20
qatarda gedən uĢaqlarla onun arasında çox fərq var. Həmin uĢaqların qoxusu
böyük-böyük Ģəhərlərin qoxusudu və həmin o qoxu Əbildən gəlmir. Əbili bu
uĢaqların xarici görünüĢündə ümumi bir Ģey kəĢf edir. Bu uĢaqlar rəngbərəngdi.
Yazıçı həmin rənglərin poeziyasını vermək üçün konkret rənglərlə adamları təsvir
edir. Bir dəfə Əbiligilin kəndinin yanında dayanan qatardan Çəhrayı rəngli bir qız
yada düĢür. Yazıçı onun konkret xarici görünüĢünü vermir, daha ümumi və fəlsəfi
məna daĢıyan rənglə bu qızı təqdim edir. Çəhrayı rəngli qız Əbilinin adına gülür.
Sonra onu baĢqa qızlara göstərib, onları da güldürür. Amma Əbili Çəhrayı rəngli
qızdan incimir. Çünki Əbilinin böyük və təmiz ürəyi var. Yazıçı bizə onun təmiz
ürəyi haqqında bir söz demir. Bircə dəfə Çəhrayı qızın Ģokolad qutusunu ayağının
altına atıb ―sinif -sinif‖ oynadığını təsvir edəndə Əbilinin qızdan incidiyini deyir və
əlavə edir ki, Əbili belə ləyaqətli, gözəl insan idi və s kimi mənalar gizlənir.
III Oxucu: Ancaq bir gün Əbili Çəhrayı qızdan inciyir. Çünki o Ģokolad qutusunu
ayaqlarının altında oynadır, sonra da gərəksiz bir Ģey kimi saymazyana yerə
tullayıb qaçır. Əbili Ģokolad qutusunun təmiz olduğunu görür. Ürəyi Ģokolad istəsə
də onu yeməyi nəinki özünə, hətta yetim Səfərə də rəva görmür. Çünki Əbili elə
buradaca kəĢf edir ki, yetim Səfərin heç nəyi Çəhrayı qızdan əskik deyil. Müəllif
Ģərti olaraq Çəhrayı adlandırdığı həmin qızın bütöv surətini yaratmaq üçün baĢqa
bir əhvalatı da hekayəyə əlavə edir. Bir dəfə Əbili baĢqa bir qatardan tullanmıĢ
kitabı əlinə götürür. Bu kitab zir-zibilə bulaĢsa da Əbili üçün maraqlıdır. Çünki
kitabın üstünə S. Yesenin sözləri yazılıb. Əbili rus Ģairi S. Yeseninin xatirinə kitabı
götürür. Sən demə, bu kitabı pəncərədən atan həmin qıza Rüfət adında bir oğlan
bağıĢlayıbmıĢ. Əbili Çəhrayı qızı xatırlayır. Körpə vaxtı Ģokolad qutusuna
laqeyidlik göstərən həmin o Çəhrayı qız indi də bir oğlanın ürək sözləri olan kitabı
beləcə qatarın pəncərəsindən çölə ata bilər – Əbili beləcə fikirləĢir və əti ürpəĢir.
Axı, Əbili bu çiskinli-dumanlı balaca kənddə böyüsə də təmiz bir ürək sahibidir.
Bu kənddə Ģübhəsiz hamı Əbili kimi deyil. Bu kəndin də Çəhrayı qızları və çəhrayı
oğlanları var.
IV Oxucu: Beləliklə, yazıçı mücərrəd Çəhrayı obrazını konkretləĢdirir, onun mənfi
çalarlarını açır və Əbili surətini həmin Çəhrayı uĢaqlarla müqayisədə daha da
zəngin göstərir.Əsəri oxuyarkən anlayırıq ki, ilk günlər Əbili ―adamların
sirrini‖,‖adamların ürəklərini‖ bir-birinə aparan, bəzən kəndə ―nağıl aləmindən...
gələn‖ qatarlara heyranlıqla baxır. Özünü dərk edəndən, həmyaĢıdlarının əxlaqi -
mənəvi aləminə enəndən sonra isə onun nəzərində Ģəhərdən gələn ―rəngbərəng
uĢaqlar‖ adiləĢir, onların fikirlərində, hiss və duyğularında ucalıq, ülvilik və
gözəllik tapa bilmir. ―Ürəyini özü ilə aparan‖ qatarlara zamanın surəti, dövrün
fasiləsiz hərəkəti kimi baxır. DüĢünur ki, ―bu dünyada gedən təkcə qatarlar deyil.
21
Ġllər də qatarlar kimidir, gəlir, gedir... görünməz olur‖. Əbilidə belə bir inam oyanır
ki, bu dünyada ―çəhrayı qızlar‖ və ―çəhrayı oğlanlar‖ çoxdur. Qatarın – zamanın
inkiĢafını, dövrün axarını Səfər onlardan daha yaxĢı duyur, gözəlliyi daha dərindən
yaĢayır. Buna görə də Moskvaya oxumağa gedəndən sonra da Əbili fikrən kəndlə
yaĢayır, kənd düĢüncələrindən, kənd xatirələrindən ayrıla bilmir; ürəyini bu
kənddə, ―bu dağların arasında, bu yerlərin çiskinliyində-çənində qoyub gedir‖.
Ġnanır ki, ―bundan sonra bütün ömrü boyu nə edəcəksə, bu yerlərin, bu balaca
kəndin sayəsində edəcək‖, baĢa düĢür ki,‖bütün ömrü boyu bu yerlərə, bu balaca
kəndə borclu olacaq və heç vaxt həmin borcundan çıxa bilməyəcək‖.
Kitabxanaçı: UĢaqlar fikirlərinizi çox bəyəndim. YaxĢı bəs yazıçının
―BaladadaĢın ikl məhəbbəti‖ əsəri haqqında fikriniz nədir?
I Oxucu: ―BaladsadaĢın ilk məhəbbəti‖ də Elçin Əfəndiyevin sevilən
əsərlərindəndir. ―BaladadaĢın ilk məhəbbəti‖ hekayəsində baĢına ―aerodrom‖
kepka qoyub süst bir həyat keçirən və gözlənilmədən eĢqə düĢən BaladadaĢın
qəribə sevgisi verilir. Səhərdən axĢamacan çöldə oturub Ģumaqədər yonan və
ətrafda baĢ verən hadisələrə tam biganə olan BaladadaĢ Çexovun qəhrəmanlarını
xatırlatsa da orijinal tipdir. Çünki onun süst həyatı ,arabir özünə məlum olmayan
cəsarəti ilə ürəyinin lap dərinliyində qoruyub saxladığı poetik aləm arasında təzad
var. Sevdiyi qızı görmək üçün hıqqana-hıqqana su gətirməyi özünə rəva bilir,
amma qızın niĢanlısı ona həmin suyun müqabilində dəmir birmanatlığı uzadanda
özünü təhqir olunmuĢ hesab edir. Həmin oğlanın qırmızı ―Moskviç‖inə minib bir
neçə kilometr getdiyi üçün cibində olub qalan üç abbasını oturacağın üstünə atır və
oğlanın nə dediyinin fərqinə varmadan dənizə tərəf gedir. BaladadaĢın gülməli
məhəbbəti, onun key təbiəti və təmiz, ləyaqətli cavan qəlbi gözümüzün qarĢısında
canlanır. BaladadaĢ bir tərəfdən uĢaqdır, axĢamacan uĢaqlarla oturub-durur, bir
tərəfdən, böyükdür, əsgərlikdə olan dostu barədə düĢünür. Dostuna xəbər göndərir
ki, hökmən o da Amur vilayətinə gəlib orada kursa girəcək. Beləliklə, müəllif
uĢaqlıqla gəncliyin sərhəddində olan BaladadaĢın tam surətini yaradır. Həm Əbili,
həm də BaladadaĢ özlərində kəndin təmizlik və sadəliyini, təbiilik və adiliyini
cəmləĢdirirlər. Ancaq BaladadaĢ sərtdir, xasiyyətində, davranıĢ və münasibətində
bir qədər qeyri-adilik vardır. O, hekayə boyu inamından dönmür, həyati
vəziyyətdən çıxmır, ―Öz bildiyini atasına da vermir‖. Elçin Əfəndiyev
BaladadaĢın psixologiyasını, hiss və duyğusunu əsərdə məharətlə açır. BaladadaĢ
vəzifə və mövqeyi ilə öyünən , daĢ – qaĢla niĢanlısına xoĢ gəlmək istəyən bir
adama Murada ibrət – nəzakət dərsi verir, onu sarsıdır, ağır düĢüncəyə
aparır.UĢaqlıqla gəncliyin sərhəddində uĢaqların qəlbində baĢ qaldıran hissləri