At fakulteti «Tasdiqlayman» Milliy libos va san’at fakulteti dekani A. Turakulov

Kurs ishining maqsadi: Talabalarga chizmachilikni o’qitishning an’anviy talim metodi haqida umumiy ma'lumotlar va ularning o'ziga xos xususiyatlarini tushuntirish, ular yordamida dasturi tuzishni va uni o‘qiy olishni o‘rgatish orqali talabalarni chizmachilik fanlariga qiziqishlarini yanada oshirish.
Kurs ishining vazifasi: Bo’lajak chizmachilik o’qituvchilariga an’anviy talim metodi bo’yicha tayyorgarlik tizimi mazmunining nazariy va amaliy holatini o‘rganish va tahlil qilish; -talabalarga turli loyihalarni tasvirlashdagi o’ziga xos xususiyatlarni va ularning turlari haqida tushunchalar berish va takomillashtirish; - talabalarning mavzu yuzasidan bilim, ko'nikma va malakasini shakllantirish.
Kurs ishining ob’yekti: Oliy ta’lim tizimida “Chizmachilik” bakalavriyat ta’lim yo‘nalishi talabalariga nazariy va amaliy ta’lim berish jarayoni.
Kurs ishining predmeti: Bo‘lajak muhandislarni tayyorlash
bo‘yicha tahsil olayotgan talabalarning chizmachilik muhandisligi ilmini egallash
jarayonidagi ta’lim mazmuni va texnologiyasi.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rt paragraf,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

I BOB. ZANJIRLI UZATMALAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR VA ULARNING ASOSIY TASNIFI
1.1. Zanjirli uzatmalar haqida umumiy tushunchalar
Zanjirli uzatma - bir valdan ikkinchi valga aylanma harakat uzatuvchi zanjirli mexanizm. Ikkala valga bikr oʻrnatilgan tishli gʻildiraklar (yulduzlar)ga kiydirilgan berk ("uzluksiz") zanjir halqadan iborat. Zanjirning tuzilishi, yulduzchalar soni, yetakchi yulduzchaning aylanish yoʻnalishi, yetakchi valning aylanish chastotasi (aylanishlar soni)ga, moylanishi va b.ga koʻra turli xillarga boʻlinadi. Zanjirli uzatma. Tishli gʻiddiraklar zanjir halqa bilan tekis ishlashi uchun gʻildirak tishlari zanjirning tuzilishi (tipi)ga qarab yasaladi. 3. u.lar bir tekis va shovqinsiz ishlaydi. Vtulkali va vtulkarolikli zanjirlar paydo boʻlishi bilan 3. u.lar katta quvvat 700 Mn (70000 kgkuch)ni katta (35 m/s gacha) aylanish tezliklarida uzata oladigan boʻldi. Turli mashinalar, mexanizmlar, mototsikl va velosipedlarda qoʻllaniladi. Parallel vallar orasidagi masofa ancha katta bo‘Isa, zanjirli uzatmalardan foydalaniladi. Zanjirli uzatma ikkita zanjirli g‘ildirak yulduzchalardan iborat bo‘lib, ular yetaklovchi va yetaklanuvchi vallarga shponka yordamida o‘matiladi. Aylanma harakat bir yulduzchadan ikkinchi yulduzchaga zanjir vositasida o‘tkaziladi. Zanjir (GOST 13568-75) o‘zaro shamir vositasida tutashtirilgan plastinkachalardan iborat
(velosiped zanjiriga qarang). Yulduzchalar tishlari standartlashtirilgan bo‘lib, ular aylana yoylari bo‘yicha chiziladi va silindrik

tishli g‘ildirak kabi bajariladi. Yulduzchaning tishlari soni muhim ahamiyatga
ega bo‘lib, ishlash qobiliyatiga ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun
tishlar zmjn>13, zmax= 140 qabul qilingan. Yulduzchaning parametrlari
quyidagicha:
- boshlang‘ich aylana diametri - ￡/g=?/(sinl80°/z);
- tashqi aylana diametri - D=f(0,6+ctgl80°/z);
- ichki aylana diametri - D=dg - 2R (R=0,505d - tish tubi radiusi,
d — zanjir roligining diametri);
- tish kalagining radiusi R=z< 12 bo‘lganda R= 1,21 olinadi, R: =z> 12
bo‘lganda R=3t olinadi, z > 20 bo‘lganda to‘g‘ri chiziqli qilib chiziladi. Ko‘ndalang kesimda tish profili R= \,7 d da chiziladi. Tishning kengligi (eni) b=0,93Cb - 0,15 (Cb- ichki plastinkalar orasidagi masofa), tishning yuqori asosidagi yumaloqlanish chizig'igacha masofa k=0,8d ( d - zanjir rolik diametri).
Tishning kengligi:
- bir qatorli bo‘lsa - b =0,93Cb - 0,1;
- ikki va uch qatorli bo‘Isa - 6=0,90^-0,15;
- ko‘p qatorli bo‘lsa - b =0,86C6- 0,30;
- o‘qlar orasidagi optimal masofa A=(30.. .60)?;
- o‘qlar orasidagi eng ko‘p
masofa A =801; max 7
- zanjirli uzatmaning uzatish soni i=zjzp bu yerda z; - kichik tishli yulduzchaning (yetaklovchi) tishlari soni, z2 - katta tishli yulduzchaning (yetaklanuvchi) tishlari soni.

Zanjirli uzatmaning tasvirida zanjir standartga muvofiq uzaytirilgan shtrix-punktir chiziqda tasvirlanadi. Bu chiziq ikkala yulduzchaning boshlang‘ich (bo‘luvchi)
aylanalariga urinma qilib o‘tkaziladi.