Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL

 
45
 
1806-cı  ildə  rus  qoşunlarının  Valaxiya  və  Moldovanı 
tutması  Osmanlı  dövlətinin  Rusiyaya  müharibə  elan  etməsinə 
səbəb  oldu.  1807-ci    ildə    Fransa      ilə    Rusiyanın    imzaladığı 
Tilzit  sülhündə  Osmanlı  imperiyasının  lehinə  sayıla  bilmə-
yəcək bir çox hökmlər var idi. Tilzit sülh müqaviləsinin şərtləri 
Avropada  siyasi  nüfuz  dairələrinin  Fransa  ilə  Rusiya  arasında 
bölüşdürülməsini  nəzərdə  tuturdu.  Napoleon  sveç  və  Türkiyə 
barəsində  Rusiyaya  hərəkət  sərbəstliyi  verdi,  I  Aleksandr  isə 
Qərbi  Avropada  Napoleonun  eyni  hərəkət  sərbəstliyini  təsdiq 
etdi.  Napoleon  I  Aleksandrı  Rusiyanın  kontinental  sistemə 
daxil olmağa və  ngiltərə ilə diplomatik münasibətləri kəsməyə 
də razı saldı. 
 
Rusiyanın  Türkiyə  ilə  başlanmış  müharibəsi  1811-ci 
ilədək  sönük  surətdə  aparıldı  və  Rusiya  üçün  heç  bir  əhəmiy-
yətli nəticə vermədi. Fransa ilə hərbi toqquşmanın yaxınlaşdığı 
şə
raitdə  Türkiyə  ilə  müharibənin  qurtarmasını  sürətləndirmək 
lazım idi. 1811-ci ildə M.Kutuzov türklərə qarşı əməliyyat apa-
ran  orduya  komandan  təyin  edildi.  Türklər  Şumlu  qalasında 
məğlub olduqdan sonra Dunay çayının sol sahilinə keçdilər. Bu 
vaxt  Kutuzov  sürətli  əks-həmlə  ilə  Dunay  çayının  sağ  sahilini 
tutdu və türklərin geriyə yolunu kəsdi. Türkiyə ordusu mühasi-
rəyə alındı. Müharibə meydanındakı müvəffəqiyyətdən istifadə 
edən  Kutuzov  1812-ci  ilin  mayında  Buxarestdə  türklərlə  sülh 
bağladı.  Buxarest  sülhünün  şərtlərinə  görə  Bessarabiya  Rusi-
yaya  keçdi  və  Dunay  çayında  Rusiya  gəmilərinin  gediş-gəliş 
hüququ təsdiq edildi. Osmanlı dövləti Rusiyanın Qafqazdakı iş-
ğ
allarını  tanımalı  oldu.  Serbiyaya  isə  özünüidarə  hüququ 
verildi. Moldova və Valaxiya Osmanlı dövlətinə qaldı. Eyni za-
manda  siyasi  və  hərbi  məhkumların  əfvinə  qərar  verildi. 
Osmanlı dövləti üzərində qələbə və onunla sülh müqaviləsinin 
bağlanması Napoleonun Türkiyənin simasında Rusiya əleyhinə 
müttəfiq  qazanmaq  niyyətlərini  pozdu.  Beləliklə,  Osmanlı 
imperiyası 1806-1812-ci illər müharibəsində məğlub oldu.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
46
Fransa inqilabının  gətirdiyi milliyyətçi fikirlərlə təməl-
ləndirilən,  arxasında    Rusiya    və  digər    Avropa  dövlətlərinin 
durduğu etnik və məhəlli üsyanlar bu dövrdə daha da alovlandı. 
Buxarest müqaviləsinə əsasən bəzi imtiyazalr alan serblər buna 
rəğmən yenidən ayağa qalxdı. 1821 -ci ildə  Moreyada  yunan-
lar  üsyan qaldırdılar,  onlar da  serblər kimi müstəqillik  tələb  
edirdilər    və  Avropa  dövlətləri  tərəfindən  daha  böyük  dəstəyə 
malik  idilər.  Əvvəlcə,  böyük  dövlətlər  Balkan  hadisələrinə 
qarışmaq istəmirdilər. Onlar yunanların üsyanına türk sultanına 
qarşı  qiyam  kimi  baxırdılar.  Rusiya  öz  protektoratı  altında 
Balkanlarda  yunan  dövləti  yaratmaq  istərdi,  xüsusilə  ona  görə 
ki,  yunanlar  Rusiyaya  meyl  göstərirdilər.  Avropada  inqilabi 
hərəkatın  artdığı  bir  şəraitdə  “Müqəddəs  ittifaq”a  nifaq  sal-
maqdan qorxan I Aleksandr yunanların üsyanına kömək göstər-
məkdən  imtina  etdi.  Lakin  yunan  üsyanının  genişlənməsi  bu 
məsələyə beynəlxalq münasibətin dəyişməsinə səbəb oldu. 
 
I  Nikolay  daha  qətiyyətlə  hərəkət  etməyə  başladı.  O, 
hakimiyyətə  gələndə  taliyada  və  spaniyada  inqilabi  hərəkat 
dağıdılmışdı.  “Müqəddəs  ittifaq”ın  birliyi  əvvəlki  kimi  zəruri 
deyildi.  Digər  tərəfdən,  “Şərq  məsələ”sində  Rusiyanın  qətiy-
yətsizliyi Balkan xalqları arasında onu nüfuzdan sala bilərdi. I 
Nikolay Balkan hadisələrinə son qoymaq niyyətində olduğunu 
bildirdi.  Rusiya  istəmirdi  ki,  “yunan  məsələ”sinin  həllində 
təşəbbüs  ngiltərəyə  keçsin.  Rusiyanın  birtərəfli  qaydada 
“yunan  məsələ”sinə  qarışmasını  və  onun  Yaxın  Şərqdə  təsiri-
nin artmasını istəməyən  ngiltərə 1826-cı ilin aprelin 4-də Ru-
siya  ilə  Peterburqda  saziş  imzaladı.  I  Nikolay  “yunan  mə-
sələ”sində  ngiltərə  ilə  əməkdaşlıq  etməyə  razılıq  verərək, 
ngiltərə-Rusiya sazişinə zəruri halda ona Türkiyəyə qarşı tək-
başına çıxış etmək azadlığı verən bənd saldırdı. 
 
1826-cı  ilin  oktyabrında  Rusiya  Türkiyə  ilə  Akkerman 
konvensiyasını  bağladı,  bu  konvensiyaya  görə  Rusiyanın  Du-
nay  knyazlıqlarına  və  Serbiyaya  himayəçiliyi  qanuniləşdirildi. 
Rusiyanın müstəqil çıxışına yol vermək istəməyən  ngiltərə və 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
47
Fransa Türkiyə qoşunlarının Yunanıstana göndərilməsinə mane 
olmaq  üçün  Yunanıstan  sahillərini  birgə  mühasirə  etmək  haq-
qında Rusiya   ilə razılığa gəldilər. Lakin müttəfiqlərin eskadra-
sı  Türkiyə  donanmasının  yerləşdiyi  Navara  limanına  daxil 
olduqda türklər atəş  açdılar. Şiddətli döyüş baş verdi. Türkiyə 
donanması  demək  olar  bütünlüklə  məhv  edildi.  ngiltərə  və 
Fransa  səfirləri  hiddətlənmiş  sultanı  sakitləşdirməyə  çalışır  və 
ə
min edirdilər ki, onların dövlətləri Türkiyə ilə müharibə etmək 
istəmirlər.  Rusiya-Türkiyə  müharibəsi  baş    verərsə  Rusiyaya 
kömək  etməyəcəklər.  Sultan  II  Mahmud  Akkerman  müqavi-
ləsini  pozdu  və  öz  təbəələrini  Rusiyaya  qarşı  müharibəyə  ça-
ğ
ırdı. Rusiya-Türkiyə müharibəsi 1828-ci ilin mayında başladı. 
Hərbi əməliyyatlar Qafqazda və Balkanlarda aparılırdı. Balkan-
larda  Türkiyə  ordusu  Rusiya  qoşunlarına  güclü  müqavimət 
göstərirdi.  Balkanlarda  rus  ordusu  döyüşə-döyüşə  Prut  və 
Dunay  çaylarını  keçdi,  Brailov  və  Varnanı  işğal  etdi.  Lakin 
Silistriya  və  Şumlanı  ala  bilməyən  rus  qoşunları  Dunayın  sol 
sahilinə  qayıtdı.  şğal  olunmuş  qalalarda  rus  qarnizonları  sax-
landı.  Qafqazda  Paskeviçin  ordusu  bütün  yayı  irəliləyərək 
Qarsı,  Axaltsixi,  Axalkalakini  və  başqa  qalaları  tutdu.  Paske-
viçin qoşunları Ərzurumu ələ keçirərək Trabzona doğru hərəkət 
edirdilər.  Rusiya  ordusu  Balkanları  keçib  Ədirnəni  tutmuşdu. 
stanbulun süqutuna yol verməmək üçün qərb dövlətləri sultanı 
sülh danışıqları aparmağa sövq etdilər. Osmanlı sultanı II Mah-
mud  Rusiyaya  sülh  danışıqlarına  başlamağı  təklif  etdi  və 
tərəflər arasında danışıqlar başlandı. 
1829-cu il sentyabrın 14-də Rusiya ilə Osmanlı dövləti 
arasında  Ədirnə sülhü imzalandı. Bu Osmanlıların Kiçik Qay-
narcadan sonra imzaladıqları ən ağır sülh idi. Rusiya Dunayın 
deltasındakı  adaları,  Kuban  çayının  mənsəbindən  müqəddəs 
Nikolay  körpüsünədək  Qara  dəniz  sahillərini,  Axaltsixi  və 
Axal-kalakini, həmçinin 33 milyon manat təzminat alırdı. Daha 
sonra  müqavilə  Qara  dəniz  boğazlarında  Rusiyanın  və  xarici 
ölkələrin  ticarət  gəmilərinin  azad  gediş-gəlişinə  və  Osmanlı 
downloaded from KitabYurdu.org

---