Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
Üzvi və mineral gübrələrin norma və nisbətlərinin Abşeron YTT-nın boz-qonur 
torpaqlarında  "Qobustan" payızlıq yumşaq buğdanın inkişaf fazalarından asılı olaraq 
yerüstü biokütlə ilə azotun mənimsənilməsinə təsiri (kq/ha). 
 
                     Kollanmanın sonu 
           Boruyaçıxmanın sonu 
 
 
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
 
         
                             Mum yetişmə 
Tam yetişmə 
 
 
 
 
 
 
                                   1 – Nəzarət (gübrəsiz)                          5 – ECO 1 t/ha + N
45
 
                                   2 - N
90
                                                    6 - N
120
P
60
K
60
 
                                   3 - N
90
P
60
K
60                                                                 
7 - ECO 1 t/ha + N
45
P
30
K
30 
                                   4 - ECO 1 t/ha 
                                                          
8 - N
150
P
60
K
60 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
Analiz  nəticələrindən  göründüyü  kimi  təcrübə  sahəsinin  torpaqlarında  pH-ın  miqdarı  8,8-9,0 
arasında dəyişir ki, buda onların yüksək (qüvvəli) qələvi torpaqlar olmasını göstərir  (cədvəl 1). 
Təcrübə sahəsinin şum qatında ümumi humus 1,355-1,364%, şumaltı qatlarda isə (25-41; 41-
65  sm)  azalaraq  müvafiq  olaraq  0,855-0,867  və  0,544-0,563%  olmuşdur.  Oxşar  nəticələr  ümumi 
azotda da müşahidə olunur (cədvəl 1). 
Tədqiqatçıların məlumatlarına görə Abşeronun boz-qonur torpaqlarının şum qatında torpağın 
pH-ı (qələviliyi) 8,0-9,0, ümumi humus 0,5-1,5% (1) və  1,0-1,2% təşkil edir [5]. 
Üzvi  maddələrin  azlığı  və  qələviliyin  yüksək  olması  boz-qonur  torpaqların  su  fiziki 
xassələrini  pisləşdirir  ki,  nəticədə  torpaq  tez  quruyur,  kipləşir,  kənd  təsərrüfatı  maşınlarının 
işləməsini çətinləşdirir, şum keyfiyyətsiz alınır. 
Vegetasuya  müddətində  bitkilərin  asan  mənimsənilən  qida  maddələri  ilə  normal  təmin 
olunması, torpaq-iqlim şəraitindən, torpaqda asan mənimsənilən qida maddələrinin ehtiyatından və 
tətbiq  olunan  gübrələrin  norma  və  nisbətlərindən  asılıdır  [3;4;7-12].  Tədqiqat  apardığımız  boz-
qonur torpaqların şum qatında mütəhərrik fosfor (P
2
O
5
) 1 kq torpaqda 12,6-14,4 mq, dəyişən (asan 
mənimsənilən) kalium (K
2
O) 1 kq torpaqda 231-238 mq təşkil edir. Şumaltı qatlarda bu göstəricilər 
xeyli azalır. Analiz nəticələrindən göründüyü kimi təcrübə sahəsi asan mənimsənilən fosforla çox 
zəif,  kaliumla  zəif  təmin  olunub.  Nəzərə  alsaq  ki,  hal-hazırda  Az.  ETƏİ-nun  yaratdığı  intensiv 
buğda  sortlarının  potensial  məhsuldarlığı  hektardan  70-80  sentner  dən məhsulu  verməyə  qadirdir. 
70-80  sentner  dən  məhsulu  və  müvafiq  miqdarda  yerüstü  biokütlə  məhsulunun  əmələ  gəlməsinə 
210-240  kq  azot  (N),  70-80  kq  fosfor  (P
2
O
5
)  və  203-232  kq  kalium  (K
2
O)  tələb  olunur.  Təcrübə 
sahəsinin  torpaqlarının  şum  qatında  isə  cəmi  39-46  kq  asan  mənimsənilən  fosfor,  750-770  kq 
kalium var və fosforun 27-31, kaliumun isə 67-70 kq-nı bitki mənimsəyə biləcəkdir.  Nəzərə alsaq 
ki, 70-80 sentner məhsulun əmələ gəlməsinə yuxarıda göstərdiyimiz kimi 70-80 kq fosfor, 203-232 
kq  kalium  tələb  olunur,  onda  bu  göstəricilərin  verilməsinin  vacibliyi  aydın  olur  (şum  qatına  görə 
hesabat  aparılmasının  səbəbi  bitkinin  ümumi  mənimsədiyi  qida  maddələrinin  70-80%-i  şum  qatı 
hesabına təmin olunur). Bəzi tədqiqatçıların məlumatlarına görə azot gübrəsinin tətbiqinin torpaqda 
çətin  mənimsənilən  qida  maddələrinin  bir  hissəsinin  bitki  tərəfindən  asan  mənimsənilən  formaya 
keçməsinə səbəb olur [2]. Lakin bu o qədər də yüksək deyil. 
Bütün  yuxarıda  qeyd  olunanları  nəzərə  alaraq  boz-qonur  torpaqlarda  aparılan  təcrübələrdə 
“Qobustan”  buğda  sortunun  müxtəlif  inkişaf  fazalarından  götürülmüş  biokütlə  məhsulu  və  onda 
azotun faizlə miqdarı müəyyənləşdirilmişdir.  
Tədqiqat  nəticələrindən  məlum  oldu  ki, bitkinin  ilk  inkişaf  fazalarında  qida  rejimindən asılı 
olaraq  quru  biokütlə  ilə  aparılan  azotun  miqdarında,  bitkinin  tərkibində  azotun  %-lə  miqdarında 
fərq  o  qədər  də  yüksək  olmamışdır.  Kollanma  fazasının  sonunda  gübrəsiz  variantda  bitkidə  azot 
3,08%,  gübrələrin  norma  və  nisbətlərindən  asılı  olaraq  3,31-3,55%  arasında  dəyişmişdi.  Yerüstü 
quru biokütlə ilə aparılan azot gübrəsiz variantda 36 kq/ha, gübrə variantlarında isə onların norma 
və nisbətlərindən asılı olaraq hər hektardan 46-63 kq arasında dəyişmişdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
Abşeronun boz-qonur torpaqlarında üzvi və mineral gübrələrin payızlıq buğdanın inkişaf 
fazasından asılı olıaraq yerüstü quru biokütlə məhsulunun toplanmasına və azotun 
mənimsənilməsinə təsiri  (tam ümumiyə nisbətən %-lə) 2011-2012 
Nəzarət gübrəsiz 
  
 
 
   
 
 
   
 
 
   
 
 
   
   
 
   
   
 
   
   
 
   
   
 
   
   
N
90
P
60
K
60
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
   
   
 
   
   
 
   
   
 
   
   
 
   
   
 
 
ECO 1 ton/ha 
   
 
 
 
   
 
   
   
 
 
 
   
   
 
 
   
     
 
   
     
 
   
     
 
 
 
     
 
 
N
120
P
60
K
60
 
     
 
 
 
     
 
 
 
     
 
   
     
 
 
 
 
   
 
   
 
   
 
   
 
   
    Şəkil - 1                                      1-kollanmanın sonuna kimi 
                                                       2- kollanmandan boruyaçıxmanın sonuna kimi 
                                                       3-boruyaçıxmadan mum yetişməyə kimi 
                                                       4-mum yetişmədən tam yetişməyə kimi
 
1-16% 
2-20% 
3-62% 
4-2% 
Yerüstü quru biokütlənin toplanması 
1
2
3
4
1-43% 
2-19% 
3-30% 
4-8% 
N-un mənimsənilməsi  
1
2
3
4
1-15% 
2-21% 
3-59% 
4-5% 
Yerüstü quru biokütlənin toplanması 
1
2
3
4
1-53% 
2-23% 
3-17% 
4-7% 
N-un mənimsənilməsi 
1
2
3
4
1-11% 
2-20% 
Ряд1; 3; 
0; 0% 
3-68% 
4-1% 
yerüstü quru biokütlənin toplanması 
1
2
3
4
5
[]
 
1-38% 
2-26% 
3-28% 
4-8% 
N-un mənimsənilməsi 
1
2
3
4
1-12% 
2-25% 
3-61% 
4-2% 
Yerüstü quru biokütlənin toplanması 
1
2
3
4
1-35% 
2-36% 
3-19% 
4-10% 
N-un mənimsənilməsi 
1
2
3
4

---