Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
hidlərin sərbəst idarə edilməsinin əsas prinsiplərini, onların səlahiyyətlərini və gəlirlərini qanun müəyyənləşdirir. Həmin Konstitusiyanın 72- ci maddəsinə əsasən, ərazi kollektivlərinin fəaliyyətləri qanunvericiliklə tənzimlənir. Bu o deməkdir ki, ərazi kollektivlərinin kateqoriyalarını ancaq qanun çərçivəsində yaratmaq mümkündür və bu kollektivlər qanunla müəyyənləşdirilmiş şərtlərlə seçkili şuralar tərəfindən sərbəst olaraq idarə edilirlər. Beləliklə, qanunvericiliklə tənzimlənən ərazi kollektivlərinin hüquqi statusları get-gedə genişlənir, digər tərəfdən isə onların hüquqi rejimi əsas prinsiplərə əsasən əvvəlki kimi yenə də mübahisəli kimi qalır. Yerli kollektivlər üzərində inzibati nəzarətə gəldikdə, konstitusiya şurası və Dövlət Şurası birlikdə belə qərara gəldilər ki, kommu- naların və departamentlərin fəaliyyətləri üzərində dövlət nəzarətinin yolları, üsullan və növləri əsas prinsiplərə uyğun olaraq qanunla müəyyən edilməlidir. Lakin Konstitusiyada nəzərdə tutulur ki, yerli inzibati vahidlərin sərbəst idarə edilməsi qanunla müəyyənləşdirilmişdir. Deməli, gələcəkdə bu barədə verilən qanunlar konstitusiyaya ziddir və belə qanunlar bir qayda olaraq, baxılmaq üçün konstitusiya şurasının müzakirəsinə verilir. Ərazi kollektivlərinin rəhbər orqanlarının seçkili olması prinsipi ondan ibarətdir ki, bu məsələlər kollegial şəraitdə və seçkili orqanlar vasitəsilə həyata keçirilir. Bu prinsip ərazi kollektivlərinin sərbəst idarə olunması formasını müəyyən edir. Həmin prinsip Fransanın 72-ci maddəsində ifadə olunmuşdur: «Kollektivlər seçkili şuralar tərəfindən sərbəst olaraq idarə olunurlar. Seçkili şuraların fəaliyyəti kollektivlərin seçkisinin kollegiallıq ideyaları əsasında baş tutmasını müəyyən etmək və seçilmiş kollektivlərin fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirməkdir». 1982-ci ildə rəhbər orqanların seçkili prinsipi, əsasən, icra hakimiyyəti səviyyəsində məhdud şəkildə həyata keçirildi. Kommunamn icra orqam olan mer bələdiyyə şurası tərəfindən seçildi, çünki mer seçkili orqandır. Departamentin icra orqanı nəinki dövlət məmuru idi, o həm də hökumətə münasibətdə loyallıq göstərən siyasi rütbəli vəzifəli şəxs - prefekt idi. 1946-cı il konstitusiyasının 87-ci maddəsində nəzərdə tutulur ki, kommunamn icra orqanı mer olduğu kimi, departamentin icra orqanı da Baş Şuradır. Konstitusiyada bu sistemin siyasi cəhətləri qanunlarla müəyyənləşdirilmişdir, lakin bu qanunlar ya tətbiq edilmirdi və yaxud əgər tətbiq edilirdisə, elan olunmurdu. 1958-ci il konstitusiyası qəbul ediləndə belə, həmin qanun elan edilməmişdi. 51 2 mart, 1982-ci il tarixli qanuna uyğun olaraq Firansada regional icra orqam şurasının sədri olduğu kimi, departamentin icra orqanı da baş şuranın sədridir. Söhbət kommuna və ya departament şurasından getmir, çünki bütün şuralarla münasibətdə konstitusiyanın bu prinsipindən istifadə edilir. Fransada muxtariyyət prinsipi rəhbər orqanlann seçkili olması prinsipi ilə sıx bağlıdır. Seçki prinsipi ilə yanaşı, o, yerlərdə inzibati bölmələrin sərbəst idarə olunmasının əsas aspektidir. Bu olduqca qədim prinsip olmaqla yanaşı, öz kökünü inqilabdan əwəl salmışdır, Fransada olduğu kimi, İngiltərədə və Almaniyada orta əsrlərdə kom- munaların zülmlərindən azad edilməsi və azad şəhərlərin yaradılması uğrunda mübarizə aparılan dövrə təsadüf edilirdi. Bu prinsip Fransada baş vermiş inqilablarda öz tələbini tapırdı və nəhayət, XIX əsrin sonunda bu, respublikanın bir sıra qanunları ilə təsbit olundu. Çünki ərazi kollektivləri öz səlahiyyətlərini müstəqil olaraq müəyyənləşdirə bilmirdi. Onların səlahiyyətlərini bir tərəfdən yuxan dövlət orqanları, digər tərəfdən qanunvericilik orqanları və nəhayət, Dövlət Şurasının praktikasına arxalanan hakimlər müəyyənləşdirirdilər. Təxminən 50 il ərzində həm Fransada, həm də onun qonşu ölkələrində ərazi kollektivlərinin üstün hüquqlanmn məhdudlaşdırılması açıq hiss edilirdi. Bu proses nəticəsində bir tərəfdən statirasiya (dövlətləşdirmə), digər tərəfdən isə milliləşdirmə gedirdi. Statirasiya əvvəllər ərazi kollektivlərinə məxsus mülkiyyətlərin, vəkalətlərin dövlətə həvalə edilməsindən ibarət idi. Məsələn, 1930-cu il qanununa əsasən, kommunikasiya, yəni şose və kəndarası yollar sahəsində departamentlərin və kommunala- rın 40 min kilometr uzunluğundakı yolları dövlətin ixtiyarına keçdi. 1941-ci il qanununa görə, əhalisi 10 mindən çox olan şəhərlərdə rəhbərlik polisə verildi. Nəhayət, son zamanlarda xeyli miqdarda məktəblər də dövlətin ixtiyarına verildi. Bəzi hallarda əks proseslər də baş verirdi. Məsələn, milliləşdirmə heç də statirasiya ilə eyni vaxta düşmürdü. Müharibədən sonrakı dövrlərdə qəbul edilmiş bərpaedilmə tədbirləri, o cümlədən «elektrosite de Frans» və «qar de Frans» kimi iri ictimai təsisatların yaradılması bu prosesin sürətlənməsinə kömək etdi. Milliləşdirmə dedikdə xüsusi müəssisələrin dövlətin ixtiyarına verilməsi başa düşülür. Bu terminin əsas mənası bundan ibarətdir, lakin bunlarla birlikdə yerlərdə idarəetmə bölmələrinə məxsus olan səlahiyyətlər və əmlak da dövlətə verilir. 1946-cı ildə bələdiyyə xidmətləri də milliləşdirildi. Maliyyə vəsaitləri ilə bağlı məsələlərdə ərazi kollektivlərinin 52 muxtariyyətinin nə dərəcədə məhdudlaşmasının şahidi oluruq. Maliyyə təminatı olmaması sayəsində ərazi kollektivlərinin muxtariyyəti yox dərəcəsinə çatdı. Lakin ərazi kollektivləri dövlət tərəfindən ayrılan limitləşdiril- miş maliyyə vəsaitlərinə malikdirlər. Həmin vəsaitlər isə həm öz təyinatına, həm də miqdarlarına görə müasir dövrdə inkişafın tələblərinə cavab vermir. Yerlərdə idarəetmə bölmələri, maliyyə müstəqilliyinə malik olmadıqlarına görə öz fəaliyyətlərini yaxşılaşdırmaqdan ötrü dövlətdən asılı olurlar. Dövlət təsisatları indiyədək onların maliyyə vəsaitlərinin xeyli hissəsini təşkil edir və eyni zamanda dövlət tərəfindən çox səmərəli nəzarəti həyata keçirir. Fransada maliyyə üzərində nəzarət inzibati qəyyumçuluğun ən təsirli formasıdır və bu problem sırf Fransa problemi deyildir. Maliyyələşdirmə problemi ilə yanaşı, insanlardan düzgün istifadə edilməsi problemi də (xüsusən iri şəhərlərdə) kəskin şəkildə vacib bir məsələ kimi qarşıda dururdu. Urbanizasiya özlərinin idarə edilməsi üçün lazımi müddətdə seçilmiş səlahiyyətli şəxslərə ehtiyacı olan iri kommunaların inkişafına təkan vermişdi. Elə buna görə də yerlərdəki idarəetmə bölmələrinin seçkili şəxslərinin statusu sahələrində aparılmış islahatlar məmurların kommuna səviyyəsində hazırlanması, seçilməsi və fəaliyyət göstərməsini əhatə edirdi. 1982-1983-cü illərin qanunları ilə yerli kollektivlərin səlahiyyətləri genişləndirildi və onlara müvafiq xidmətlərin üzərində səlahiyyətlərin verilməsi təmin edildi. Eyni zamanda yerli kollektivlərin ştat heyəti müəyyən edildi, seçkili şəxslərin hüquqi statusu haqqında aktlar hazırlandı. Bu isə mərkəzləşdirilmiş inzibati qəyyumluğun zəiflənmə- sinə gətirib çıxardı, Fransa administrasiyası bu gün də dünyada ən mərkəzləşdirilmiş administrasiya olaraq qalmaqdadır. Fransada gözqoyma prinsipinə əsasən, yerlərdəki idarəetmə bölmələri dövlət himayəsi altındadır, yəni onlar dövlət hakimiyyətinin nəzarətindədirlər. İnzibati hüquqla «himayə» (qəyyumluq) termini o qədər də inzibati hüquqa uyğun gəlmir, çünki qəyyumluq mülki hüquq normalan ilə müəyyən edilmişdir. İnzibati hüquqda dövlətin digər təsisatlar üzərində həyata keçirdikləri nəzarət qaydası olaraq gözqoyma termininin işlədilməsi münasib olardı. Gözqoyma nəzarətedici orqanm sanksiyası olmadan həyata keçirilə büməz, Gözqoyma orqanlan Nəzarətedici orqamn bəzi qərarlannı da ləğv etmək hüququna malik idilər. Kommunalara münasibətdə nəzarətin bu formaları son dövrdə. 53 Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|