Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

 

 

 

 

 

 

 

humus  Tyurin,  ümumi  azot  Keldal,  ümumi  fosfor  Ginzburq,  Şeqlova  və  Vilfus, 

kalsium  karbonat  Şeybler,  mütəhərrik  fosfor  (P

2

O

5

)  və  dəyişən  kalium  (K

2

O) 

Maçiqin,  asan  hidroliz  olunan  azot  Tyurin  və  Kononova  metodları  ilə  təyin 

olunmuşdur.  Bitkidə  ümumi  azot  Keldal,  zülal  azotu  isə  Barnşteyn  metodu  ilə 

təyin edilmişdir. 

Ümumi  yerüstü  biokütlə  məhsulunu  hesablamaq  üçün  bütün  variantlarda  4 

təkrarın  hamısından  sahənin  5  yerindən  (0,67  x0,30x5=1m

2

)  nümunə 

götürülmüşdür. 

Abşeronun boz-qonur torpaqları zəif humus qatına malikdir. Mexaniki tərkibi 

ağır  gillicəli  və  gillidir.  Ümumi-humusun  miqdarı  0,35-2,02%  arasında  dəyişir. 

Kalsium karbonatın miqdarı 2-24%, udulmuş əsasların miqdarı 100 qram torpaqda 

6-39 mq-ekv həddində dəyişir. Udulmuş əsasların 27-81%-i kalsium, 19-73%-i isə 

maqnezium təşkil edir (4). 

Tədqiqatın  aparıldığı  Abşeron  YTT-nin  boz-qonur  torpaqlarının  şum  qatında 

(0-20  sm)  pH  8,6-8,7,  aşağı  qatlarda  isə  8,8-8,9-dur.  Bu  onu  göstərdi  ki,  sahə 

yüksək qələvi xassəyə malikdir (cədvəl 1, qradasiya 1). 

Cədvəl 1. 

Təcrübə sahəsi torpaqlarının müxtəlif dərinliklər üzrə əsas aqrokimyəvi 

göstəriciləri, (Abşeron,  2014-cü il, orta qiymətlər) 

Dərinlik

, sm-lə 

pH 

suda 

 

Kalsium 

karbonat 

(CaCO

3

),  

%-lə 

 

Ümumi 

üzvi 

karbon,  

%-lə 

 

Ümumi 

humus, 

%-lə 

Azot 

Fosfor 

 

Dəyişən 

kalium 

(K

2

O)  

1%-li 

(NH

4

)

3

CO

3

 həll olan 

 

Ümumi,  

%-lə 

 

 

Asan 

hidroliz 

olunan, 

1 kq 

torpaqda, 

 mq-la 

Ümumi, 

%-lə 

Mütəhərrik 

fosfor 

(P

2

O

5

)  

1%-li 

(NH

4

)

2

CO

3

 

həll olan 

1 kq torpaq mq-la 

0-25 

8,6-8,7 

11,65-

12,80 

0,74-0,76  1,28-1,31 

0,083-

0,085 

37,9-39,1 

0,10-0,11 

15,7-16,9 

258-263 

25-50 

8,8-8,8 

16,20-

16,80 

0,56-0,63  0,97-1,08 

0,058-

0,061 

21,6-22,3 

0,11-0,11 

7,3-8,1 

147-155 

50-75 

8,8-8,9 

19,5-20,1 

0,29-0,31  0,51-0,54 

0,041-

0,041 

11,4-13,2 

0,07-0,08 

2,9-3,4 

131-132 

 

Təcrübə  sahəsinin  torpaqları  karbonatlıdır.  Torpağın  0-25  sm  qatında  kalsium 

karbonatın miqdarı 11,65-12,80%, aşağı qatlarda isə 20,1%-ə çatır. Bu onu göstərir ki, 

təcrübə sahəsinin 0-25 sm dərinliyi orta karbonatlı, aşağı qatları isə yüksək karbonatlıdır 

(cədvəl 1, qradasiya 2).   

 

 

 

Qradasiya 1                                              

 

Qradasiya 2                                                             

Torpağın reaksiyasını müəyyənləşdirən                  Torpağın karbonatlıq göstəricisi 

 pH göstəriciləri 

 

 

Təcrübə  sahəsində  üzvi  karbonun  miqdarı  0-25  sm  dərinlikdə  0,74-0,76%, 

pH – göstəricisi 

sinfi 

 

 

 

 

 

Kalsium karbonat 

göstəricisi %-lə 

sinfi 

< 4,5 

qüvvətli turş 

<1,0 

az karbonatlı 

4,5-5,5 

orta turş 

1-5 

karbonatlı 

5,5-6,5 

zəif turş 

5-15 

orta karbonatlı 

6,5-7,5 

neytral (ideal) 

15-25 

yüksək karbonatlı 

7,5-8,5 

zəif qələvi 

>25 

çox yüksək karbonatlı 

>8,5 

yüksək qələvi 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

ümumi  humus  1,28-1,31%,  ümumi  azot  isə  0,083-0,085%  arasında  dəyişir.  Bu 

Abşeronun boz-qonur torpaqları üçün orta və yaxşı göstərici hesab olunur. 

 

Buğdanın  əsas  kök  sisteminin  65-75%-i  torpağın  0-30  sm  dərinliyində,  25-

35%-i aşağı qatlarda yerləşir. Məlumdur ki, 45-50 sentner dən məhsulu torpaqdan orta 

hesabla 135-150 kq azot,49-55 kq fosfor aparır.  

Tədqiqat  apardığımız  boz-qonur  torpaqların  0-70  sm  dərinliyində,  1  hektar 

sahəsində  olan  5760  kq  ümumi  azot  43-45  il,  8857  kq  fosfor  isə  175-180  il  hər 

hektardan 45-50 sentner dən məhsulunun alınmasına kifayət edər. Lakin buğda bitkisi 

azotun və fosforun ancaq asan mənimsənilən formasından istifadə edə bilir. Torpaq-

iqlim  şəraitindən,  torpaqda  olan  azot,  fosfor  və  kaliumun  asan  mənimsənilən 

formalarının miqdarından, tətbiq olunan gübrələrin normasından asılı olaraq torpaqda 

asan mənimsənilən formada olan azotun 25-35%-i, fosforun 55-65%-i, kaliumun isə 

8-11%-i    payızlıq  buğda  bitkisi  tərəfindən  mənimsənilə  bilir.  Ona  görədə  yaxşı 

keyfiyyətli məhsul almaq üçün mineral gübrələrin tətbiqi zəruridir. 

 

Tədqiqat  nəticələrindən  məlum  olmuşdur  ki,  gübrəsiz  variantda  bitkinin  boyu 

orta hesabla 83,0 sm, hektara 300 kq  “Azofos”  verdikdə bu göstərici 91,5 sm, 400 

kq/ha və 500 kq/ha gübrə normalarında isə müvafiq olaraq 95,0 və 97,5 sm olmuşdur. 

“Azofos”  gübrəsinin  normasından  asılı  olaraq  “Qobustan”  yumşaq  buğda  sortunun 

boyunəzarət  (N

120

P

60

K

60

)  variantla  müqayisədə  “Azofos”  mürəkkəb  gübrənin 

normasından asılı olaraq 8,15-2,00 sm qısa olmuşdur. Sünbülün uzunluğu, 1 sünbüldə 

olan dənlərin sayı və kütləsi nəzarət variantla müqayisədə “Azofos” gübrəsinin bütün 

normalarında az olmuşdur (cədvəl 2). 

Yeni  aqrotexniki  tədbirlər,  o  cümlədən  yeni  gübrə  formaları  təsərrüfatda  o 

vaxt tətbiq üçün tövsiyə oluna bilər ki, onun məhsuldarlığa, məhsulun keyfiyyətinə 

təsiri mövcud şəraitdə tətbiq olunan gübrədən yüksək və iqtisadi cəhətdən səmərəli 

olsun.  

 

Cədvəl 2. 

“Azofos” mürəkkəb gübrəsinin “Qobustan” yumşaq buğda sortunun 

məhsuldarlığına təsiri (Abşeron, 2015) 

 

s/s 

Təcrübənin variantı 

Dən 

məhsulu, 

sen/ha 

Gübrəsizə 

nisbətən fərq 

Nəzarətə nisbətən 

fərq 

sen/ha 

%-lə 

sen/ha 

%-lə 

1 

Gübrəsiz 

35,9 

- 

- 

- 

- 

2 

Nəzarət (N

120

P

60

K

60

) suvarmada 

təsərüfata tövsiyə olunan variant 

62,9 

27,0 

75,3 

- 

- 

3 

Azofos-300 (N

90

P

84

) 

44,4 

8,5 

23,7 

-18,6 

-29,5 

4 

Azofos-400 (N

120

P

108

) 

50,5 

14,6 

40,6 

-12,5 

-19,8 

5 

Azofos-500 (N

150

P

135

) 

53,4 

17,5 

48,7 

-9,5 

-15,2 

 

 

 

Abşeronun  suvarılan  boz-qonur  torpaqlarında  aparılmış  təcrübələrdə 

“Azofos”  mürəkkəb  gübrəsinin  tətbiqindən,  onun  normalarından  asılı  olaraq  hər 

hektardan  toplanan  dən  məhsulu  44,4-53,4  sen/ha  olmuşdur.  Bu  nəzarət 

(N

120

P

60

K

60

)  variantı  ilə  müqayisədə  18,6-9,2  sen/ha  və  ya  29,5-15,2%  azdır. 

“Azofos”  gübrəsinin  tətbiqində  ən  yüksək  nəticə  (53,4  s/ha)  hektara  500kq 

---