Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 457,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Benzində norma ilə yol verilən qarışıq həddi Yanacaq İllər Növü Tərkibi 2005-ci il
43 Bu gün Rusiyada alınan benzinlərin tərkibində benzolun miqdarı həcmcə 2- 7%-dir. Benzinin tərkibində benzolun miqdarının azaldılmasının aşağıdakı yolları mümkündür: Tərkibində həcmcə 20%-ə qədər benzol olan 60-85 0 C riformat fraksi- yasının ayrılması, fraksiyadan benzolun alınması üçün istifadə edilməsi, bu satış benzinlərində benzolun miqdarının 3 dəfə azalmasına imkan verir, bu zaman riformatın oktan ədədi 1-1,5 ədəd yüksəlir. Satış benzinlərində tərkibində benzol olmayan yüksək oktanlı kompo- nentlərin (alkilatın, izomerikatın, oksigenatların) payının artırılması, həmçinin müxtəlif qeyri-toksikoloji antidetonatorların istifadəsi. Benzinin tərkibində yüngül oleyinlərin azaldılması əsas məsələlərdən biridir, çünki onlar atmosferdə yüksək reaksiya qabiliyyətinə malikdirlər. Yuxarıda deyilənlərdən görünür ki, yeni nəsil avtomobil mühərrikləri yana- cağı işləyib hazırlamaq vacibdir. Yeni nəsil ekoloji təmiz avtomobil yanacaq- larında kükürdün miqdarı 0,05%-dən çox olmamalıdır, aromatik karbohidrogenlər 25%, alefin karbohidrogenləri 5%, benzol kütləcə 1%. Qeyd etmək lazımdır ki, benzinin buraxılmasının azaldılması və onun tər- kibinə oksigen tərkibli komponentlərin əlavə edilməsinin vacibliyi nəzərdə tutul- muşdur ki, bu da oktan ədədini yüksəltməyə və karbohidrogen tullantılarını azalt- mağa imkan verir. Məlumdur ki, spirtlərlə olefinlərin qarşılıqlı təsirindən də avtomobil benzin- lərində yüksək oktanlı komponentlər alınır. Belə komponentlərin oktan ədədi 106 ədəd, alkil benzolun oktan ədədi isə 90-93 ədəddir. Ona görə də formadestruksiya benzinlərinin klassik alkilləşməsi ilə yanaşı bu benzinlər və izobutilen əsasında sadə efirlərin sintezi prosesi tədqiq edilir. İzobutilen əsasında sulfat turşusu ilə alkilləşmə prosesinin klassik variantına reomotorlaşdırıcı əlavələrin (benzol, - naftalin, u-ksilol və n-toluol sulfat turşu) təsiri tədqiq edilmiş və avtobenzinlərinə yüksək xassəli komponentlərin alınmasının mümkünlüyü müəyyənləşdirilmişdir. 44 Son illərdə xaricdə yüksək oktanlı avtobenzinin komponentlərini almaq üçün C 2 C 3 alefin-dimersol və neksol oliqomerizasiya prosesindən istifadə edilir. Bu proseslərin məhsulları, yüksək oktan ədədinə malik olduğundan (94-97 əd.m.m.) etilləşmiş benzinlərin alınması problemləri həll etməyə imkan verir. Katolitik krekinq və ya riforminq və alkilat benzin fraksiyalarına 10-15% propilen- dimerizat əlavə edilməsi, alınan sinergetik effekt sayəsində yüksək çıxma və xassəyə malik benzin alınmasına imkan yaradır. Aparatın quruluşunun və dimersal prosesinin sadəliyi (40-45 0 C, təzyiqi 0,2-1 mPa) nisbətən az maliyyə və enerci sərfi, qısa müddətə mənimsənilməsinə təmin yaradır. Neftin emalında texnolo- giyanın yeni mahiyyətinin tətbiqi aşağı keyfiyyətli karbohidrogen xammaldan avtomobil benzinin yüksək oktanlı komponentlərini almaqla, həm benzinə olan tələbatı ödəməyə, həm də avtomobillər tərəfindən atmosferə buraxılan zərərli qazıntıların miqdarını kəskin azaldır və bununla da ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısını alır. Hal-hazırda sənaye şəraitində benzini krekinqin yüksək oktanlı fraksiyasına və riforminqə, tərkibində benzol olmayan yüksək aromatik qarışıqlar – alkil, butan, izobuten polimerizatoru, tetroetil qurğuşun (TEQ) və ya beş üzvi aromatik liroin, həm də spirt və efirin oksigenli birləşmələrini əlavə etməklə alırlar. Sonuncuların əlavə edilməsilə avtomobil benzinlərinin detonasiya davamlılığı kəskin surətdə artır, atmosferə buraxılan zərərli qazların miqdarı isə azalır. Azərbaycanda yüksək oktanlı benzin yalnız Azərneftyanacaq İB-də istehsal olunur. Bu zavodda tədqiqat üsulu ilə oktan ədədi 96-98 ədəd olan benzin almaq imkanına malik, daimi rejimdə işləyən, müasir reforminq qurğuları vardır. Belə ki, zavodda TEQ-siz yüksək oktanlı benzinin istehsalı üçün baza vardır. Ümumdünya bankının “Orta Asiya və Qafqaz ölkələrinin, şəhərlərinin havasının keyfiyyətinin, avtomobil parkının daha təmiz yanacağa keçmək yolu ilə yüksəldilməsi” proqramının həyata keçirilməsi, yanacağın keyfiyyətinin artırılması üçün rentabelli üsullrın işlənib hazırlanmasına, havaya buraxılan zərərli qazıntılarla mübarizəyə və atmosfer havasının keyfiyyətinin monitorinqinə yönəldilmişdir. Bu
45 proqram qurğuşundan imtina etməyə və benzinin tərkibində benzolun miqdarının aşağı salınmasına təsir etmişdir. Benzinin tərkibində olan kükürdün yol verilə bilən miqdarı kütləcə 0,1%-dək məhdudlaşdırılır. Kükürd katolizatoru zəhərləndiyindən və həm də bu regionda katalitik neytrallaşdırıcılarla təchiz olunmuş benzinlə işləyən avtomobillərin artması ilə əlaqədar benzinin tərkibindəki kükürdün miqdarının azaldılması məsələsinə əsas diqqət yetirilməlidir. Azərbaycanda aparılan tədqiqatlar göstərir ki, yüksək oktanlı benzinlərin tərkibindəki aromatikanın miqdarı kütləcə 50% və benzolun miqdarı isə kütləcə 5,3%-dir. Benzinin tərkibində olan aromatik karbohidrogenlərin və benzolun miqdarının belə yüksək göstəricilərə malik olması onunla izah olunur ki, oktan ədədinin artırılması üsullarının əsasını riforminq benzinindən istifadə edilməsi təşkil edir. Buna görə də əhalinin sağlamlığının qorunması məsələsi əsas vəzifə- lərdən biri olduğunu nəzərə alaraq, riforminq benzinin tərkibindəki aromatik maddələrin və benzolun miqdarı aşağı salınmalıdır. Aşağıdakı cədvəldə əsasən qurğuşundan imtina etmək və havaya buraxılan benzolun miqdarını azaltmaq şərtilə müxtəlif növ motor yanacaqlarının keyfiy- yətinə qarşı daha sərt tələblər qoymaqla yanacağın keyfiyyət göstəriciləri əks etdirilmişdir. Cədvəl 2.2
Bütün növ qurğuşun 0,013 q/l 0,013 q/l Bütün növ benzol 5% həcm
2 (və ya 1) % həcm Bütün növ kükürd Dəyişiklik yoxdur. Hədd qoyulmur (norma təyin edilməyib) 0,03% çəki
04/m76/80 aromatik
35% həcm 04/n91/93/95
aromatik Hədd qoyulmuş (norma təyin edilməyib)
Yüklə 457,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|