Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
                                                                                                                                             
Lakin azotun mənimsənilməsində isə  bu tamamilə qida rejimindən asılı olur. Gübrəsiz və ECO 1 
ton/ha  olan  variantlarda  kollanmanın  sonuna  kimi  müvafiq  olaraq  azotun  43%  və  53% 
mənimsənildiyi halda N
1
,
5
P
1
K
1
 və N
2
P
1
K
1
 variantlarında bu müvafiq olaraq 38% və 35% olmuşdur. 
Kollanmanın sonundan boruyaçıxmanın sonuna kimi gübrəsiz variantda ümumi mənimsənilən 19%, 
ECO – 1 ton/ha-da isə 23% olduğu halda N
1
,
5
P
1
K
1
 və N
2
P
1
K
1
 variantlarda bu göstəricilər müvafiq 
olaraq 26% və 36% olmuşdur (şəkil 1). Analiz nəticələri göstərdi ki, bu inkişaf fazasında gübrəsiz 
və ECO  variantlarında torpaqda əsas qida maddələrinin asan mənimsənilən formaları N
1
,
5
P
1
K
1
  və 
N
2
P
1
K
1
  variantları  ilə  müqayisədə  çox  azdır.  Bu  özünü  hər  hektardan  alınan  məhsulda  da  biruzə 
vermişdir.  
Tədqiqat  nəticələrində  “Qobustan”  payızlıq  buğda  sortunun  inkişaf  fazalarından  asılı  olaraq 
yerüstü  biokütlə  və  azotun  gübrəsiz,  ECO  1  ton/ha,  N
1
,
5
P
1
K
1
  və  N
2
P
1
K
1
  variantları  arasında 
paylanma  dinamikası  ilə  hər  hektardan  alınan  dən  məhsulu  arasında  düz  asılılığın  olduğu 
aydınlaşdırıldı. Bitkinin kollanma fazasının sonuna kimi olan dövrdə bu nisbətən zəif nəzərə çarpır. 
Belə ki, kollanma fazasının sonunda gübrəsiz və ECO variantlarında yerüstü quru biokütlə N
1
,
5
P
1
K
1
 
–dən müvafiq olaraq 73%, azot isə 83% az olduğu halda boruyaçıxmanın sonundan mum yetişməyə 
kimi  bu  müvafiq  olaraq  yerüstü  quru  biokütlədə  14-11%,  azot  isə  13-9%  az  olmuşdur.  Sonrakı 
inkişaf fazalarında da bu fərq müşahidə olunur (şəkil 2). 
 
Yuxarıda göstərdiyimiz kimi qida rejimindən asılı olaraq hər hektardan yığılan dən məhsulu, 
dəndə zülalın miqdarı, hektardan yığılan zülalın miqdarı və xalis gəlir də müxtəlif olmuşdur. Qida 
rejimindən  asılı  olaraq  hər  hektardan  32,08-65,7  sentner  dən  məhsulu  yığılmışdır.  Dəndə  zülalın 
miqdarı 9,46-11,86%, hər hektardan 303,48-764,97 kq zülal yığılmış və xalis gəlir 661-1459 manat 
təşkil etmişdir.    
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1. 
Мамедов 
Г. 
Земельная 
реформa 
в 
Азербайджане: 
Баку 
«Элм»- 
2000,                                             
ст. 30-32, 266.  
2. Mövsümov Z.R. - Azərbaycan torpaqlarının münbitliyi, mineral gübrələrdən istifadə və bitkilərin 
məhsuldarlıq səviyyəsi. сild  -20, №1, Torpaqşünaslıq və aqrokimya,  Bakı-“Elm” 2011, s. 444-
448. 
3. Hacıməmmədov İ.M., Vəliyeva S.R. -Torpaq-iqlim şəraitinin və qida rejiminin payızlıq buğdanın 
məhsuldarlığına təsiri. Cild -20, №1, 2011, s. 529-533.  
4.  Гусейнов  Р.К.,  Гаджимамедов  И.М.-  Влияние  азотных  удобрений  на  изменение 
фракционного  состава  белков  в  зерне  озимой  пщеницы.  Агрохимия.  Издательство 
«Наука», Москва, 1972 ст. 12-15.  
5. З.Р. Мовсумов - Научные основы эффективности элэментов питания растений и их баланс 
в системе чередования культур. Баку – «Элм» - 2006, cт. 16.  
6.  Zamanov  P.B.  -    Torpaqların  mexaniki  tərkibindən  asılı  olaraq  gübrə  normalarına  təlabatı  və 
onların hesablanması üsulu. Cild-20, №1. Torpaqşünaslıq və Aqrokimya,  Bakı, “Elm”-2011, s. 
449-456.  
7.  Шаганов  И.А.-  Практические  рекомендации  по  освоению  интенсивной  технологии 
возделивания основных зерновых культур. Минск. Равноденствие. 2009, ст. 180.  
8.  Mövsümov  Z.R.,  Hacıməmmədov  İ.M.  -    Üzvi  və  mineral  gübrələrin  payızlıq  buğdanın 
məhsuldarlığına  və  qida  maddələrinin  mənimsənilməsinə  təsiri.  Kənd  təsərrüfatı elmi  xədərləri 
Bakı, 1983. № 6, səh 14-18.  
9. Мовсумов З.Р., Гаджимамедов И.М. - Влияние минеральных удобрений на азотный обмен 
и  урожайность озимой пщеницы.  Агрохимия. Издательство  «Наука», Москва, № 4.  1978, 
cт. 77-83.  
10.  Гаджимамедов  И.М.  Влияние  азотных  удобрений  на  урожай  и  азотный  обмен  озимой 
пщеницы. Агрохимия №1, 1975, ст 12-15. 

---

 
 
 
11.  Гаджимамедов  И.М.,  Махмудов  Р.,  Сеидов  М.,  Талаи  Дж.  –  Влияние  сулфата  цинка  на 
урожай озимой пщеницы в богарных условиях Азервайджана. Вести, рег. Сети по внед. 
Сортов пщеницы и семеневодству, 2003: №2(5) ст. 15-17. 
12.  Минейев В.Г. -Удобрение озимой пщеницы Москва. Колос. 1973 г.                                                   
13. Джон Райан., Джорж Эстефан и Абдул Рашид. – Анализ растений и почвы. Руководство 
по лабораторным анализам, 2002.                                                                                                                                                              
  14.   Аринушкина Е.В. - Руководство по химическому анализу. Издательство 
        Московского Универиситета. 1961 г. 
  15. 
Минейев 
В.Г. 
- 
Химизация 
земледелия 
и 
приная 
среда. 
Москва,                                                                                                     
Агропромиздат, 1990, ст. 6-16.                                                                                                                                                                                                                      
         16.  Ниловская  Н.Т.,  Арвузова  И.Н.,  Осупова  Л.В..-  Продуктивность  яровой  пщеницы  в 
зависимости  от  соотношения  элементов  минерального  питания.  Обзорная  информация, 
Москва, 1984. ст. 10. 
    17. Петербургский.А.В.- Круговорот и баланс питательных веществ в земледелии, 
      Издательство «НАУКА», Москва – 1979. с. 30-33. 
                                                                                        
                                                          И.М.Гаджимамедов, С.Р. Велиева 
 
УСВОЕНИЕ АЗОТА ОЗИМОЙ ПЩЕНИЦЕЙ В ЗАВИСИМОСТИ ОТ ДОЗЫ И 
СООТНОШЕНИЯ ОРГАНИЧЕСКОГО И МИНЕРАЛЬНОГО УДОБРЕНИЙ В 
СЕРОБУРЫХ ПОЧВАХ AБШЕРОНА 
 
Научно-Исследовательский Институт Земледелия 
 
Результаты  исследований  показали,  что  в  зависимости  от  дозы  и  соотношения 
органического  и  минерального  удобрения  до  конца  фазы  кущения  озимой  пщеницей 
усваивается  -  35-53%,  с  кущения  до  трубкования  –  19-36%,  с  трубкования  до  восковой 
спелости – 17-28%, а с восковой спелости до польной спелости – 8-10% азота. 
Результаты  показывают  что  при  внесение  органического  и  минерального  удобрения 
урожай зерна озимой пшеницы составляет 37,0-65,7 ц/га. Это по сравнению с контрольным 
вариантом больше на 4,9-33,6 ц/га или 15,4-104,7%.  При  внесении минеральных  удобрений 
чистий доход составляет 661-1459 руб/га. 
         
Ключевые слова: почва, удобрение, растение, урожайность, азот, коэффицент усвоения 
 
I.M. Hajimammadov, S.R.Velieva 
 
WINTER WHEAT NITROGEN FASSIMILABILITY DEPENDING ON RATE AND 
RATIO OF ORGANIC AND MINERAL FERTILIZERS IN GREYISH-BROWN SOILS OF 
ABSHERON 
 
Azerbaijan Research Institute of Crop Husbandry 
 
The  results  of  investigation    have  shown  that  depending  on  rates  and  ratio  of  organic  and 
mineral fertilizers at the end of tillering   development stage of winter wheat nitrogen fixation has 
constituted 35-53% , from tillering to booting 19-36%, from booting to wax maturity 17-28% and 
from wax to complete maturity 8-10% , relatively. 
Grain  yield  of  winter  wheat  at  organic  and  mineral  fertilizer  application    has  constituted 
37,0-65,7 c/hа, which in comparison with  control is higer on 4,9-33,6 c/hа , or 15,4-104,7%.  Net 
income  has constituted  661-1459 manat per hectare at  organic and mineral fertilizer application. 
 
 

---