Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

 

416

dövlətlərə 1579 mln. dollarlıq neft məhsulları ixrac olunmuşdur ki, 

bu  da  1999-cu  ilin  müvafiq  ixracı  ilə  bağlıdır.  Bir  tərəfdən  dünya 

bazarında neftin qiymətinin artması ilə əlaqədar ölkədən ixrac olun-

muş xam neftin hər tonunun qiyməti 1999-cu ilə nisbətən 90 dollar 

artmış,  digər  tərəfdən  isə  ixrac  olunmuş  ilkin  neftin  həcmi  də  800 

min  ton  çoxalmışdır.  Belə  ki,  2006-cı  il  ərzində  ölkədən  ixrac 

olunmuş  1579,0  mln.  dollarlıq  neft  məhsullarının  yalnız  482  mln. 

dollarlığı neft emalı məhsullarının payına düşür. Xam neft ixracına 

gəldikdə isə qeyd etmək lazımdır ki, cari il ərzində ölkədən 1097,4 

mln. dollarlıq xam neft ixrac olunmuşdur ki, bu da 1999-cu ilin mü-

vafiq göstəricisindən 606,1 mln. dollar çoxdur.  xrac olunmuş xam 

neftin  1015,3  mln.  dollarlığı  Azərbaycan  Beynəlxalq  Əməliyyat 

Ş

irkəti (konsorsium) tərəfindən ixrac edilmişdir. Qeyd edək ki, kon-

sorsium tərəfindən ixrac olunmuş neftin 558,3 mln. dollarlığı “Əsrin 

müqaviləsi”  ilə  bağlı  xarici  ölkələrin  iri  neft  şirkətləri  tərəfindən 

Azərbaycana yönəldilmiş birbaşa investisiyaların repatriasiyası kimi, 

yəni neft sektorunun xarici öhdəliklərinin azalması hesabına, 317,0 

mln. və 140,0 mln. dollarlığı isə müvafiq olaraq konsorsiumun payçı 

xarici  şirkətlərinin  və  Azərbaycan  hökumətinin  paylarına  düşən 

gəlir, 82,1 mln. dollarlığı isə ARDNŞ və ölkənin digər müəssisələri 

tərəfindən xaricə göndərilmişdir. 

Ölkə ixracının digər strateji məhsulu olan pambıq ixracının 

səviyyəsi,  2006-cı  ildə  1999-cu  ilə  nisbətən  71,4%  (15,2  mln. 

dollar) artaraq 36,5 mln. dollara bərabər olmuşdur. Bunun da əsas 

səbəbi ixrac olunmuş pambığın miqdarının 13 min ton artmasıdır. 

2000-ci il ərzində respublikadan 56,7 mln. dollarlıq kimya məh-

sulları, 68,6 mln. dollarlıq maşın və avadanlıq da xarici ölkələrə 

ixrac olunmuşdur. 

Qeyd etmək lazımdır ki, əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, yenə 

də  idxalın  strukturu  ixracın  strukturundan  köklü  surətdə  fərqlənir. 

Fiziki şəxslərin çarter hava reysləri və avtomobil nəqliyyatı ilə minik 

idxalını (367,8 mln. dollar) və humanitar malları (48,5 mln. dollar) 

nəzərə almaqla 2006-cı il ərzində respublikaya 768,5 mln. dollarlıq 

xalq  istehlakı  malları  gətirilmişdir.  Bunun  da  50%-ə  qədəri,  yəni 

364,7 mln. dollarlığı ərzaq məhsullarının payına düşür. Eyni zaman-

---

 

417

da qeyd etmək lazımdır ki, idxalı əvəz edən yerli istehsalın artması 

nəticəsində 1999-cu illə müqayisədə xalq istehlakı mallarının idxalı 

80 mln. dollar, o cümlədən ərzaq məhsulları 40 mln. dollara qədər 

azalmışdır.  dxalın funksional strukturunda investisiya yönümlü ma-

ş

ın-avadanlıqların  və  malların  xüsusi  çəkisi  22%  təşkil  edərək  334 

mln. dollar məbləğində olmuşdur. Bundan başqa il ərzində respubli-

kaya 130 mln. dollarlıq istehsal təyinatlı kimya, qara və əlvan metal 

məhsulları da gətirilmişdir. Müqayisə üçün qeyd etmək lazımdır ki, 

1999-cu ildə həmin məhsulların idxalı  114 mln. dollar məbləğində 

olmuşdur.  Bütövlükdə  1999-cu  illə  müqayisədə  qeyd  etdiyimiz 

kimi, idxalın ümumi həcmi cəmi 105,6 mln. dollar artmışdır. Bunun 

da  əsas  səbəbi  obyektiv  faktorların  təsiri  nəticəsində  birbaşa  xarici 

investisiyalarla bağlı ölkə iqtisadiyyatına investisiya  yönümlü idxal 

mallarının bir qədər azalması, yəni əvvəlki illərdə geniş miqyaslı in-

vestisiya axınlarının “məhsulvermə” dövrünün başlanması və idxalı 

ə

vəz edən bəzi sənaye sahələrinin müəyyən qədər inkişaf etməsidir. 

Hər iki meyil pozitiv nəticədir. 

Cədvəl 18.3.3 

Ayrı-ayrı mal qrupları üzrə ixracın vəziyyəti 

 

 

1999-cu il 

2006-cı il 

Məbləğ 

mln.$ 

Xüsusi 

çəkisi, 

% 

Məbləğ  

mln.$ 

Xüsusi 

çəkisi, 

% 

xrac – cəmi 

1025 

100,0 

1858 

100,0 

O  cümlədən,  yanacaq  –  xam 

məhsulları 

902 

88,0 

1713 

92,2 

O cümlədən, neft məhsulları 

801 

78,1 

1579 

85,0 

Digər xammal 

101 

9,9 

134 

7,2 

Maşın və avadanlıq 

29 

2,8 

63 

3,4 

stehlak malları 

53 

5,2 

56 

3,0 

Digər mallar 

41 

4,0 

26 

1,4 

 

Bu  cür  siyasətin  həyata  keçirilməsi  nəticəsində  idxalın  sə-

mərəliliyi  artacaq,  onun  strukturu  dəyişəcək.  Hazırda  idxalın 

37,5%-ni qida məhsulları, 11,8%-ni istehlak malları təşkil edir. 

---

 

418

qtisadi  islahatların  uğurla  həyata  keçirilməsi,  xarici  inves-

tisiyaların cəlb edilməsi üçün, ilk növbədə, əlverişli iqtisadi, hü-

quqi və siyasi şərait mövcud olmalıdır.  qtisadi cəhətdən ölkə bü-

tün  lazımi  təbii  resurslara  malikdir.  Xarici  investorların  əmlakının 

toxunulmazlığını  təmin  edən  hüquqi  bazanın  təkmilləşdirilməsilə 

ə

laqədar  müəyyən  işlərin  aparılmasına  baxmayaraq,  bu  sahədə  bir 

sıra əlavə qanun və normativ aktların qəbul edilməsinə ehtiyac var. 

Məsələn,  dünya  praktikası  göstərir  ki,  bu  istiqamətdə  ən  səmərəli 

tədbirlərdən  biri  siyasi  və  iqtisadi  risklərdən  qarantiya  edən 

ixtisaslaşmış  sığorta  institutları  şəbəkəsinin  yaradılmasıdır.  Digər 

tərəfdən istehsal və xidmət sferasında fəaliyyət göstərən müəssisələr 

üçün güzəştli iş rejiminin yaradılması da məqsədəuyğundur. 

Bu məqsədlə iqtisadiyyatın sahələri üzrə investisiya qoyuluş-

larının  zəruri  səviyyəsi  müəyyən  edilməlidir.  Müəssisələrə 

vergiqoyma mexanizmi təkmilləşdirilməli, gəlir vergiləri yenidən 

nəzərdən  keçirilməlidir.  Bundan  başqa,  iqtisadiyyatın  prioritet 

sahələrinə  daha  çox  investisiya  cəlb  etmək  məqsədilə  daha  çox 

xarici payı olan müəssisələrin 5 ilə qədər vergilərdən azad olun-

ması  da  məqsədəuyğundur.  Xarici  investisiyalar  üçün  hüquqi 

qarantiyalardan  başqa  maddi  qarantiyalar  da  təqdim  edilməlidir. 

Bununla  əlaqədar  Azərbaycanda  beynəlxalq  investisiyaların 

sığorta fondu yaradılmalıdır. 

Yuxarıda qeyd edilənlərlə yanaşı, xarici iştiraklı müəssisələ-

rin  qeydiyyat  mexanizmi  sadələşdirilməlidir.  Xarici  kreditlərin 

cəlb edilməsi və səmərəli istifadəsi hazırda çox aşağı səviyyədə-

dir. Vahid dövlət proqramının və kredit siyasətinin olmaması bu 

problemin həllini çətinləşdirir. Bu isə gələcəkdə təkmilləşdirməni 

tələb edir. 

Azərbaycanın iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin  edilməsi mü-

hüm  dövlət  əhəmiyyətli  məsələdir.  Azərbaycan  dövləti,  ilk  növ-

bədə valyuta nəzarəti, strateji əhəmiyyətli xammal materiallarının 

ixracının  tənzimlənməsi  və  ümumilikdə  idxal-ixrac  əməliyyat-

larının  tənzimlənməsi  məsələlərinə  strateji  əhəmiyyətli  məsələ 

kimi diqqət yetirməlidir. 

---

 

419

ST FADƏ OLUNMUŞ ƏDƏB YYAT S YAHISI 

 

1.

  Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı, 1995. 

2.

  Azərbaycan  Respublikası  regionlarının  2009-2013-cü 

illərdə  sosial-iqtisadi  inkişafı.  Dövlət  Proqramı.  Bakı, 

2009. 

3.

  2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhali-

nin  ərzaq  məhsulları  ilə  etibarlı  təminatına  dair  Dövlət 

Proqramı. Bakı, 2008. 

4.

  Sahibkarlıq  fəaliyyəti  haqqında  Azərbaycan  Respubli-

kasının Qanunu. Bakı, 1996. 

5.

  Müəssisələr  haqqında  Azərbaycan  Respublikasının  Qa-

nunu. (əlavələr və dəyişikliklərlə). Bakı, 1996. 

6.

  stehlakçıların  hüquqlarının  müdafiəsi  haqqında  Azər-

baycan Respublikasının Qanunu. Bakı, 1996. 

7.

  Elektron  ticarət  haqqında  Azərbaycan  Respublikasının 

Qanunu, Bakı, 2005. 

8.

  Kooperasiya  haqqında  Azərbaycan  Respublikasının 

Qanunu. Bakı, 1996. 

9.

  Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi – Koope-

rativlər haqqında əsas müddəalar. Bakı, 2004. 

10.

 Reklam haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. 

Bakı, 1997. 

11.

 Yeyinti  məhsulları  haqqında  Azərbaycan  Respubli-

kasının Qanunu. Bakı, 1999. 

12.

 Azərbaycan  Respublikasında  ticarət,  məişət  və  digər 

növ  xidmət  (iş  görülməsi,  xidmət  göstərilməsi)  Qayda-

ları  Haqqında  Azərbaycan  Respublikası  Nazirlər  Kabi-

netinin Qərarı N80. Bakı, 15 aprel 1998. 

13.

 Azərbaycan  Respublikasının  Vergi  Məcəlləsi.  Bakı: 

Ozan, 2000. 

14.

 Azərbaycanın statistik göstəriciləri – 2008. Bakı, 2009. 

15.

 Axundov Ş.Ə. Marketinqin əsasları. Bakı, 2005. 

16.

  Ağamalıyev  M.Q.,  Məmmədrzayev  M.M.  Kommer-

siya fəaliyyətinin təşkili. Bakı, 2004. 

---

 

420

17.

 Ataşov B.X. Ərzaq təhlükəsizliyinin aktual problemləri. 

Bakı, 2005. 

18.

  Feyzullabəyli  .Ə. Ticarətin iqtisadiyyatı. Bakı, 1989. 

19.

  Feyzullabəyli  .Ə.,  Əlizadə  A.Ş.  Ticarətin  iqtisadiy-

yatı. Bakı, 2002.  

20.

  Feyzullabəyli  .Ə.  Biznes:  bazar,  ticarət,  marketinq, 

plan – nədir. Bakı, 1995. 

21.

 Feyzullabəyli  .Ə.,  bişov  E. .,  srafilov  H.A.  Beynəl-

xalq ticarət işi. Bakı: Zaman, 2001. 

22.

  Hacıyev Ş.H. Xalq istehlakı mallarına  əhali tələbinin 

proqnozlaşdırılması. Bakı, 1986. 

23.

 Hüseynov T.Ə. Müəssisənin iqtisadiyyatı. Bakı, 2008. 

24.

 Xəlilov H.A. Milli ərzaq təhlükəsizliyi. Bakı, 2001. 

25.

 Kərimov E.N., Osmanov B.O.  qtisadi nəzəriyyə. Bakı, 

2004. 

26.

 Qafarov  N.C.,  Səfərov  Ş.O.  Marketinq  və  marketinq 

fəaliyyəti. Bakı, 2009. 

27.

 Mehrəliyev  . . Gömrük işi. Bakı, 2007. 

28.

  Məmmədov  T.C.  Ticarətin  təşkili  və  texnologiyası. 

Dərslik. Bakı, 2006. 

29.

 Musayev  V.P.,  Seyfullayev  .Z.  Sahibkarlığın  əsasları. 

Bakı, 2000. 

30.

 Novruzov N.A., Hüseynov X.Ə. Maliyyə. Bakı, 2007. 

31.

 Niftullayev  V.  Sahibkarlığın  əsasları.  Bakı:  Zaman, 

2002. 

32.

 Şükürov  T.Ş.,  Şükürov  R.Ş.  Marketinq  tədqiqatları. 

Bakı, 2007. 

33.

  Абчук В.А. Коммерция. – СПб.: Издательство Ми-

хайлова

, 2000. 

34.

  Агафонова М.Н. Оптовая и розничная торговля. – 

М

.: Бератор-Пресс,  2002. 

35.

 Божук С.Ф. Маркетинговые исследования. СПБ, Пи-

тер

, 2003. 

36.

 Бланк И.А. Управление торговым предприятием. М.: 

Екмос

, 1998. 

---

 

421

37.

 Голубков  Е.П.  Маркетинговая  исследования.  М.: 

Финпресс

, 2000. 

38.

 Голиков Е.А. Оптовая торговля. М.: Экзамен, 2003. 

39.

  Голиков  Е.А.  Оптавая  торговля.  –  М.:  Экзамен, 

2003. 

40.

 Данко  Т.П.  и  др.  Электронный  маркетинг.  М.:  ИН-

ФРА

-М, 2003. 

41.

 Дашков  Л.П.  и  др.  Коммерция  и  технология  тор-

говли

. М. 1999 г. 

42.

 Дашков  Л.П.  Организация  труда  работников  тор-

говли

. Учебник, М.: «Дашков и К», 2008. 

43.

 Девис  Д.  Исследования  в  рекламной  деятельности. 

М

.: Вльямс, 2003. 

44.

  Долбилин А.С., Пронина Л.А. Издержки, доходы и 

прибыль

  торговых  предприятий  и  потребитель-

ских

 обществ.- М.: ВИНИТИ, 1998.  

45.

 Егоров  В.Ф.  Организация  торговли.  Учебник.  М.: 

Питер

, 2006. 

46.

 Котлер  Ф.,  Армстронг  Г.  Основы  маркетинга.  М.: 

СПБ

, 1999. 

47.

 Кузмина Е.Е., Семин О.А. и др. Организация пред-

принимательской

  деятельности  в  розничной  тор-

говле

. М.: Феникс, 2007. 

48.

  Лебедева С.Н., Казиначикова Н.А., Гавриков А.В. 

Экономика

 торгового предприятия.- Минск: Новое 

знание

, 2001.  

49.

 Маркетинг  в  отраслях  и  сферах  деятельности.  М.: 

ИТК

, 2005. 

50.

  Организация  коммерческой  деятельности.  М., 

2000. 

51.

  Панкрухин  А.П.  Маркетинг.  Учебник.  М.:  Омега 

Л

, 2005. 

52.

  Половцева Ф.П. Коммерческая деятельность. – М.: 

Инфра

-М, 2001. 

---

 

422

53.

  Попова Г.В. Маркетинг. Краткий курс. М.: Питер, 

2010. 

54.

  Самедов  А.И. Управление рынком: теория и прак-

тика

. Москва-Баку, 2005. 

55.

  Токарев  В.Е.  Маркетинговые  исследования.  М.: 

Экономика

, 2005. 

56.

  Третьяк С.Н., Кузнецова О.В. и др. Коммерческая 

деятельность

. Хабаровск, ДВГУПС, 2000. 

57.

  Управление торговым предприятием. Учебник. М. 

1998. 

58.

  Фомичев  В.И.  Международная  торговля.  М.:  ИН-

ФРА

-М, 2000. 

59.

  Хенсон У. Интернет-маркетинг. СПБ, Питер, 2001. 

60.

  Холгоморов  В.  Интернет-маркетинг.  СПБ,  Питер, 

2001. 

61.

  Щур Д.Л. Основы торговли. Оптовая торговля. М.: 

Дело

 и сервис, 1999. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

423

 

Няшриййатын мцдири 

Камил Щцсейнов 

 

Баш редактор 

Исмят Сяфяров 

 

Редактор 

Исабя Щцсейнова 

 

Корректор 

Сябиййя Сямими 

 

Компйутер оператору  

Тяраня Бахшялийева 

 

 

Дизайнер 

Вцсаля Ахундова 

 

 

 

Məhərrəm Ağamalıyev  

Tahir Şükürov 

 

T CARƏT MÜƏSS SƏLƏR N N  

QT SAD YYATI 

---------------------------------------- 

(Dərslik) 

 

 

 

Чапа имзаланыб 11. 11. 2010. Каьыз форматы 60х84 1/16. 

Щяжми     ч.в. Сифариш    .  Сайы      00. 

--------------------------------------------------------------------------- 

" Игтисад Университети " Няшриййаты. 

АЗ 1001, Бакы, Истиглалиййят кцчяси, 6  

____________________________________________________