Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
təcrübələrindən və laboratoriya analizlərindən alınan nəticələr göstərdi ki, tərkibində azot və fosfor olan “Azofos” gübrəsi həm məhsuldarlığa həm də məhsulun keyfiyyətinə görə hal-hazırda təsərrüfatlara tövsiyə olunan mineral gübrələrdən aşağı göstəricilərə malikdir. Bu da təsərrüfatlara tövsiyə edilən gübrə normalarında təsiredici maddə hesab ilə 60 kq kaliumun olması ilə bağlı ola bilər. Açar sözlər: gübrə, azofos, buğda, zülal, mənimsənilmə əmsalı Ключевые слова: удобрения, азофос, пшеница, белок, коэффициент усвояемости Key words: fertilizer, azofos, wheat, protein, digestibility coefficient
Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı, məhsulun keyfiyyəti, iqtisadi səmərəliliyi torpaq-iqlim şəraitindən, sələf bitkisindən, torpağın münbitliyindən, eyni zamanda gübrələrin forma, norma və nisbətlərindən də asılıdır. Ona görə də torpaq-iqlim şəraitindən və sortun bioloji xüsusiyyətindən asılı olaraq iqtisadi cəhətdən səmərəli gübrə normalarının müəyyənləşdirilməsi həmişə tədqiqatçıların diqqət mərkəzində olmuşdur. V.Q.Mineyevin məlumatına görə kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı torpaq tipindən və gübrə normalarından asılı olaraq kəskin dəyişir [1]. O qeyd etmişdir ki, qara torpaqlarda payızlıq buğdadan dən məhsulu 60 sen/ha olduğu halda, boz-meşə və podzol tipli torpaqlarda müvafiq olaraq 50 və 45 sen/ha olmuşdur. Boz-meşə torpaqlarında arpanın məhsuldarlığı hər hektardan 45 sentner olduğu halda, podzol torpaqlarda 32 sentner olmuşdur. İ.M.Hacıməmmədov, S.R.Vəliyeva öz tədqiqatlarında Abşeronun boz-qonur torpaqlarında “Qobustan” yumşaq buğda sortunun dənində zülalın miqdarının qida normasından və tədqiqat ilindən asılı olaraq kəskin fərqləndiklərini müşahidə etmişlər [2]. Belə ki, gübrəsiz variantda tədqiqat illərindən asılı olaraq dəndə zülalın miqdarı 9,04-11,23% olduğu halda, N 90 P
K 60 və N 120 P 60 K 60 gübrə normalarında bu göstəricilər müvafiq olaraq 10,60-12,94 və 11,23-13,39% olmuşdur. Qobustanın nəmliklə təmin olunmamış açıq-dağ boz-qəhvəyi (açıq- şabalıdı) torpaqlarında mineral gübrələrin norma və nisbətlərindən asılı olaraq payızlıq buğdanın dən məhsulu gübrəsiz varianta nisbətən 6,22-20,95 sen/ha və ya 18,76-63,20% yüksək olmuşdur. Gübrəsiz variantda məhsuldarlıq 2011-2013-cü illərdə orta hesabla 33,5 sen/ha olmuşdur [3]. Payızlıq buğdadan yüksək keyfiyyətli, iqtisadi cəhətdən səmərəli dən məhsulu götürmək üçün torpaq-iqlim şəraitindən, torpaqda əsas qida maddələrinin (azot, fosfor və kalium) asan mənimsənilən formalarının ehtiyatından asılı olaraq azot, fosfor və kalium gübrələrinin norma və nisbətlərinin düzgün nizamlanması tələb olunur [4; 5; 6; 7]. Bu onu göstərir ki, dənli bitkilərin gübrələmə sistemində yuxarıda göstərilən əsas amillər nəzərə alınmalıdır. Hər il respublikada 900 min hektardan artıq sahədə becərilən dənli bitkilərin gübrələnməsi üçün xaricdən mineral gübrə idxal olunur. Ümumiyyətlə, dənli bitkilərlə yanaşı tərəvəz, bostan, texniki bitkilər, meyvə
bağları altında olan 1,5 mln hektar sahəyə üzvi və mineral gübrə verilməsi tələb olunur. Tələb olunan gübrələrin müəyyən hissəsi respublikada istehsal olunan üzvi gübrələr hesabına, əsas hissəsi isə kənardan idxal olunan mineral gübrələr hesabına ödənilir. Hər il külli miqdarda “valyuta” bu gübrələrin alınmasına sərf olunur. Təkcə dənli bitkilərdən yüksək keyfiyyətli sabit məhsul almaq üçün hər il 240-250 min ton ammonium şorası (selitra), 275-280 min ton sadə superfosfat, 105-110 min ton kalium-sulfat gübrəsi tələb olunur. Azot gübrəsinin alınmasına 100-105 mln. manat, fosfor üçün 100-110 mln. manat tələb olunur. Keçmiş postsovet məkanında Sumqayıtda sadə superfosfat (dənəvər), Gəncədə isə çox yüksək keyfiyyətli, tərkibində 0,3-0,5% kobalt mikroelementi olan kalium gübrəsi (kalium-sulfat– K 2 SO 4 ) istehsal olunurdu. Bu gübrələr respublikanın tələbatını ödəməklə yanaşı, başqa respublikalara da ixrac olunurdu. Bütün bunlar respublikada mineral gübrə istehsalına başlamağın nə qədər vacib olduğunu göstərir. Tədqiqatın məqsədi AMEA Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun hazırladığı və sınaq üçün Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutuna təqdim etdiyi “Azofos” adlanan mürəkkəb gübrənin payızlıq buğdanın məhsuldarlığına, məhsulun keyfiyyət göstəricilərinə, bitkinin gübrədən azotu mənimsəməsinə təsirini öyrənmək və ölkədə dənli bitkilərin becərilməsi üçün tövsiyə olunan gübrə normaları ilə müqayisə etmək olmuşdur. Bu məqsədlə Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutunun Abşeron Yardımçı Təcrübə Təsərrüfatının (YTT) suvarılan boz-qonur torpaqlarında 5 variantda, 4 təkrarda tarla təcrübələri qoyulmuşdur. Hər bölmənin sahəsi 45 m 2 olmuşdur. 1.
*Gübrəsiz; 2.
Nəzarət (N 120
P 60 K 60 );
3.
“Azofos” 300 kq/ha (N 90 P 81 ); 4.
“Azofos” 400 kq/ha (N 120
P 108
); 5.
“Azofos” 500 kq/ha (N 150
P 135
);
mənimsəmə əmsalını müəyyənləşdirmək olmuşdur. “Azofos” gübrəsində nəzarətlə müqayisədə kalium gübrəsi yoxdur.
Nəzarət variantında fosfor və kalium gübrələrinin illik norması azot gübrəsinin illik normasının 50%-i səpinqabağı becərmədən əvvəl, azot gübrəsinin 50%-i isə erkən yazda verilmişdir. “Azofos” gübrəsinin bütün variantlarında onun illik norması səpinqabağı becərmədən əvvəl verilmişdir. Mineral gübrələr verildikdən sonra sahə diskli mala ilə becərilmiş və hektara 5 mln cücərən toxum olmaqla “Qobustan” yumşaq buğda sortu götürülmüşdür. Səpin en götürümü 3,6 m olan toxumsəpən maşınla 2014-cü il oktyabr ayının III ongünlüyündə aparılmışdır. Sahəyə 1 səpsuvar və 2 vegetasiya suyu verilmişdir. Səpindən əvvəl, mineral gübrələr verilməmiş sahənin 5 yerindən kəsişən diaqonal formasında müxtəlif dərinliklərdən (0-25: 25-50 və 50-70) aqrokimyəvi analizlər üçün torpaq nümunələri götürülmüşdür. Torpaq nümunələrində ümumi Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|