 min manat və ya 3.82 dəfə çox olmuşdur. Beləliklə, müəssisənin «Mühasibat balansı» likvid və müəssisənin özü isə ödəmə qabiliyyətlidir. Mütləq ifadədə müəssisənin likvidliyini xarakterizə edən ən əsas göstəricilərdən biri müəssisənin xüsusi dövriyyə kapitalıdır. Məhz bu kapital hesabına müəssisə özünün cari aktivlərini təmin edir. Müəssisənin xüsusi dövriyyə kapitalının (xalis işçi kapital) həcmi aşağıdakı kimi hesablanır:
burada XDV- xüsusi dövriyyə kapitalını, CP-cari öhdəlikləri, CA isə cari aktivləri xarakterizə edir. XDV-nin ədədi qiyməti iqtisadi yük daşıyır. Belə ki, əgər müəssisə özünün bütün cari öhdəliklərini yerinə yetirirsə, onda onun sərəncamında nə qədər xüsusi dövriyyə vəsailəri qaldığını göstərir. Bu göstəricilərin ədədi qiyməti 2.2. saylı cədvəlin məlumatları vasitəsilə hesablanıla bilər. Cədvəl 2.2 Xüsusi dövriyyə kapitalının dinamikasının təhlili və qiymətləndirilməsi
Tədqiq edilən dövrdə müəssisənin xüsusi dövriyyə kapitalının həcmi yüksək olmuşdur. 2011-ci ilə nisbətən 2014-cü ildə müəssisənin xüsusi dövriyyə kapitalı 358.95 min manat artmış və 2.65 mln. manat təşkil etmişdir. Deməli, müəssisənin mühasibat balansı cari öhdəliklər nöqteyi – nəzərindən likvid sayılır və cari öhdəliklərini ödəməsi üçün uzunmüddətli aktivlərini satmağa ehtiyac qalmır. Xüsusi vurğulamaq yerinə düşər ki, mütləq kəmiyyətlər əsasında müəssisə üzrə onun balansının likvidliyini və ödəmə qabiliyyətini müəyyən etmək mümkün olmasına baxmayaraq həmin sahənin digər müəssisələri üzrə müqayisəli təhlil aparmağa imkan vermir. İqtisadi potensialı müxtəlif olan müəssisələrin likvidliyini mütləq kəmiyyətlər əsasında müqayisəli təhlil etmək istər iqtisadi, istərsə də metodoji cəhətdən düzgün deyildir. Buna görə də müxtəlif ölçülü müəssisələr üzrə və habelə sahələrarası müqayisəli təhlil aparmaq üçün nisbi likvidlik göstəricilərindən istifadə edilir:
CA KCL = ----------------- (2.15) CP Cari likvidlik əmsalının ədədi qiyməti 1 manat cari öhdəliklərə düşən cari aktivlərin dəyərini göstərir. Bu göstəricinin normativ qiymətinin aşağı sərhədi 2-yə bərabər götürülür. Sözügedən əmsalın ədədi qiymətinin artması müsbət hal kimi qiymətləndirilir və müəssisənin aktivlərindən daha səmərəli istifadə edilməsinin göstəricisi kimi xarakterizə olunur. Məlumdur ki, kəsrin surətində pul vəsaitləri və onun ekvivalentləri ilə yanaşı istehsal ehtiyatları və debitor borcları da əks etdirilir. Debitor borcları üzrə likvidlik müxtəlif olur. Cari likvidlik əmsalını hesablamazdan əvvəl müəssisənin debitor borcları hərtərəfli təhlil edilir və şübhəli borclar hesablamalara daxil edilmir. Ehtiyatların qiymətləndirilməsi zamanı istifadə edilən metodlardan (LİFO; FİFO) asılı olaraq, onların müqayisəliliyi təmin olunur. Bu göstəricinin ədədi qiymətini 2011-ci ildə:KCL=CA/CP= 2804818/515547 =6.8067; 2014-cü ildə: KCL=CA/CP = 3586391/938167=3.8228 K  CL=3.8228-6.8067=- 2.9847 təşkil edir
Göründüyü kimi, cari likvidlik əmsalının səviyyəsi normativ üzrə müəyyən edilmiş kəmiyyətdən 2011-ci ildə 3.43 dəfə, 2014-cü ildə isə 1.91 dəfə çox olmuşdur. Cari likvidlik əmsalı 2012-ci ildə ən böyük qiymət (7.89) almış və 2013-2014-cü illərdə azalma tendensiyasına malik olmuşdur. Buna baxmayaraq sözügedən göstəricinin səviyyəsinə görə müəssisəni «yüksək dərəcəli reytinq qrupu»na daxil etmək olar. Belə ki, tədbiq edilən dörd ildə bu əmsalın ədədi qiyməti ikidən yüksək olmuşdur. 2. Təcili likvidlik əmsalı (KLT). Bu əmsalın ədədi qiyməti aşağıdakı kimi hesablanılır:
burada: QBV – qısamüddətli öhdəlikləri, DB- debitor borclarını, D – dividendləri, GDG – gələcək dövrün gəlirlərini, GXE- qarşıdakı xərclər və ödəmələr üzrə ehtiyatları, UBC – cari ildə ödəniləcək uzunmüddətli öhdəlikləri, QMA – qısamüddətli maliyyə qoyuluşlarını ifadə edir. Bu əmsal müəssisənin təcili likvidliyini daha düzgün əks etdirir. Göründüyü kimi, KLT-nin hesablanılmasında istehsal ehtiyatlarından istifadə edilmir. Belə ki, müəssisələr istehsal ehtiyatları üçün aldıqları əmtəələri satarkən, adətən aldıqları qiymətdən aşağı qiymətə reallaşdırır. Bitməmiş istehsalın səviyyəsi bu əmsalın hesablanılmasında istifadə edilmir. Çünki, bu müəssisə üzrə texnoloji proseslərin tələblərindən irəli gəlir. Xüsusi vurğulamaq yerinə düşər ki, KLT-nin normativ üzrə aşağı sərhədi vahidə bərabər götürülür. Bu göstəricinin ədədi qiyməti 2011-ci ildə KLT=(107934+7250)/(515547+0-(0+0+590))=115184 /514957 =0.2237,2013-cü ildə isə KLT=(249940+41877) / (938167+0-(0+0+0)) = 0.3111-ə bərabər olmuşdur. K Göründüyü kimi, KLT –nin ədədi qiyməti tədqiq edilən dövrdə normativ üzrə aşağı sərhəddindən kiçik olmuşdur. Deməli müəssisənin təcili likvidlik səviyyəsi aşağıdır. Lakin bu göstərici 2011-ci ilə nisbətən 2014-cü ildə artmışdır. Bu artıma, müqayisə edilən dövrdə debitor borclarının (142006 man.) və pul vəsaitlərinin (34627 man.) artması müsbət və qısamüddətli öhdəliklərin (285120 man.) artması mənfi təsir göstərmişdir. 3. Mütləq likvidlik əmsalı (KLM): Bu göstəricinin ədədi qiyməti aşağıdakı kimi hesablanılır:
4. Pul ehtiyatları norması (PEN): Mütləq likvidlik əmsalı pul ehtiyatları norması ilə qarşılıqlı əlaqədə təhlil edilir. Sahələr və müəssisələr üzrə pul ehtiyatlarının səviyyəsi müxtəlif olur. Pul ehtiyatları norması aşağıdakı kimi hesablanılır. PV +QMA PEN = --------------------------- (2.18) CA-HDS burada HDS– alınmış maddi qiymətlilər üzrə əlavə dəyər vergisini göstərir. Bu göstəricinin ədədi qiyməti 2011-ci ildə 7250+0 7250 PEN = --------------------- = --------------- = 0,0026, 2014-cü ildə isə 2804818-9628 2795190 41877 41877 PEN = ----------------------- = --------------- = 0,0117 təşkil edir. 3586391-7708 3578683 P EN = 0.0117-0,0026=+0,0091
5. Cari ödəmə qabiliyyəti əmsalı (KTQ): Bu əmsal müəssisənin ödəniş vəsaitlərinin onun təcili öhdəliklərinə nisbəti kimi hesablanılır. Bu zaman müəssisənin cari əməliyyatlar üzrə debitor borcları real qiymətləndirilir. Başqa sözlə desək, müəssisənin nağd ödəniş vəsaitlərinə aşağıdakılar daxil edilir: 1) hesablaşma, valyuta hesabı və kassada olan nağd pul vəsaitləri; 2) qısamüddətli maliyyə qoyuluşları; 3) debitor borcları; müəssisənin balansında əks etdirilən debitor borclarının həcmi mühasibat uçotu hesablarındakı məlumatlar əsasında təshih edilir. Yəni, ödəmə qabiliyyətinə malik olmayan debitorlar üzrə debitor borcları hesablamalara daxil edilmir. Müəssisə üzrə öhdəliklərin ödənilməsi üçün onun ödəmə vəsaitlərinin həcmi (TV)2011-ci ildə TV=PV+QMM+DB=7250+0+107934=115184 manat, 2013-cü ildə TV=PV+QMM+DB=41877+0+249940=291817 manat təşkil edir. Q Bu göstəricinin normativ qiyməti vahidə bərabər qəbul edilir. Göründüyü kimi, müəssisə üzrə bu əmsalın faktiki ədədi qiyməti normativ qiymətindən 2011-ci ildə təqribən 3.33 dəfə, 2014-cü ildə 2 dəfəyə qədər kiçikdir. Yəni, müəssisənin cari ödəmə qabiliyyəti çox aşağı səviyyədədir, lakin artım müşahidə edilir. Qeyd etmək vacibdir ki, müəssisələrin cari ödəmə qabiliyyətinin müəyyən edilməsi üçün Tədiyyə Təqvimi Cədvəli tərtib edilir. Bu zaman aylar üzrə müəssisənin təcili öhdəliklərinə kreditor borclarının məbləği ilə yanaşı pul daxilolmaları, bank və valyuta hesabları, habelə debitorlar üzrə daxilolmalar yazılır. Tədiyyə Təqvimi Cədvəlinin bir tərəfində daxilolmalar, digər tərəfində isə təcili öhdəliklər yazılır və müqayisə əsasında çatışmayan vəsaitlərin həcmi müəyyən edilir və əlavə tədbirlər planlaşdırılır. 6) Cari tədiyyə tarazlığı əmsalı (KTH): Bu əmsal, adından məlum olduğu kimi, müəssisənin təcili öhdəliklərini ödəmək üçün müəssisənin tədiyyə tarazlığının səviyyəsini göstərir. Bu halda belə hesab edilir ki, müəssisənin kreditor borcları onun debitor borcları ilə ödənilir. Çatışmayan hissə isə müəssisənin hesablaşma və valyuta hesabında olan vəsaitlər hesabına tamamlanır. Cari tədiyyə tarazlığı əmsalı (KTH) aşağıdakı kimi hesablanılır: KTH= (PHH+PVH)/ (KRB-DB) (2.19) burada PHH – müəssisənin hesablaşma hesabında olan pul vəsaitlərini, PVH–müəssisənin valyuta hesabında olan pul vəsaitlərini göstərir. Təhlil işi apardığımız müəssisə üzrə bu göstəricinin səviyyəsi 2011-ci ildə KTH=(7227+10) / (382898-107934)=7237/274964 = 0.0263, 2013-cü ildə isə KTH= (20702+21166) / (555125 - 249940) = 41868 /305185 = 0.1372 təşkil edir K TH= 0.1372 -0.0263=+0.1109; Göründüyü kimi, müəssisənin cari tədiyyə tarazlığı əmsalının ədədi qiyməti xeyli dərəcədə artmışdır.
A+XM KXP = -------------------- (2.20) VR burada A-təhlil edilən dövrdə müəssisə üzrə amortizasiya ayırmalarının məbləğini, XM – xalis mənfəəti, VR – məhsul satışı, iş və xidmətlərdən əldə edilən cəmi pul gəlirlərini (ümumi gəlir) ifadə edir. Xalis mənfəətlə amortizasiya ayırmalarının cəmi müəssisənin xalis gəlirlərini təşkil edir. Bu əmsalın ədədi qiyməti hər bir manat pul gəlirlərinə düşən sərbəst vəsaitlərin həcmini göstərir. Müəssisə üzrə 2014-cü ildə hər min manat gəlirin 77.5 manatı «sərbəst pul» vəsaitidir. Yəni, müəssisə özünün xüsusi kapitalını cari öhdəliklərin ödənilməsinə və investisiyaya yönəldə bilər. Bu göstəricinin ədədi qiyməti nə qədər yüksək olarsa, bir o qədər yaxşı hesab edilir. Uzunmüddətli dövrdə müəssisənin ödəmə qabiliyyətini xarakterizə edən ən mühüm göstəricilərdən biri də cari öhdəliklərin pul gəlirləri ilə təmin edilməsi parametridir. 8 b 9) Pul vəsaitlərinin kifayətliliyi əmsalı (KPVK): Bu əmsal müəssisənin ödəmə qabiliyyətini xarakterizə edən ən vacib göstəricilərdən biridir və aşağıdakı kimi hesablanılır: A+XM KPVK = ---------------------- (2.22) JK + D + ACA Cədvəl 2.3 Maliyyə əmsallarının hesablanılması və qiymətləndirilməsi
Cədvəl 2.4 Cari likvidlik və maliyyə əmsallarının dinamikasının təhlili
NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR «Qısamüddətli aktivlərin uçotu və təhlilinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri» mövzusunda yerinə yetirilmiş tədqiqat əsasında aşağıdakı nəticələr əldə edilmiş və təkliflər irəli sürülmüşdür:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ənarlaşma KLT =0.3111 – 0.2237 = +0.0874 təşkil edir. 
. Cari öhdəliklərin məhsul satışından daxil olan pul gəlirləri ilə təmin edilməsi əmsalı (KVRP) məhsul satışından 
urada CP –cari öhdəliklərin orta illik həcmidir və hesabı orta kəmiyyət kimi hesablanılır. Bu göstəricinin 2014-cü ildə ədədi qiyməti CP = (368329+ 938167)/ 2 =1306496/2=653248 min manat, yaxud KVRP =3906906/653248= 5.981 təşkil edir. Göründüyü kimi, bu göstəricinin ədədi qiyməti yüksəkdir. Yəni, məhsul satışından əldə edilən pul gəlirləri cari öhdəliklərdən 6 dəfə çoxdur.