17
M
ənfəət
vergisilə əlaqədar, geoloji və kəşfiyyat xərcləri üçün artan amortizasiya dərəcəsi mövcuddur. Bu
d
ərəcə nəqliyyat vasitələri, avadanlıq və kompüterlər üçün 25%-dir, lakin bu rəqəm digər resurs qruplarına
nisb
ətən daha yüksəkdir; bu qruplarda amortizasiya dərəcəsi 20% təşkil edir (Azərbaycan Respublikasının
Milli M
əclisi, 2000).
ƏDV dərəcəsi 18%-dir və bütün yerli enerji satışları ƏDV vergisi ödəməlidir. Bəzi hallarda (Tarif Şurası,
2016
) ƏDV daxil olmaqla, istehlakçı tariflərini müəyyən edir.
C
ədvəl 4. Azərbaycanda enerji sahəsinə tətbiq olunan vergilərin milli sistemi
Baza vergi sistemi
ƏDV, mənfəət vergisi, əmlak vergisi, yol vergisi, torpaq vergisi, idxal vergisi,
ixrac vergisi
Xüsusi vergil
ər
Aksiz vergisi, m
ədən vergisi (renta)
Enerji Sektorunda
Vergiqoyma
İxrac
N
əql
Emal
Neft
Müvafiq şəkildə tətbiq olunur. Mənfəət
vergisinin baza d
ərəcəsi 20%-dir.
M
ədən vergisi (renta): neft üçün 26%, qaz
üçün 20%, m
ənfəət vergisindən çıxılır.
xüsusi vergi
mövcud deyil
aksiz vergisi
T
əbii Qaz
xüsusi vergi
mövcud deyil
xüsusi vergi
mövcud deyil
Elektrik
xüsusi vergi mövcud deyil
xüsusi vergi
mövcud deyil
xüsusi vergi
mövcud deyil
Maye benzin m
əhsulları
n.a.
n.a.
aksiz vergisi
Kömür
M
ədən vergisi (renta): 3%
n.a.
aksiz vergisi
M
ənbələr: (Ernst&Young, 2015b) (Deloitte, 2015)(BakerMackenzie, 2009)(BP, 1994) əsasında Müəllifin xülasəsi.
Qeyd: n.a. – Aid edilmir.
Mülkiyy
ətçi Dövlət Razılaşmaları
Beyn
əlxalq investorlar daxil olmaqla razılaşma əsasında maliyyələşdirilən yeni ixrac boru xətləri
Mülkiyy
ətçi Dövlət Razılaşmaları (MDR) ilə tənzimlənir. MDR iştirakçıları yalnız 27% mənfəət vergisi və
yerli işçilər üçün sosial ödəmələr etməklə mükəlləfdirlər. İştirakçılar digər vergilərdən azaddırlar. Tikinti
v
ə yeni ixrac borularının istismarında iştirak edən subpodratçılar sosial ödəmələr istisna olmaqla, bütün növ
vergil
ərdən azaddırlar (Ernst & Young, 2015b). MDR şərtləri sabitdir və yenidən müzakirə oluna bilməz.
Hasilatın Pay Bölgüsü sazişləri
Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra istehsala başlayan geniş dəniz yataqları hasilatın pay bölgüsü sazişləri
(HPBS) v
ə buna görə də xüsusi vergi yanaşması ilə tənzimlənir. HPBS hər razılaşma üçün (layihə üçün)
ayrılıqda vergi rejimi tətbiq edir ki, bu da razılaşdırılmış bonuslar və akr ödəmələrini ehtiva edir. HPBS
şərtləri sabitdir və yenidən müzakirə oluna bilməz.
Az
ərbaycanın 30-dan çox HPBS-ya təfərrüatlı baxış bu tədqiqat işinin məqsədləri xaricindədir. Lakin
“Əsrin müqaviləsi” adlandırılan Azəri-Çıraq-Günəşli HPBS-nə baxış aşağıdakı təfərrüatlara
diqqət
yetirm
əyi tələb edir. Xam neft bir tərəfdə iştirakçı beynəlxalq şirkətlər (Podratçılar) və digər tərəfdə
ARDNŞ (SOCAR) ilə təmsil olunan hökumət arasında bölüşdürülür. Xam neft satışından əldə edilən gəlir
v
ə həmçinin neft iki kateqoriyaya bölünür: xərcləri ödəmək (“xərc nefti”) və mənfəət əldə etmək (“mənfəət
nefti”) üçün. İstismar xərcləri əvvəlcə istehsal satışından qarşılanır. Sonra, qalan neftin 50%-i
kapital
x
ərclərini ödəmək üçün istifadə oluna bilər. Qalıq mənfəət nefti sonra istirakçı tərəflərin əldə etdiyi real
m
ənfəət dərəcəsindən asılı olaraq, şirkətlər və dövlət arasında aşağıdakı şəkildə bölünür: real mənfəət
d
ərəcəsinin 70%-i 16.75%-ə qədər, real mənfəət dərəcəsinin 45%-i 22.75%-qədər və real mənfəət
d
ərəcəsinin 20%-i 22.75%-nə qədər.
18
S
əmt qazı
5
HPBS-
nın tərkib hissəsi deyil və ARDNŞ bu resurslardan istifadə etmək hüququna malikdir.
İştirakçı şirkətlər ödənişsiz şəkildə ARDNŞ-nə təqdim olunan bu qazı istehsal edə bilərlər. Bunlardan
əlavə, HPBS iştirakçıları HPBS çərçivəsindəki fəaliyyətləri ilə bağlı 25% mənfəət vergisi ödəməli, artan
sayda yerli iş qüvvəsini işə cəlb etməli və ölkə daxilindəki fəaliyyətləri ilə əlaqədar gəlirlərinin bir hissəsi
olaraq, işçilərin Azərbaycana gəlir vergisi verməsini təmin etməlidirlər. Digər HPBS işçirakşıları üçün
m
ənfəət vergisi dərəcəsi 20% və 32% arasında dəyişir (Ernst & Young, 2015b).
Şəkil 8 Azəri-Çıraqlı-Günəşli (AÇG) HPBS-ndan doğan maliyyə axınlarını təsvir edir. Bu şəkildə,
Az
ərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu (ARDNF) və Dövlət Sosial Müdafiə Fondu fiskal sistemdən
k
ənarda yerləşirlər və onlara edilən ödəmələrdən vergi tutulmur. Lakin onlar hökumətin HPBS-dən əldə
etdiyi g
əlirin ümumi mənzərəsini yaratmaq üçün qeyd olunmuşlar. ARDNF Azərbaycanın milli rifah
fondudur, burada HPBS-
nın yerinə yetirilməsi nəticəsində əldə edilmiş gəlirlər toplanır, idarə olunur və
g
ələcək ehtiyaclar üçün saxlanılır. 2016-cı ilin əvvəlinə olan məlumata görə, ARDNF 35 milyard ABŞ
dolları həcmində ehtiyat toplamışdır, bu da təxminən 2016-cı ilin devalvasiyadan sonrakı məzənnəsi ilə
Az
ərbaycanın ÜDM-nə bərabərdir.
C
ədvəl 5. ARDNF-nın neft və qaz layihələri xərcləri (milyon AZN)
2013
2014
2015
2016
372.6*
1 308.6 (548,7**)
997 (693*)
1 822.8 (2 355**)
M
ənbə: Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu.
Qeydl
ər: *İcra olunmuş.
**
əlavə edilmiş.
Şəkil 8. Azəri-Çıraq-Günəşli HPBS əsasında maliyyə axınları
5
Xam neftl
ə birgə hasil edilən təbii qazdır.
Oxlar:
1-2. Məhsul və xidmətlər
üçün öd
ənişlər
3. Müqaviləçinin
mənfəət
vergisind
əki payı
4. Dövlətin mənfəət
vergisind
əki payı
5. Azərbaycanın milli rifah
fondu ARDNF-na öd
ənilən
renta v
ə tranzit ödəmələri.
6. Podratçının
m
ənfəətindən və
subpodratçıların
g
əlirlərindən ödənilən
vergil
ər
7. Heyətin əmək haqqı
fondunun 22%-i
8. Heyətin əmək haqqısı
9. Heyətin gəlir vergisi
10. Heyətin Təqaüd
Fonduna öd
əmələri