ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
22
yönetmekte olan şogunluk yıkılarak askerî
aristokrasiye son verdi. Japonya bir dizi hızlı
ve köklü değişiklikler yaşadı. İlköğretim ka-
dın-erkek her Japon için zorunlu hâle getiril-
di. Kısa bir zamanda yüksek bir okuryazarlık
oranına ulaşıldı. Amerika ve Avrupa’ya çok
sayıda öğrenci gönderildi. Mecburi asker-
lik sistemi getirildi. Avrupalı uzmanlardan
yararlanılarak Japon ordusu ve donanması
kuruldu. Japon subayların Batılı okullarda
eğitim alması sağlandı.
Ekonomik alanda da önemli hamleler
yapıldı. Demir yolu yapımına ve deniz taşı-
macılığına büyük önem verildi. Çok sayıda
fabrika açıldı. Japonya 1868 yılında derebey-
likle yönetilen bir ülke iken 30 yıl gibi kısa
bir sürede Batılı ülkelerinin seviyesine geldi.
Ancak Japonya’nın doğal kaynaklarının ye-
tersiz olması, bu ülkeyi yayılmacı bir politika
izlemeye sevk etti. Bunun için Çin’in
yönetimindeki Kore’ye göz dikti. Kore
hem bir ham madde ve pazar hem de
Japonya’nın Asya’da yayılabilmesi için
bir atlama taşı olabilirdi. 1894 yılında
Çin ve Japonya’nın savaşı Japonla-
rın kesin galibiyetiyle sonuçlandı. Ja-
ponların bu başarısı en çok Rusya’nın
tepkisine neden oldu. Japonların Ko-
re’deki hâkimiyeti ve Mançurya’ya yak-
laşması bölgeyi doğal yayılma alanı
olarak gören Rusya’yı harekete geçirdi.
Batılı ülkeler de Rusya’yı destekleyince
Japonya ele geçirdiği toprakları Çin’e
geri verdi. Japonya’nın çekilmesinden
sonra Rusya Çin’le bir antlaşma yapa-
rak Mançurya’da demir yolu yapma
ve yeraltı kaynaklarını işletme hakkı
elde etti. Daha sonra demir yolları ve
madenleri korumak için bölgeye asker
gönderdi. Mançurya toprakları üzerin-
deki Japon-Rus rekabeti 1904 yılında
savaşa dönüştü. Japonlar hem deniz
Resim 01.06: İmparator Mutsuhito
Harita. 01.04: Orta Doğu’da Manda Yönetimleri ve
Sınırları
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
23
hem de kara savaşlarında Rusları ağır yenilgiye uğrattılar (1905). Yapılan antlaşma
ile Rusya, Mançurya’da elde ettiği bütün haklarını Japonya’ya devretti. Japonya bir
süre sonra Kore’yi işgal edip kendi topraklarına kattı. Böylece Japonya dünyanın bu
bölgesinde büyük bir güç olarak ortaya çıktı.
E. 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ
1. Ekonomik Kriz Öncesi Dünya
1929 dünya ekonomik krizi, 1929’da başlamış, 1930’lu yıllar boyunca devam
etmiş; Kuzey Amerika ve Avrupa’yı merkez almasına, dünyanın özellikle sanayileş-
miş diğer ülkelerinde de yıkıcı etkiler meydana getirmiştir.
Amerika’da I. Dünya Savaşı’nın getirdiği zorluklar karşısında küçük şirketler bir-
leşerek savaş sonrasında tekeller oluşturmuşlardı. Öyle ki 1929 yılına gelindiğinde
Amerikan ekonomisinin % 50’si üzerinde söz sahibi olan holding sayısı 200 kadardı.
Bu da bu holdinglerden birinin iflasının bile ekonomiyi sarsacağının göstergesiydi.
ABD 1924 – 1929 yılları arasında gerçekleştirdiği ihracat fazlası ile dünyanın kredi
veren ülkesi konumuna geldi. Ancak Amerika’nın verdiği kredileri geri alamama-
sı zamanla Amerikan ekonomisini zorda bıraktı. Bu esnada ülkede otomobil, yapı,
elektrikle çalışan makineler gibi yeni endüstriler gelişmeye başladı. ABD, tüketici pi-
yasalara mal arz eden sektörleri geliştirmiş, Avrupa’nınkinden daha büyük bir büyü-
me oranına ulaşmayı başarmıştı. Amerika’da yeni gelişen endüstrilere talebin fazla
olması borsanın spekülatif olmasına sebep oluyordu.
2. Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe)
New York Borsası 1929 Ekim ayının
başına kadar sürekli yükselmiş ve yüksek
kazanç sağlamıştı. Ancak 3 Ekim 1929
tarihine gelindiğinde borsanın yükselişi
durmuş hatta birkaç büyük holdingin
hisse senetleri düşmeye başlamıştı. Bu
düşüş üzerine yabancı yatırımcılar elle-
rindeki kâğıtlarını ellerinden çıkarmaya
başladılar. ‘’ Kara perşembe ‘’ olarak anı-
lan 24 Ekim 1929 Perşembe günü borsa,
dibe vurdu. 1929 yılının fiyatlarıyla 4,2
milyar dolar yok oldu. Bu süreçte çok
sayıda banka batmış, çok sayıda insanın
mal varlığı yok olmuştu. Sadece 1930’da
1345 banka batmıştı. Kriz 1929 ile 1932
yılları arasında millî gelirin % 38 düşmesi
ile giderek büyüdü. Ekonomik kriz ve bu-
Resim 01.07: ABD’de Ekonomik Kriz Nedeniyle
Teneke Barakalarda Yaşayan Bir Aile
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
24
nalımın etkileri II. Dünya Savaşı’na kadar yaklaşık on yıl devam etti. Bunalım sürecin-
de tarım ürünleri fiyatlarında % 40 – 60’lık düşüşler meydana geldi. Bu durum kırsal
kesimde yaşayan halkı ve çiftçileri olumsuz etkiledi. Talebin beklenmedik düzeyde
düşmesi nedeniyle madencilik alanı buhranın en fazla etkilendiği sektörlerden biri
oldu. Ekonomik kriz dünyada 50 milyon insanın işsiz kalmasına, dünya ticaretinin %
65 oranında azalmasına sebep oldu. Ekonomik kriz farklı ülkelerde değişik tarihler-
de sona erdi.
3. Krizin Türkiye’ye Etkileri
Türkiye ülke içinde siyasal, sosyal ve ekonomik sorunları aşmaya çalışırken
1929 dünya ekonomik krizi patlak verdi. Dünyayı sarsan bu ekonomik kriz özellikle
tarım ürünleri piyasalarında fiyatların hızla düşmesine neden oldu. Geleneksel tarım
ürünleri ihracatçısı olan Türkiye’nin döviz gelirleri hızla düştü. Dolayısıyla tarımsal
ürünlerin üreticileri büyük bir yoksullaşma süreciyle karşı karşıya kaldılar. Millî eko-
nomik düzenini kurmaya çalışan Türkiye, ekonomik seferberlik ilan etmek zorunda
kaldı. Siyasal, toplum-
sal ve kültürel reform-
ların yanında, bu kez
hızlı ve köklü ekono-
mik reformlar başlatıl-
dı. Millî sanayiyi koru-
mak ve güçlendirmek
için gümrük vergileri
yükseltildi. Halk yerli
malı kullanmaya teşvik
edilirken bir yandan da
tasarruf tedbirleri alın-
dı.
F. İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE AVRUPA
1. Barışın Sürekliliğini Sağlama Çabaları
Paris Barış Konferansı’nda (18 Ocak 1919) I. Dünya Savaşı’nın galip devletleri
dünya barışını sağlamak ve sürekliliğini devam ettirmek için uluslararası bir teşkila-
tın kurulmasını kararlaştırdılar. 10 Ocak 1920’de merkezi Cenevre olmak üzere Mil-
letler Cemiyeti kuruldu. Ancak kısa bir süre sonra bu Cemiyet, kuruluş amacından
saparak İngiltere ve Fransa’nın çıkarlarını koruyan bir kurum hâline geldi. Türkiye
aldığı davet üzerine 1932’de Milletler Cemiyetine üye oldu.
Uluslararası barışı korumaya yönelik girişimlerden biri de Locarno
Antlaşması’dır. Fransa’nın Almanya’ya karşı tutumunu yumuşatması üzerine Fran-
Grafik. 01.01: 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nde Türkiye’nin İthalatı
ve İhracatı
Dostları ilə paylaş: |