20
Perspektiv tələblər texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq cari tələblər
qrupuna keçir və milli standart və texniki şərtlərlə nizama salınır.
Neft məhsullarının keyfiyyətinə verilən perspektiv tələblərin nəzərdən keçiril-
məsi əmtəəşünaslığın vacib məsələlərindən biri hesab edilir. Bununla yanaşı,
əmtəəşünaslıqda neft məhsullarına verilən əsas tələblərdən biri də erqonomik və
gigiyenik tələblərdir.
Erqonomik tələblər – məmulatın istismar prosesində istifadə rahatlığını, onun
insan orqanizminin xüsusiyyətlərinə müvafiq olmasını və onun məişətdə insan
tərəfindən istismarının optimal şəraitinin təmin edilməsini nəzərdə tutur.
Erqonomik tələblər gigiyenik, antropometrik, fizioloji, psixofizioloji və
psixoloji tələblərə bölünür.
Gigiyenik tələblər – insanın məmulatla və mühitlə qarşılıqlı əlaqədə olduğu
vaxtda onun həyat fəaliyyətində təhlükəsiz və zərərsiz şəraiti nəzərdə tutulur.
Bu tələblər polimer materiallarından və plastik kütlədən hazırlanan mallar
üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Malların tərkibində insan orqanizmi üçün
zərərli olan maddələr yol verilməyən miqdarda olarsa, o, öz təyinatı üzrə istifadə
edilə bilməz (qab-qacaq, ətriyyat, ayaqqabı, paltar və s.).
Bu tələblərin tərtib edilməsinə və onlara dəqiq riayət edilməsinə böyük diqqət
yetirmək vajibdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, keyfiyyətli məhsulun əldə edilməsi üçün ona
müəyyənləşdirilən standart tələblər əsas götürülməlidir. Mən bu bölmədə neft
məhsullarının hansı standartları əsasında istehsal olunmasını qeyd etmişəm.
21
Cədvəl 1.1
Avtomobil benzinləri üçün müəyyənləşdirilmiş tələblər (DÜİST 2084-77)
Göstəricilər
Markalar
A-72
A-76
Aİ-93
Aİ-95
Aİ-98
Oktan ədədi, azı:
Motor üsulunda
72
76
85
-
89
Elmi-tədqiqat üsulunda
normalaşdırılmır
93
95
98
TEQ-in miqdarı, q/kq, çoxu
-
0,24
0,50
-
0,50
Fraksiya tərkibi:
Qaynama başlanğıcının
temperaturu,
0
C, azı
35
35
35
30
35
Distillə temperatur,
0
C, çoxu
10%-lik fraksiyanın
70
70
70
70
70
50%-lik fraksiyanın
115
115
115
115
115
90%-lik fraksiyanın
180
180
180
180
180
Qaynama sonunun temperaturu,
0
C, çoxu
195
195
195
185
195
Qatranın miqdarı, mq/100 ml,
çoxu
5
5
5
3
5
Qalıq və itkinin miqdarı, %-lə
çoxu
4
4
4
-
4
İndiksiya dövrü, dəq.
600
900
900
600
900
Etilləşmiş benzinin rəngi
-
sarı
narıncı-
qırmızı
-
göy
Avtomobil nəqliyyatlarının zəhərli tullantılarının ixtisar edilməsinin
vacibliyi ekoloji təmiz benzinlərinin tərkibində qurğuşunun qatılığının azaldılması
və etilləşməmiş benzinlərin buraxılması məsələsini qarşıya qoyur.
22
Cədvəl 1.2
Avropada avtomobil benzinləri üçün göstəricilərin standart norması
Göstəricilər
2000-ci il
üçün hədd
2005-ci il
üçün hədd
2003-ci il
üçün hədd
Oktan ədədi:
Motor metodu ilə, az olmamalı
85
85
85
Tədqiqat metodu ilə, az olmamlı
95
95
95
Buxar təzyiqi (yayda), çox olmamalı,
(kPa)
60
60
60
Aromatik karbohidrogenlər, çox
olmamalı, faiz həcm
42
35
35
Alkenlər, çox olmamalı, faiz həcm
18
18
18
Benzol, çox olmamalı, faiz həcm
1
1
1
Oksigen, çox olmamalı, faiz kütlə
2,3
2,7
2,7
Kükürd, çox olmamalı, mq/kq
150
50
10
Fraksiya tərkibi:
100
0
C-yə qədər qovulur, az olmamalı,
faiz
46
46
46
Cədvəl 1.3
Aİ-93 markalı benzinə DÜİST 2084-79 standartına əsasən qoyulan tələblər
Oktan ədədi, m.m. ilə
85
Oktan ədədi t.m. ilə
93
Qurğuşunun miqdarı
0,013
Fraksiya tərkibi:
Q.B. temperaturu
0
C
>35
10%-in qovulduğu temperatur
<70
50%-in qovulduğu temperatur
<115
90%-in qovulduğu temperatur
<180
Buxarların təzyiqi, kpa
<66,7
Turşuluq, mq/KON, 100 ml-də
<0,1