Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
sisatlarmı, digər tərəfdən isə onun bəzi prinsiplərinin inkişaf etdirilməsinə yönəldilmişdir. Fransada hökumətin təşkilatı sisteminin yaradılması XIX əsrin əvvəllərində meydana gəlmiş, hal-hazıra kimi qüvvədədir. Nazirliklərin mərkəzi aparatlan, nazirliklərin tərkibində bürolar yaradıldı və onların fəaliyyətləri müəyyən edildi. Eyni zamanda, ərazi idarəetmə strukturları da yaranmağa başladı, ərazi idarəetmə strukturlarına kommunalar və departamentlər daxil edildi. Fransada idarəetmə sistemində və inzibati hüququn əsas təsi- satçısı olan prefektlərin də strukturlannda dəyişikliklər baş verdi. Bunun nəticəsində Fransa hökuməti və digər idarəetmə orqanları belə bir nəticəyə gəldilər ki, prefektlər olmasaydı, nailiyyətlər də əldə etmək olmazdı. Napaleon bununla bağlı olaraq qeyd etmişdir ki, XIX əsrin əvvəlində idarəetmə strukturlarında apanlan dəyişikliklərin, o cümlədən prefektlər haqqında edilən dəyişikliklərin dünyada analoqu yoxdur. Onun fikrincə, XIX əsrdə aparılmış, edilmiş bu islahatlar nəticəsində prefektlərin adları dəyişilərək respublika komissarları ilə əvəz edildi. Nəhayət, piramidanı Dövlət Şurası tamamladı, onun hüququ əsası isə XIX əsrdə qoyuldu. Liberal prinsiplər ilk növbədə dövlətin öz inzibati ərazi bölmələri ilə qarşılaşdı, dövlət isə idarəetmə sistemində üstünlük təşkil etdi. Müəyyən Desentralizasiya meyilli ərazilər üçün 1884-cü ildə qanun qəbul edilərək ona bir sıra dəyişikliklər edildi. Dövlətin tələblərinə əsasən idarəetmə orqanları öz səlahiyyətlərini həyata keçirərkən qarşılıqlı münasibətlərin yaradılması prinsipinə əməl edirdilər. İdarəetmə orqanları isə bu işdə imkan daxilində xüsusi sahibkarlardan yararlanırdılar. Həmin qanun Fransada bu günə kimi öz qüvvəsini saxlayır. Siyasi liberalizmin əlamətləri, yəni hələ o dövrdə mətbuata, yığıncaqların keçirilməsinə dövlət tərəfindən verilən azadlıqlar qanun- laşdırıldı. İdarəetmə sisteminin özündə də liberalizmin, məmurların və qulluqçuların hüquqları təmin edilirdi. Fransada vəzifəli şəxslərin iş fəaliyyətlərinə və həyat tərzlərinə gündəlik olaraq nəzarət etmək üçün onların əleyhinə dosyelər açılması barədə 1905-ci ildə qanun qəbul edildi. Həmin qanuna əsasən, məmurlar haqqında dosyeyə daxil olan məlumatlar barədə onun özünə məlumat verilmir, onları vəzifədən azad edəndə və yaxud vəzifələrini dəyişdirəndə dosye materiallarından istifadə edilirdi. İnzibati hüquqda hələ o dövrdə bir sıra prinsiplər meydana 18 gəldi. Bu prinsiplərin həyata keçirilməsi üçün 1907-1910-cu illərdə qəbul edilmiş qərarlar böyük tarixi əhəmiyyətə malik oldu. Bu qərarlar Fransa cəmiyyətinin həyatında mühüm rol oynadı, çünki onlar, qanunlar kimi, hakimiyyətdə olan məmurlar tərəfindən vəzifələrindən sui-istifadə hallarının qarşısını alırdı. O dövrdə əhali tərəfindən mərkəzi hakimiyyət orqanlarına arası kəsilməyən şikayətlər daxil olurdu. Məsələn, şahzadə Napaleonun işi üzrə Dövlət Şurasının 19.02.1875-ci il tarixli qərarında deyilirdi: «Hakimiyyətin səlahiyyətləri çərçivəsində olmayan hökumət qərarlarının, icraedici və sərəncamverici aktların bir çoxu ixtisar edilsin». 1907-ci ildə Fransa Respublikası prezidentinin dekretinə əsasən verilmiş dekretlərin həyata keçirilməsinə nəzarət Dövlət Şurasına həvalə edilmişdir. Məsələn, 1962-ci ildə Dövlət Şurası respublika prezidentinin ordonansmı qeyri-qanuni sayaraq ləğv etdi. Dövlət hakimiyyətində çalışan məmurların qeyri-qanunsuz hərəkətlərinə görə onların məsuliyyətləri müəyyən edildi. Beləliklə, Fransanın tarixi inkişafı inzibati qanunvericiliyə öz təsirini göstərmişdir. Baş vermiş dəyişikliklər iki əlamətlə özünü bü- ruzə vermişdir: İlk növbədə maliyyə və texnikanın inkişaf vəziyyəti, hakimiyyətin təmərküzləşməsi, azad rəqabətin yaranması cəmiyyətdə baş verən keçid prosesi ilə bağlı idi. Bundan başqa Fransada və bir sıra digər ölkələrdə sosializm tərəfdarları get-gedə genişlənir, siyasi və sosial həyatda sosializm ideyalarının təbliğatı güclənilirdi. Məsələn, 1936, 1945, 1968 və 1981-ci illərdə Fransada yaşanan böhranlı hallar buna nümunə ola bilər. Bu hərəkatların bəzi çətinliklərinə baxmayaraq, cəmiyyət irəliyə doğru gedirdi. Məhz bunun nəticəsində inzibati hüquq da öz inkişafında dəyişikliklərə uğrayırdı. İlk öncə islahatlar sayəsində dövlət idarəetməsinin rolu genişlənir və bu da təbiidir ki, inzibati qanunvericiliyə təsir göstərirdi. Dövlət bölmələrinin yerlərdə genişlənməsi təkcə iqtisadiyyatda deyil, sosial sahədə də müşahidə edilirdi. 1982-ci ildə sənaye və ticarət xidmətlərinin sayı xeyli artdı. Eyni zamanda, sosial xidmət sahələri, digər fəaliyyət növləri, sosial sığorta və təminat sistemləri dövlətə tabe edildi. Dövlət aparatı qulluqçuları, həmkarlar ittifaqları birləşdilər və onlara tətil etmək hüququ da verildi. Dövlət idarəetmə xidmətlərinin fəaliyyətləri, o cümlədən sənaye və kommersiya xidmətləri xüsusi hüquq normaları ilə tənzimləndi. 19 Xüsusi sahibkarlıqla məşğul olan təşkilatların sayının äürətlə artması ilə əlaqədar xüsusi hüquq ümumi hüquqla birləşdi. Bunun nəticəsi olaraq isə inzibati işlər üzrə məhkəmələr təcrübədə bir sıra problemlərlə üz-üzə qaldılar. Dövlət Şurası isə yeni problemlərlə üzləşdiyindən, onların həlli yolları axtarılırdı. Lakin elə problemlər də olmuşdur ki, onlar müasir dövrə kimi öz həllini tapmamışdır. Bu problemlər həm iqtisadi, həm də sosial sahələrə aid idi. Yaranmış problemləri aradan qaldırmaq üçün dövlət mütəmadi olaraq idarəetmə orqanlarının fəaliyyətinə nəzarət edirdi. Bu məqsədlə bir sıra normativ aktlar qəbul edilmiş və hökumətin proqramına əsasən, bəzi dövlət strukturları sahibkarların sərəncamına verilmişdi. Məsələn, avtomobil yollarının tikintisi və istismarı xüsusi sahibkarların sərəncamında idi. Bu tədbirlər 1981-ci ilə kimi davam etmişdir. Həmin ilin may ayının 10-da hökumət nəqliyyatı, sənaye müəssisələrini, maliyyə idarələrini öz sərəncamına götürdü. Bununla inzibati hüququn dairəsi yüngülləşməyə başladı. İnzibati hüquq milli birliyi qoruyub saxlamaq məqsədilə cəmiyyətin bütün strukturlarında vahid davranış qaydalarına əməl edilməsinin normativ qanunlarla tənzimlənməsini tələb edirdi. İnzibati hüququn əlamətləri hüquqi normalarla müəyyən edilmişdir. Doktrina və sənədlər inzibati hüququn alətləri hesab edilir. Doktrina dedikdə, hüquq elmində möhkəm təcrübəsi və idarəetmə nəzəriyyəsindən ibarət olan mürəkkəb birliklər kompleksi başa düşülür. İnzibati hüququn kursu onun ümumi nəzəri hissəsi ilə şərh edilir. Bu kurslar iki kateqoriyaya ayrılır: Birinci kateqoriyaya universitet proqramlarına uyğun olan və öz həcminə görə qısa kurslar, dərsliklər və dərs vəsaitləri aiddir. İkinci kateqoriyaya isə ixtisaslaşdırılmış elmi əsərlərdə, dissertasiyalarda, jurnallarda və bir sıra tədqiqatlarda və dərc edilən məqalələrdə öz əksini tapan müddəalar aid edilir. 1974-cü ildə professor M.Valinin şərəfmə «Hakim və ümumi hüquqa dair 40-dan çox məqalə dərc edilmişdir. Bir sözlə, Dövlət Şurasında qəbul edilmiş rəylər təkcə idarəetmə aktı deyil, həm də doktrinanın tərkib hissəsi hesab edilirdi. Ona görə də, inzibati hüquq normaları və prinsipləri təhlil edilir, əhali arasında izahat işi aparılırdı ki, bu da mühüm təsir qüvvəsinə malik idi. Azərbaycanda, o cümlədən Sovet İttifaqı dövründə inzibati hüquq 1949-cu ildə meydana gəldi və həmin ildə hüquq sisteminin bir 20 Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|