Azərbaycan m iLLİ elm lər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
ərinin digər kişi qohumları i b danışmaq üçün onlara hədiyyə verir (45, s.44). Gəlinlərm ailənin yaşh üzvləri ilə danışmasma gəhncə bu m üxtəhf m üddəth olurdu. «5-6 il, bəlkə də daha çox gəhn qaymatası, qaymanası və oğlanm digər qohumları ib danışmaz. Lai kimi fikrini him-cimlə başa salar, soruşulana cavab verərdi» . Bir çox ailəiərdə bu, 10-15 ilə qədər davam edərdi, bəzən isə gəlin ümumiyyətlə, qaymatası ilə danışmazdı. Qaymata bir neçə uşağı olan gəlini danışdırdıqda gəlin ona ancaq işarə ilə cavab verərdi. Qaymata gəlinə hədiyyə verirdi ki, onunla damşsm. Lakin buna baxmayaraq, gəlin onunla damşmağı ayıb sayır, hörmətsizlik hesab edirdi. Evdə bir neçə gəlin olduqda yaşca balaca gəlin bütün yuxandakıİarla yanaşı, böyük gəlindən də yaşmmah idi. Bu haqda A.Q.Trofımova yazır ki, o, qaymanası və böyük gəiinlə birinci danışmaqdan çəkinməhdir. Həmçinin ondan tələb edihrdi ki, xidmət göstərsin və itaət etsin (83, s.l87). Təzə gəlin oğlanm yaşh əmisi, dayısı və digər kişi qohumları ilə damşmazdı. ^ M araqh cəhətlərdən birisi gəiinin ailə üzvlərinə necə müraciət etməsidir. Yuxandan göründüyü kimi, gəlin yaşlı ailə üzvİərini adı ilə adlandırmazdı. O, qaymatasma qaymata, əmi, kişi, bəzən isə evdəki digər ailə üzvlərinin necə ad- landırmaları ilə əlaqədar olaraq həmin adla adlandınrdı. Qaymanasma qaymana, əmcam, xala, bibi, ana, böyük qaynma-ağa qaym, qaymağa, dadaş, bəzi kəndiərdə qağa deyirdi. Qaymata, qaymana, böyük qaym, baldız onu «gəlin» deyə çağırardılar. Bəzən ona atasm m adı ilə m üraciət edərdilər (fılankəsin qızı). Ailənin kiçik yaşhları «gəlinbacı» və ya «bacı» deyirdilər. Günümüzdə yaşınmamn xarakterində ciddi dəyişikliklər baş vermişdir. Gəlinlərin ailədə vəziyyəti dəyişilməklə onlar 77 oğlanın atası və böyük qardaşından çox qaçmır, qısa müd- dətdən sonra onlarla danışır. Gəlinin ailədə yaşınması əsasən birinci uşaq olana qədər davam edir. Bu hal qaymata 60 və yuxarı yaşlı olduqda daha ciddi şəkil ahr. Indi gəlinlərin oturduğu ayrıca otaq və ya yer yoxdur. Onlar da bütün ailə üzvləri ilə birlikdə otum r və yemək yeyirbr. Keçmişdə olduğu kimi, indi də gəlin qaynata, qaymana, böyük qaymı, baldızı və digər yaşh qohumlarmı adları ilə çağırmaz. Onlara müraciət köhnə qaydada qahr: əmi, ata, ana, qaymana, bibi, xala az sayda papa, mama, qaym, bacı və s. (49, s.37-3 8). Son illərdə gəlinlərin təhsil səviyyəsinin yüksəlməsi, ictimai fəaliyyətlərinin artması onlar arasmda yaşmmanın bir sıra cəhətlərinin aradan çıxmasma səbəb olmuşdur. Müasir ailə münasibətlərində gəlinlər mühüm rol oynayırlar. Onlar ailə məsələlərinin həllində yaxmdan iştirak edirlər. Gəlinlərin kişilərin yanmda «yaşmaq tutma»sı demək olar ki, tamamilə aradan çıxıb. Lakin bununla belə onlar qayı- natasmın, yaşh qaymlarmm yanmda uşaqlarmı qucaqlarına götürsələr də, onları oxşamaz və. öpməzlər. Yaşhlarm yamnda uşaq əmizdirmək hallarına rast gəlinmir. Gənc ər-arvad vahdeynləri yanmda yaxm əyləşib söhbət etmir. Həmçinin, onlar bir-birlərinə öz adları ilə müraciət etməyi ayıb sayırlar. Onlar yaşhlarm yanmda uzanmaqdan (hətta ayaqlarmı uzat- maqdan), çox danışmaqdan, əri ilə söhbət etməkdən, uşaqları ilə əylənməkdən yaşmar. Bir sözlə, çahşarlar ki, onun nə vaxt yatıb-durduğunu qaymata bilməsin. G ənc v a lid e y in lə r u şaq ların a «oğlum », < haqqında danışarkən və ya onu çağırarkən «oğIum» ifadəsi işlətmir. Bu, görkəm li A zərbaycan şairi Rəsul Rzanm 78 «Nəvəli Rəsulun sevgisi» şeirində özünü göstərir: Babayam. Nə uzun saqqalım var, Nə belim bükülüb, Qucağımda nəvəm- Buz baltası. ' Yanımda atamm nəvəsi, Nəvəmin atası. Şeirdən göründüyü kimi, sanki bu qocaman şair geniş oxucu kütləsinə birbaşa oglum, oğlumun oğlu deməkdən yaşmmışdır. Söhbət zamanı məlum olmuşdur ki, bu hal yaşh qaymata və qaymanalarm da ürəyindəndir. Onlardan bir neçəsi bu vəziyyətdən damşaraq deyirlər ki, gəhnin mənimlə danış- maması mənə hörmət deyil, mənə ən böyük hörmət gəlinin mənə göstərdiyi qayğıdır. Oğlanm qaymatası, qaymı və arvadımn digər qohumlanna münasibətində də dəyişikhklər baş vermişdir. N işanhhq dövründə oğlan qız evinə gedib-gəhr. Lakin o, yenə də qaymatasmm gözünə az görünməyə çaİışır. Qaymatasmdan, böyük qayınmdan yaşmır. Çahşır ki, onlarla eyni məchsdə iştirak etməsin. Öz növbəsində də qaymata və qaym da buna əməl edir. Toydan sonra yaşmma adəti nisbətən yumuşalsa da, gənc ata vahdeynləri, qaymatası, qaymanası və böyük qaymmm yanında uşaqlannı oynatmaz, öpməkdən yaşmar. Bir araşdıncı olaraq deyim ki, özümün baba olmağıma baxmayaraq, hələ bu günə qədər valideynlərimin yanmda uşaqlarımı oxşamamışam. Hətta nəvəiərimi də qucağıma götürməmişəm. Kürəkənim isə m ənim yanım da nəinki uşaqlarma diqqət yetirmir, onlarm suallarma belə cavab verməyib. Yekun olaraq demək olar ki, yaşm m a adəti ailə müna- sibətlərinin tənzimlənməsində, ailənin möhkəmliyinin qonm- masmda, xalq etigetində xüsusi rol oynamışdır. Onun müsbət tərəflərinin qorunub saxlanmasma böyük ehtiyac vardır. Adət digər türk xalqlan arasmda da geniş yayıldığmdan ümumi inamlar panteonum uzu öyrənm əkdə ciddi elmi əhəm iyyətə malikdir. O, genetik cəhətdən qədim türk xalqlarmm ailə münasibətlərinə aid olsa da, bir sıra xalqlarda da ümumi cəhətlərə malikdir. 2 .2 . IS L A M - T U R K D U Ş U N C Ə S IN D Ə V Ə A İL Ə D Ə Q A D IN Tarixin bütün mərhələlərində qadmla bağh məsələlər, onlarm ictimai mövqeyi, cəmiyyətdə və ailədə tutduğu yer ciddi müzakirə obyekti olmuşdur. Xüsusən son yüzilliklərdə bu məsələ gündəmə daha tez-tez gətirilir. M üxtəlif peşə sa- hibləri qadmlarla bağh problemlərə fərqli mövqedə yanaşırlar. Çox acmacaqlı haldır ki, qadma münasibəti, onu yüksəltməyi Şərqdən, İslam-Türk dünyasmdan öyrənən Qərbin bir sıra araşdırıcılan İslam-Türk xalqlarmda qadmiara mənfı mü- nasibət bəslənməsindən, onlarm hüquqsuzluğundan bəhs etməyə çahşırlar. Bir məsələni qeyd etmək yerinə düşərdi ki, son illərdə belə cəfəngiyatlara uymaqla özünü qərbli qa- dmlara oxşatmağa çahşan bəzi qızlarmıız, analarımız «qərb- ləşmiş», «müasirləşmiş» milli dəyərlərdən qopmuşlar. Bıı məsələlərə açıqlama gətirmək üçün bir sıra tarixi gerçəklərə, İslam-Türk qadmmm keçmişinə aid müəyyən məqamlara diqqət yetirək. Kimdir qadm?- hər şeydən öncə ana admı Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|