Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin akademiK Ə. HÜseynov adma Kİbernetika institutu
Yüklə 2,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
• subpodratçılar yerinə yetirilən iş və xidmətlərə görə əmək haqqı və müqavilədə nəzərdə tutulan vəsaitlər alırlar; • layihənin rəhbəri və onun komandası müqavilə üzrə əmək haqqmı, işin nəticəsinə görə müvafiq mükafat alır; • hökumət orqanları bütün iştirakçılardan vergi tutur, o cümlədən müvafiq ictimai, sosial və ekoloji ehtiy- aclarm ödənilməsini təmin edir; • istehlakçılar onlara lazım olan mal və məhsullan əldə edir, bu məhsullara görə ödəniş layihə xərclərini kompensasiya edir və layihənin fəal iştirakçılannm əldə etdiyi gəliri təşkil edir; • digər maraqlı tərəflər özlərinin iqtisadi və qeyri- iqtisadi maraqlannm həyata keçməsindən razı qalırlar. Layihələrin idarə edilməsi üzrə metodlarm tətbiqi hansı təşkilatlar və hansı layihələr üçün zəruridir? Layihələrin idarə edilməsinin ənənəvi tətbiq sahəsinə çox mürəkkəb dinamik sistemlər daxil olmuşdur, məsələn neft, qaz və enerji sahələri, müdafiə, sənaye və digər mürəkkəb mülki obyektlərin tikintisi, habelə yüksək səviyyəli tex- nologiyalan misal göstərmək olar. Ancaq son zamanlar layihələrin idarə edilməsnin tətbiqi adi məsəlelerdon biri sayılır. Hər bir konkret halda layihələrin idarə edilməsi funksiyasının tətbiqi zərurətini müəyyənləşdirmək üçün on azı aşağıdakı suallara cavab vermək lazımdır: • Layihə mürəkkəbdirmi? • Layihənin əhatə dairəsinin dəyişdirilməsi qabanq və dinamikdirmi? 88 • Layihənin heyata keçirilməsi səbəbləri kifayət qədər derin və əsaslıdırmı? • Layihədə bütöv bir sistem daxilində müxtəlif fəaliyyət növləri inteqrasiya edilirmi? • Layihə çoxfunksiyahdırmı? Bu sualların heç olmasa biri üzrə müsbət cavab əldə edilərsə, demək layihələrin idarə edilməsi sisteminin tətbiqi əhəmiyyətlidir. İki sonuncu suala cavab vermək xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Layihələrin idarə edilməsi metodologiyası layihə icraçılarına aşağıdakı xarici və daxili faktorlarla bağlı olan maneələri asan şəkildə dəf etmək imkanı verir: • Qeyri-stabil iqtisadiyyat; • Vasitə və ehtiyatlann qıtlığı və məhdudluğu; • İnflyasiya və qiymətlərin qalxması; • Mürəkkəb və gərgin vəziyyət; • Rəqabətin yaranması və güclənməsi; • Sosial problemlər və tələblər; • Ekoloji dəyişikliklər və tələblər; • İstehlak bazarmın problemləri; • İşin keyfiyyətinə artan tələblər. Şübhəsiz ki, layihələrin idarə edilməsi bütün bu problemlərin həlli üçün əsas deyidir. Ancaq təcrübə göstərir ki, layihələrin idarə edilməsinin sistematik şəkildə tətbiqi sifarişçiyə dəyişilən mühitə asan uyğunlaşmaq imkanı verir. Bu dəyişikliklərin təhlil olunmaması, onlara nəzarət edilməməsi və həmin dəyişikliklərin layihənin idarə edilməsi prosesində nəzərə alınmaması aşağıda mənfi nəticələrin meydana çıxmasma səbəb ola bilər: • tştirakçılann gəlir və mənfəətinin azalması; S9 • Müeyyenleşdirilen deyər ve layihənin başa çatdınl- ması müddətinin artması; • Öhdəliklərin pozulmasma görə cərimələrin artması; e İstifadə olunan əmək, material ve texniki ehtiyatlar lirnitinin artması; • Yeni texnikanın tətbiqinin gecikdirilmesi; • Elnıi-tedqiqat və təcrübi-konstruktor işlərinin tətbiqi və təcrübədə istifadəsinin gecikdirilmesi; • Yeni məhsulun istehlak bazanna çıxanimasmda gecikmə; • Qərarlann qəbul edilməsində telesiklik və bununla əlaqədar meydana çıxan qaçılmaz xərclər; • investisiyalarm səmərəliliyinin azalması və layihələrin alıcılıq qabiliyyətinin müddətinin artması; • Layihə meqsedlerine nail olmaq üçün real müddətlərin müəyyənləşdirilmesində çətinliklərin artması. Layihələrin idarə edilməsi metodlannm ve bu metodlan həyata keçh*ən layihə strukturunun tətbiqinə zərurət Harold Kerzner təfəfindən aparılan tədqiqatlarm nəticələri təsdiq edir [ 12 ]. Bu verilənlərdən aydmdır ki, en əwel texnologiya, daha sonra isə layihənin əhatə dairəsi deyişir. Təşkilati strukturun dəyişməsi hallan bir çox hallarda baş verir. İnsanlar daha çox konservativ təbiətə malikdirlər. Bu deyilənlərdən aşağıdakı nəticələri çıxarmaq olar: 1 f əşkilatın elmi-texniki inkişaf, sosial-iqtisadi və dig- 0f komponentlərin deyişdiyi şəraitdə rəqabətə dözümlüyü üçün onun təşkilati strukturunu vaxtmda öu dəyişikliklərə uyğunlaşdırmaq ve işçi heyətinin iTiüvafiq kurslardan keçməsini təmin etmək lazımdır. 90 2. Uyğunlaşma müddətini azaltmaq üçün layihələrin idarə edilməsi üzrə xüsusi layihə-oriyentir forma və metodlanndan istifadə etmək lazundır. 3. Təşkilat daxilində layihənin həyata keçirilməsi peşəkar layihə menecerindən ibarət olar: komanda tərəfindən daha uğurla yerinə yetirilə bilə r. Bundan başqa, layihələrin idarə edilməsinin tətbiq edilməsi aşağıdakı hallarda sərfəli və lazımlı hesab edilə bilər: • son məhsulun dəqiq şəkildə müəyyənləşdirilməsinə əsaslanan layihələr üçün; • nəticələrin əldə edilməsi ilə bağlı olaraq müddət, xərc və spesifik xüsusiyyətlər üzrə tələblər irəli sürən layihələr üçün; • təşkilatın nüfuzu ilə birbaşa əlaqədar olan layihələr üçün; • xərclərin və həm də itkilərin yüksək olacağı ek sklü- ziv layihələr üçün. Görünür, layihələrin idarə edilməsi metodologiyasının tətbiqi mahiyyət etibarı ilə bizim cəmiyyətimizdə baş verən dəyişikliklərin əsasını təşkil edən təşkilati, sosial və iqtisadi proqramlann həyata keçirilməsində faydalıdır. Beləliklə, bu layihələr üçün xüsusi metod və üsulların yaradılması tələb edilir. İndiyə kimi haqqında danışdığımız bütün bunlar layihələrin idarə edilməsi metod və üsullarının tam şəkildə tətbiqini iolob edən böyük ve mürəkkəb layihələrə aiddir. Laj'ihələrin idarə edilməsində aşağıdakı məsələlərin hər hiri ayn-aynlıqda tətbiq edilə bilər: 1. Fundamental elmi-texniki və iqtisadi biliklərə əsaslanan layihələrin idarə edilməsinin fəlsəfəsi və metodologiyası. 91 Yüklə 2,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|