qalmış, özgə sözlə desək ipə-sapa düzülməmiş nə qədər
yazılar var. Hərdən düşünürəırı, neçə ki, ömür aman verib,
onları işbyib nəşr etdiriməliyəm. Bu yazıda milli-mənəvi
dəyərlərimizdə xüsüsi yer tutan, uşaqlarm ənənəvi tər-
biyəsində, fıziki inkişafmda ciddi rol oynayan, yaşiı nəslin
yaddaşmı təzələyən bir məsələdən-oyun və əyləncəİərin
keçirildiyi meydandan bəhs etmək nİyyətindəyik. Çoxlarmm
admı eşitdiyi, mahiyyətinin duymadığı meydan məMumundan.
O meydandan ki, tarixin alt qatmda yaranıb.
Ulu Daş çağmdan başlanır türk yurdu Naxçıvanm
nağılı, söyləntisi, hələ qələmə almmamış çox sayda rəvayətləri.
Bu yurdda hər şey meydandan keçərdi-söz meydanı, hünər
meydanı, namus, ar meydam. Nə qədər meydan var idi?!
Bu yurdun özü bir meydan idi. Bütün məsələlər bu mey-
danlarda həll edilərdi, kənardan gətirilən meyvə-tərəvəz,
digər mallar da onlarda satılardı. Uşaqlar alverçİIərin dahca
qaçıb, uca səslə yem işsatan, armudsatan gəldiyini car
edərdilər. Onlarm da öz maraqİarı, nə isə almaq istəkləri
4
var idi. Əyinlərində bir qədəh tuman və ya aşırmah şalvar
olan, isti günəşin altmda yanıb yaxıİmış bu oğlan uşaqları
öz aləmlərində idilər. Böyük kəndlərdə hər məhəllənin öz
meydanı vardı. Bir baş meydan da var idi-kənd meydanı.
Bəzən məhəİlənin və ya məscidin adı ilə tanmaxdı bu mey-
danlar. Meydanm özünəməxsus qanunu mövcud idi. Ora
daha çox yaşhiar, m üxtəlif oyunlar oynayan uşaqlar to-
piaşardılar. Onİarm ən sıx vaxtı çöl-tarla işləri azalanda idi.
EIə ki, təsərrüfat işləri başladı m eydanlar yaşlılara və
uşaqlara qalardı. İşini bitkən bura gələrdi, dərdləşib söh-
bətləşərdi. Yaşiılar meydana nəzarət edərdilər. Əmək qa-
biliyyəti olan kişilər ora çox gəldikdə ağsaqqaİİar onları
məzəmmətləyər və deyərdilər: «Sənin işin-gücün yoxdur,
96
nə avaralanırsan? Get işinin dalınca». Maraqhdır ki, eyni
münasibət məktəbli uşaqlara da aid idi. Yaşlılar onlardan
da soruşardılar: «Sən dərslərini oxumusan?». Bəzən uşaqları
sual-cavaba tutardılar. Umumiyyətlə ailələrdə bu məsələlərə
xüsusi diqqət verİIərdi. Bir qayda olaraq oyunlar uşaqlarm
boş vaxtllannda keçirilərdi. Sonralai' meydanın bu xüsusiyyəti
itdi. Onlarm bir çoxu ordakılarm dili ilə desək «vaxt
öldürmək» yerinə çevrildi. Keçmişdə meydanlar hamıya,
daha çox yaşhlara, hətta ailəli cavan oğlanlara aid idi. O
dövrdə bizim əmi, dayı deyib yenilməz, qorxmaz, hər şeyi
bilən saydığımız bu mərdİər m üxtəlif oyunlar oynayardılar.
Meydanlarda «QaIaşənki»j «Cızığa salma», «Şöküdü», hər
bölgədə m üxtəlif adlarla bilinən aşıq oyunlan xüsusi yer
tuturdu. Min illərdi ki, oynanırdı bu oyunlar. Qədim yaşayış
məskənlərindən aşkar edilmiş çoxlu aşıq nümunələri bu
oyunun İlk Tunc dövründən, bəlkə ondan ə w ə l də bəlli ol-
duğunu göstərir. Aşıq oyunlan mövqe tutma. strateji, taktiki
müdafiə, hücum kiıni davam edərdi. «Kitabi-Dədə Qorqud»da
da belə idi, XX yüzilliyin 60-cı illərində də. Ozgə sözlə
desək, aşıq oyunları ən azı beş min il bu ənənə mövcud
olmuş, nəsillərdən-nəsillərə ötürülərək yaşadılmışdır. «Kitabi-
Dədə Qorqud»da Buğac meydanda aşıq oynayarkən buğanı
öldürüb Buğac admı ahr(16, s.36). O təkcə Buğac admı
almır. Bir anda aşıq oynamaqdan bəyhyə keçir, hakimiyyət
qazanu-. Oğuz bəyləri yığm aq olub el ağsaqqah Dədə
Qorqudu çağırırlar ki, gəhb ona yeni görəv, status versin,
«sənin aşıq oynaman bitmişdir, ərlik, ərənlik, bəylik, igidlik
məqamm başlamışdır» desin.
Hey Dirsə Xan! Oğlana bəylik vergil,
Təxt vergİI-ərdəmhdir!
Boynu uzm bədəvi at vergil,
Binər olsun, hünərlidir!
Ağ ayıldan tümən qoyun vergil,-
Bu oğlana şişlik olsun, ərdəmlidir!
Qaytabandan qızıl dəvə vergil bu oğlana,
Yüklət olsun, hünərlidir!
Altun başlu ban ev vergil bu oğlana,,
Kölgə olsun, ərdəmlidir!
Çigin quşlu cübbə ton vergil bu oğlana,
Geyər olsun, hünərlidir! (16. s.36).
Beləcə, yeni hakimi>^ət, idarə üsulu yarandı, bir bəy
də taxt sahibi oldu. Könlüm istər ki, bu kiçik bədii hissədə
olan mənaya bir az yer ayınm . Allahım! Bu millət nə
qədər zəngindir. Cəmisi bir neçə sətirdən ibarət olan nü-
munədə nələr yoxdur?! Bəylik vermək, idarə sisteminə
m alik olmaq, bir statusdan digərinə keçmək, sərbəst
məşğuliyyət sahələri-maldarlıq (qoyunçuluq) yaratmaq,
bədəvi ata, ticarətin, yükdaşımanm inkişafı üçün dəvəyə
malik olmaq, yeni el, oba qurmaq, idarəçilik üçün saray,
nəhayət türkün hakim iyyət fəmzi, tamğası olan quşlu
cübbə vermək. Oğuz igidlərinə, alpanlarma diqqət versək
onlarm özlərinə məxsus qiyafələri, atları var: A1 məxmuri
şaivarh, atı bəhri qotazı Q aragünə oğlu Qarabudaq,
qurqupma quşaqh, qulağı altun küpəli Qazlıq qoca oğlu
bəy Yegnək, altmış ərkəc dərisindən kürk eləsə, topuqlarmı
örtməyən, altı ökəc dərisinən külah etsə qulaqlarım Ört-
miyən, at ağızh A ruz və s. Bəylər geyimləri, qiyafələri,
atları iİə tanınardılar. H ər şey meydanda həll olardı. Bu
meydan min illər mövcud olmuşdu, aşıq da həmin aşıq
idi: Qurğuşunlu səqqə, zelaf, sürtuk (sürtülmüş), cünük,
duruşqul, məməli, yaşıl, qırmızı, sarı, hər cür boyaqh
aşıqlar. Onlar da oynadı, biz də, ustad Şəhriyar da:
98
Dostları ilə paylaş: |