Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

160 
Bu hükme göre, hâkim, boşanma davasının taraflarınca ileri sürülen vakıalar 
şeklen  kanıtlanmış  olsa  bile,  tanıkların  açıkladıkları  olayların  varlığına  vicdanen 
inanmıyorsa  davayı  reddedebilecektir.
622
  Nitekim  Yargıtay’ın  da  benzer  birçok 
kararında
623
  hakimin  boşanma  için  gösterilen  olayların  varlığına  vicdanen 
inanmadıkça  onları  sabit  kabul  edemeyeceği,  boşanma  davalarında  hâkime  geniş 
takdir  yetkisi  tanındığı  ve  onun  evlilik  birliğinin  gerçekten  onarılamaz  şekilde 
temelinden  sarsılıp  sarsılmadığı  hakkında  bilgi  ve  kanaat  sahibi  olmak  zorunda 
bulunduğuna değindiği görülmektedir. 
Ancak  bu  hüküm  hakime  dilediği  gibi  hareket  etme  serbestliği  de 
tanımamakta,  sadece  onu  vicdanen  kani  olmadığı  kanıtlara  bağlı  kalma 
zorunluluğundan kurtarmaktadır.
624
 
Evlilik  birliğinin  temelinden  sarsılmasına  dayanılarak  açılmış  bulunan  bir 
boşanma davasında hakimin taraflarca dayanılan olguların varlığına vicdanen kanaat 
getirmesi  gerektiğine  ilişkin  bir  tereddüt  bulunmamaktadır.  TMK’de  anlaşmalı 
boşanmaya ilişkin Md. 166/3 hükmü ile hâkime tarafları bizzat dinleme, bu anlamda 
hakimin 
eşlerin 
boşanma 
konusundaki 
iradelerini 
serbestçe 
açıklayıp 
açıklamadıklarını  belirleme  zorunluluğu  getirilmesi  karşısında;  anlaşmalı  boşanma 
davalarında  da  bu  hükmün  uygulanacağı  söylenebilir.  Ancak,  ortak  hayatın  fiilen 
kurulaması  nedenine  dayalı  olarak  açılan  boşanma  davalarında  “vicdanen  kanaat” 
ilkesinin  uygulanabilirliği  açısından  bu  ölçüde  net  cevap  vermek  mümkün  değildir. 
Zira,  boşanma sebeplerinden herhangi  biriyle açılmış  bulunan davanın  reddine karar 
verilmesi ve bu kararın kesinleştiği tarihten başlayarak üç yıl geçmesi halinde, her ne 
sebeple  olursa  olsun  ortak  hayat  yeniden  kurulamamışsa  evlilik  birliği  temelden 
sarsılmış sayılacak ve eşlerden birinin istemi üzerine hakim boşanmaya karar vermek 
zorunda kalacaktır. 
 
                                                                                                                                                                     
kuralı, konusunu hukuki işlemlerin oluşturduğu davalarda geçerli olan bir kuraldır(Gürdoğan, s. 
213).
 
622
   Akıntürk/Karaman, s. 281.
 
623
    Y  2  HD,  04.10.2005,  7995/13482/Gençcan,  s.  1423,  dn.  640);  Y  2.  HD,  20.10.2003,  
12310/13890(KAZANCI BİLGİ VE İÇTİHAT BANKASI). 
624
   Akıntürk/Karaman, s. 281.
 

---

161 
2.  Hâkimin Boşanma Davalarında Yemin Öneremeyecek Olması 
HMK’de açık bir şekilde ayrım  yapılmamış olmasına rağmen, hukukumuzda 
deliller, kesin delil- takdiri delil ayrımı esas alınarak incelenmekte, özellikle delillerin 
değerlendirilmesinde hakimin bağlılığı ve Kanun’da her bir delile bağlanan sonuçlar, 
böyle bir ayrım yapılmasını zorunlu kılmaktadır.
625
 
Kesin  delillere  ilişkin  olarak  hâkime  bir  takdir  yetkisi  tanınmış  değildir  ve 
hâkim, taraflarca hazırlanma ilkesinin geçerli olduğu davalarda kesin delillerle ispat 
edilen  bir  vakıayı,  ispat  edilmiş  kabul  etmek  zorundadır.
626
  HMK’ye  göre  kesin 
deliller  senet(HMK  Md.  200  vd.),  yemin(HMK  Md.  225  vd.),  kesin  hüküm  (HMK 
Md. 303) olmak üzere üç tanedir.
627
 
Takdiri deliller ise, hâkimin sunulan delilin değerlendirilmesine ilişkin takdir 
hakkına  sahip  olduğu  delillerdir.  Buna  göre,  hâkim  mahkemeye  sunulan  takdiri 
delillerle bağlı değildir.
628
  HMK’ye  göre  takdiri  deliller  tanık  (HMK  Md.  240-265), 
bilirkişi (HMK Md.266–287), keşif (HMK Md. 288-292) olmak üzere üç tanedir. 
Kesin delil nitelindeki yemin, davanın çözümünü ilgilendiren bir olayın doğru 
olup  olmadığı  konusunu  kanunda  belirtilen  usule  uyarak,  mahkeme  önünde,  kutsal 
sayılan  değerlerle  teyit  eden  sözlü  açıklamalardır.
629
  Tarafların  üzerinde  serbestçe 
tasarruf  edemeyeceği  vakıalar,  bir  işlemin  geçerliliği  için,  kanunen  iki  tarafın  irade 
açıklamalarının  yeterli  görülmediği  hâller  ile  yemin  edecek  kimsenin  namus  ve 
onurunu etkileyecek veya onu ceza soruşturması ya da kovuşturması ile karşı karşıya 
bırakacak vakıalar yemine konu olamaz.
630
 
                                                           
625
   Pekcanıtez/ Atalay/ Özekes, s. 475.
 
626
   Kuru/Arslan/Yılmaz s. 429.
 
627
   HUMK’de  “Deliller  ve  İkamesi”  başlığı  altında  düzenlenmiş  bulunan  “ikrar”  HMK’de  deliller 
arasında  sayılmamış,  “İspat  ve  Deliller”  başlıklı  kısmın,  “İspatın  Konusu”  kenar  başlıklı  187. 
maddesinde düzenlenmiştir.(Ayrıntılı bilgi için bkz. Pekcanıtez/ Atalay/ Özekes, s. 429). 
628
   Kuru/Arslan/Yılmaz s. 492.
 
629
   Yasal yemin formülü, “Allah ve namus üzerine” (HUMK Md. 339) yemin iken; HMK (Md. 323) 
yemin edenin inancını göz önünde bulundurarak, “namus, şeref ve kutsal sayılan bütün inanç ve 
değerler üzerine” formülünü benimsemiştir(Yılmaz, (Değişiklikler), s. 29).
 
630
   HMK Md. 226.
 

---

162 
Boşanma  davaları  da  tarafların  dava  konusu  üzerinde  tasarruf  yetkilerinin 
kısıtlı  olduğu  davalar  olduğundan  boşanma  davalarında  yemin  geçerli 
olmayacaktır.
631
  Bu  davalar  yemine  konu  olamayan  hallerden  birisidir  ve  yeminin 
kesin delil teşkil etmesinin istisnasını oluştururlar. Yine yeminin yerine getirilmesinin 
hukuki  sonucu  ikrar  olduğundan,  ikrarın  delil  olarak  kabul  edilmediği  durumlarda 
yemine de başvurulamaması gerekir.
632
 
Anılan  nedenlerle,  HMK  Md.  225-  239’da  düzenlenen  taraf  yemini
633
 
boşanma  davalarında  hem  davacıya  hem  de  davalıya  önerilemeyecek,  boşanma 
davaları  ile  diğer  davalar  arasında  farklı  bir  durum  ortaya  çıkacaktır.  Örneğin,  zina 
sebebiyle  açılan  davada  hakim,  zina  yaptığı  iddia  olunan  eşe,  zina  yapmadığına 
ilişkin yemin teklifinde bulunamayacaktır.
634
 
Yargıtay  2  HD  de,  14.05.2005  tarih,  5888/8162
635
  no’lu  kararında  boşanma 
davalarında  davanın  dayandığı  olgular  hakkında  gerek  re’sen  gerek  istem  üzerine 
taraflara  yemin  önerilemeyeceğini  belirmiş,  davacının  talebi  üzerine  davanın 
dayandığı olgular hakkında davalıya yemin önerilmiş olması ve davalının da yemini 
eda etmiş olmasını usul ve yasaya aykırı bulmuştur. 
 
3.  Tarafların İkrarının Hâkimi Bağlamayacağı 
HMK  Md.  188’de  düzenlenen  ikrar,  taraflardan  birinin  veya  vekilinin 
mahkeme  önünde  kendi  aleyhine  olan  bir  vakıanın  doğru  olduğunu  beyan  etmesi, 
böylece  bu  vakıayı  çekişmeli  olmaktan  çıkarmasıdır.
636
Bu  beyan  diğer  tarafı  ispat 
yükünden  kurtaracağından,  bu  anlamda  ikrar  davanın  kabulüne  benzetilebilirse  de; 
                                                           
631
   Pekcanıtez/ Atalay/ Özekes, s. 255.
 
632
   Petek, s. 39. 
 
633
   HMK,  sadece  bir  tarafın  diğerine  yemin  teklifini  kabul  etmiş;  yeminin  karşı  tarafın  vicdanına 
bırakılan  bir  durum  olması  ve  bu  riski  sadece  isterlerse  tarafların  alabileceği  gerekçesiyle 
hakimin kendiliğinden yemin teklifine izin vermemiştir(Pekcanıtez/ Atalay/ Özekes, s. 504). 
634
   Dural/Öğüz/Gümüş, s. 127.
 
635
   Gençcan, s. 1424, dn. 646. 
 
636
   Kuru/Arslan/Yılmaz s. 432.
 

---