Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL

 
66
qaldı. Eniz-Midiya xəttindən Qərbə Avropa Türkiyəsinin bütün 
ə
razisi  qalib  ölkələrə  keçdi.  Yüz  minlərlə  türk  bütün  var-
yoxlarını  qoyaraq  stanbula və  Anadoluya  qayıtdılar. Londan  
konfransının  qərarları ilə  Türkiyə çox böyük itkilərlə üzləşdi. 
 
Osmanlı  dövlətinin  ağır  məğlubiyyətlə  Balkanlardan 
geri çəkilməsi siyasi baxımdan çox böyük bir boşluq yaratmış, 
Balkan torpaqlarının bölüşdürülməsi ilə əlaqədar bir-biri ilə dil 
tapa  bilməyən  müttəfiqlər  arasında  mübahisələr  başlamışdı. 
1913-cü  il  iyunun  1-də  Solonikdə  Serbiya  ilə  Yunanıstan 
arasında Bol-qarıstana qarşı hərbi ittifaq bağlandı. Rusiya Bal-
kan  ittifaqının  dağılmasının  qarşısını  ala  bilmədi.  Avstriya-
Macarıstan  tərəfindən  qızışdırılan  Bolqarıstan  1913-cü  il 
iyunun 30-da Serbiya və Yunanıstana qarşı  hərbi əməliyyatlara 
başladı.  Beləliklə,  ikinci  Balkan  müharibəsi  başladı.  Osmanlı 
dövləti  Bolqarıstanın  işğal  etdiyi  türk  torpaqlarına  doğru 
hərəkət  edərək Ədirnəni  geri aldı. Rumıniya qoşunları Dunayı 
keçərək,  demək  olar  müqavimətə  rast  gəlmədən  Dobrucanı 
tutub Sofiyaya doğru hərəkət etdilər. Bolqarıstan tezliklə məğ-
lub  oldu.  1913-cü  il  avqustun  10-da  Buxarestdə  sülh  müqa-
viləsi imzalandı. Buxarest sülhünün şərtləri ümumiyyətlə, bol-
qarlar  üçün  əlverişli  deyildi.  Bolqarıstan  birinci  Balkan  mü-
haribəsi zamanı işğal etdiyi yerlərin çox hissəsini, hətta birinci 
Balkan  müharibəsinə  qədər  olan  yerlərinin  bir  hissəsini  itirdi. 
Belə  ki,  Dobruca  Rumıniyaya,  Makedoniyanın  böyük  hissəsi 
Serbiyaya,  Ədirnə  isə  Osmanlı  dövlətinə  verildi.  Yunanıstan 
Balkan  müharibələri  nəticəsində  Egey  dənizindəki  bütün  ada-
ları, Cənubi Makedoniyanı, Soloniki aldı. Balkan müharibələri 
Osmanlı imperiyasının bu regionda mövqelərini zəiflətdi.  
 
 
 
 
 
 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
67
4.Osmanlı imperiyası Birinci Dünya  
müharibəsi illərində 
 
 
Balkan  müharibələri  beynəlxalq  vəziyyətin  daha  da 
kəskinləşməsinə səbəb oldu. Bu müharibələr Balkan yarımada-
sında  Türkiyənin  ağalığına  son  qoymaqla  yanaşı,  Balkan  döv-
lətləri  arasında  ziddiyyətləri  kəskinləşdirdi.  Balkan  dövlət-
lərinin  arxasında  böyük  dövlətlər  dururdular  və  bir-biriləri  ilə 
Yaxın  Şərqdə  nüfuz  uğrunda  mübarizə  aparırdılar.  Balkan 
dövlətlərini  öz  təsirləri  altına  salmaq  uğrunda  mövcud  qrup-
laşmalar arasında güclü mübarizə gedirdi. 
1913-cü  ilin  dekabrında  general  Liman  fon  Sanders 
başda  olmaqla  Türkiyəyə  yeni  alman  hərbi  nümayəndəliyi 
gəldi.  Bu  nümayəndəliyə  Balkan  müharibələri  dövründə  dağı-
dılmış türk ordusunu yenidən təşkil etmək tapşırılmışdı. Nüma-
yəndəliyin  başçısı  stanbulda  yerləşən  birinci  türk  korpusunun 
komandanı  təyin  edilirdi.  Paytaxtda  olan  türk  qoşunlarının 
alman generalına tabe edilməsi, əslində Almaniyanı boğazların 
ağasına çevirirdi. Buna görə də general Limanın nümayəndəliyi 
təbii  olaraq  Rusiyanın  hakim  dairələrində  güclü  həyəcana 
səbəb oldu. Müttəfiqlər maliyyə boykotu, Bosforda dəniz qüv-
vələrinin  nümayiş  etdirilməsi  və  ya  Türkiyənin  bəzi  limanla-
rının  tutulması  yolu  ilə  Türkiyəyə  qarşı  müxtəlif  təzyiq  təd-
birləri  haqqında  Rusiya    hökumətinin  təklifini  də  rədd  etdilər. 
Müttəfiqlərdən  yardım  ala  bilməyən  çar  hökuməti  belə  bir 
formal  güzəştlə  kifayətlənməli  oldu  ki,  general  Liman  korpus 
komandanı  əvəzinə  türk  ordusunun  baş  müfəttişi  vəzifəsinin 
tutsun.  Aydındır  ki,  general  Limanın  yeni  vəzifəsi  Türkiyənin 
hərbi  işlərinə  onun  həlledici  təsirini zəiflətmirdi.  Çünki  alman 
generalı  stanbul  korpusuna  daxil  olan  Skutar  diviziyasının 
rəisi olaraq qalırdı. 
 
Müharibənin ilk günlərindən hər iki  tərəf Türkiyəni öz  
tərəfinə  çəkməyə cəhd  edirdi. Gənc türklər hökuməti  Almani-
yaya    meyl  edirdi.  Lakin  Türkiyənin  Antanta  dövlətlərindən 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
68
maliyyə-iqtisadi asılılığı çox böyük idi. 1914-cü il avqustun 2-
də  alman-türk  ittifaq  müqaviləsi  imzalandı.  Müqaviləyə  görə, 
ə
gər  Rusiya  Avstriya-Macarıstan  münaqişəsinə  qarışarsa, 
Almaniya  Avstriya-Macarıstan  tərəfindən  müharibəyə  qoşu-
larsa,  Türkiyə  də  Rusiyaya  müharibə  elan  etməlidir.  Türkiyə 
ordusunu  bütünlüklə  Almaniyanın  ixtiyarına  verirdi.  Bununla 
yanaşı, ittifaq müqaviləsi imzalanandan bir gün sonra Türkiyə 
özünün  bitərəfliyini  elan  etdi.  Bu  onunla  izah  edilirdi  ki, 
Türkiyə hələ müharibəyə hazır deyil. 
 
Osmanlı  dövlətinin    1914-cü  ilin  ortalarındakı  xarici 
siyasətinin  qeyri-müəyyənliyi  hökumət  daxilindəki  fikir  ay-
rılığı idi. Belə ki, Ənvər paşa başda olmaqla bir qrup Almaniya 
ilə  ittifaq  tərəfdarı  oduğu  halda,  maliyyə  naziri  Cavid  bəy  
başda  olmaqla  digər  bir  qrup  isə  Antanta  dövlətləri  ilə  ittifaq 
tərəfdarı  idi.  1914-cü  ilin  avqustun  18-də  Rusiya  ilə  ngiltərə 
birlikdə  irəli  sürdükləri  təklifdə  Türkiyənin  bitərəf  qalması 
müqabilində Osmanlı dövlətinin müstəqilliyinə və ərazi bütöv-
lüyünə  təminat  verdiklərini  və  hər  hansı  bir  təcavüzə  qarşı 
çıxacaqlarını  bildirdilər.  Rusiya  və  ngiltərənin  müştərək  tək-
lifinə qarşı Türkiyə aşağıdakı təklifləri irəli sürdü:  
1.Kapitulyasiyaların tam ləğv edilməsi; 
2.Müharibənin  başlanğıcında 
ngiltərə  hökumətinin 
müsadirə etdiyi iki zirehli gəminin geri verilməsi; 
3. Qərbi Frakiyanın Osmanlı dövlətinə geri verilməsi; 
4.  Yunanıstan  tərəfindən  işğal  edilmiş  adaların  Tür-
kiyəyə qaytarılması; 
5. Misir məsələsinin həll edilməsi; 
6.  Rusiyanın  Türkiyənin  daxili  işlərinə  qarışmamasına 
təminat verilməsi; 
7. Rusiyanın Türkiyə üzərinə hücum edəcəyi təqdirdə  n-
giltərə və Fransanın həqiqətən Osmanlı dövlətini müdafiə edə-
cəklərinə vəd verməsi. 
 
Camal  paşa  bu  təklifləri  stanbuldakı  ingilis  səfiri 
Malletə təqdim etmiş, o da öz növbəsində bu təklifləri Londona 
downloaded from KitabYurdu.org

---