Anar İsayev Ramil Rəhimov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
8 Qədim Misir Misirin coğrafi mövqeyi Tarixdə ibtidai icma quruluşu dağıldıqdan sonra qədim dövlətlər yarandı. İlk dövlətlər Şərqdə yaranmışdır. Bu dövlətlərdən biri də qədim Misir dövlətidir. Misir Afrikanın şimal-şərqində yerləşir. Misirin ərazisindən Aralıq dənizinə tökülən və misirlilər tərəfindən Böyük çay adlanan Nil çayı axır. Coğrafi mövqeyi ticarət üçün çox əlverişli olan Misir bir çox ölkələrlə quru və su yolları vasitəsilə əlaqə saxlayırdı. Dağlıq ərazidən müxtəlif növ tikinti daşları və qiymətli daşlar (zümrüd, firuzə və s.) əldə edilirdi. Misirdə sənətkarlığın dulusçuluq, metalişləmə, zərgərlik, toxuculuq, daşişləmə, sümükişləmə sahələri yaxşı inkişaf etmişdi. Misirin ticarət karvanları uzaq Ön Asiya ölkələrinə qədər gedirdi. Gəmiçiliyin inkişafı ticarətin daha da genişlənməsinə səbəb olmuşdu. Ticarətin inkişafında Nil çayı mühüm rol oynayırdı. Bir çox ölkələr Misiri müxtəlif sərvətlərlə təmin edirdi: Nubiyadan qızıl gətirilirdi. Suriya və Fələstindən mis gətirilirdi. Efiopiya və Finikiyadan tikinti üçün ağac gətirilirdi. Nil daşqınları Nil çayı ildə bir dəfə daşaraq öz məcrasından çıxırdı. Çay sularının gətirdiyi mineral maddələrlə zəngin olan lil vadidə çöküntü təbəqəsi yaradırdı. Nilin gətirdiyi lilli qara torpaq asanlıqla şumlanırdı. Qədim dövrdə Misir Qara torpaq adlanırdı. Misirin Qara torpaq adlandırılmasının səbəbi Nil vadisindəki torpağın münbit və məhsuldar olması idi. Vadidə əhalinin məskunlaşdığı məntəqələri və əkilən torpaq sahələrini daşqından qorumaq məqsədilə Nil sahili boyunca damba deyilən bəndlər tikilirdi. Bəndlər təpə formasında olur və doğranmış qamış qatılan gildən qurulurdu. Misirdə süni suvarma inkişaf etmişdi. Hündürdə yerləşən tarlalara, bağlara su vermək üçün şadufdan istifadə olunurdu. Nil vadisində müxtəlif növ bitkilər bitirdi. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi papirus qamışı idi. Qədim misirlilər papirus qamışından kiçik lövhələr kəsir və bu lövhələrin üzərinə yazı yazırdılar. Qədim Misirdə nomların meydana gəlməsi Nil vadisində əkinçi və maldar tayfalar məskunlaşmışdı. Həmin tayfalar öz aralarında birləşərək ayrı-ayrı təşkilatlar yaradırdılar. Bu təşkilatlar «nom» ( yunanca vilayət deməkdir) adlanırdı. İlk vaxtlar nomların sayı çox idi. Hər bir nomun öz hökmdarı, özünəməxsus dini və tanrıları var idi. Nomların mərkəzi müdafiə divarları ilə əhatə olunurdu. Nomların mərkəzində hökmdara, əyanlara məxsus saraylar, baş tanrının məbədi yerləşirdi. Qədim Misirdə vahid dövlətin yaranması Nomlar arasında daim rəqabət gedirdi. Hər bir nomun hökmdarı istəyirdi ki, zəif nomları özünə tabe etsin. Nomlar birləşdikcə onların sayı azaldı. Nəticədə e.ə. IV minilliyin 2-ci yarısında iki müstəqil padşahlıq - Yuxarı Misir və Aşağı Misir dövləti yarandı. Bu iki padşahlıq arasında uzun müddət vahid Misir dövləti yaratmaq uğrunda mübarizə getmişdi. E.ə. IV minilliyin sonunda Yuxarı Misir ilə Aşağı Misir padşahları arasında müharibə nəticəsində: İqtisadi cəhətdən güclü olan Yuxarı Misir qalib gəldi . Yuxarı və Aşağı Misir birləşdirildi . Qədim Misirin vahid dövlətdə birləşdirilməsi başa çatdı . Vahid Misir dövləti yarandı . Qədim Misir dövlətinin ilk paytaxtı Memfis, e.ə. II minillikdə isə Fiv (Fiva) şəhəri olmuşdur. Şaduf 9 Qədim Misir dövlətinin idarəetmə sistemi və ordu Qədim Misir dövlətinin hökmdarı firon adlanırdı. Ölkədə aparılan bütün hərbi, dini və inşaat tədbirləri fironun adından həyata keçirilirdi. Misirdə ali məmur və fironun ən yaxın köməkçisi çati hesab olunurdu. Firon çati vəzifəsinə adətən, öz övladlarını təyin edirdi. Çatinin səlahiyyətlərinə aşağıdakı məsələlər daxil idi: Təsərrüfat və məhkəmə orqanlarını idarə edirdi. Firon dəfətəxanasına və dövlət xəzinəsinə nəzarət edirdi. Bütövlükdə fironun əlində olan Hərbi idarənin başında hərbi rəis dururdu. Misirdə ordunun əsasını piyada qoşun təşkil edirdi. Döyüşçülər ox, yay və qısa xəncər ilə silahlanırdılar. Qədim Misir dövlətində dini idarələrə başçılıq edən kahinlər çox böyük nüfuza malik idilər. Kahinlər: Fironu müqəddəsləşdirərək ona sitayiş edir, onu yer üzünün tanrısı, « Günəş oğlu » adlandırırdılar. Əhalini fironu yer üzünün yeganə allahı olmasına inandırmağa çalışırdılar. Misirdə sosial qruplar Qədim Misirdə əhali üç sosial qrupa (təbəqəyə) bölünürdü: I təbəqəyə varlı əyanlar, kahinlər, varlı icma üzvləri daxil idi. II təbəqəyə azad icma üzvləri (əkinçilər, maldarlar və sənətkarlar) daxil idi. III təbəqəyə istismar olunan təbəqə, əsasən qullar daxil idi. Birinci və ikinci təbəqəyə daxil olan adamlar azad insanlar idi. İcmanın üzvü olan xırda əkinçilər və maldarlar ―kiçiklər” adlanırdı. Misirdə üçüncü təbəqə hesab olunan qulların əsas mənbəyi müharibələr idi. Müharibə zamanı tutulan əsirlər kölə - qul halına salınırdı. Misirlilər qulları «canlı ölülər» adlandırırdılar. Qulun sahibi onu döyə, sata və hətta öldürə bilərdi. Qədim Misirdə qul əməyindən əsasən aşağıdakı sahələrdə istifadə olunurdu: Dövlət və məbəd təsərrüfatında. Zadəganların malikanələrində. Fironların hərbi yürüşləri E.ə II minilliyin əvvəllərində firon I Tutmos hakimiyyətə gəldiyi zamandan başlayaraq Misir işğalçılıq müharibələrini genişləndirməyə başladı. I Tutmosun hakimiyyəti dövründə: Misir işğalçılıq müharibələrini genişləndirdi. Şərqi Aralıq dənizi ölkələrinə uğurlu hərbi yürüşlər təşkil edildi. I Tutmosun Şərqi Aralıq dənizi ölkələrinə uğurlu yürüşləri nəticəsində Misirin ərazisi Fərat çayına qədər çatdı. I Tutmosun nəvəsi III Tutmosun (1504-1450) hakimiyyəti dövründə Misirin siyasi hakimiyyəti altında olan Ön Asiya ölkələri firona tabe olan canişinlər tərəfindən idarə edilirdi. Firon II Ramzes (1301-1235) hakimiyyətə gələn zaman Misirin Ön Asiyada nüfuzu zəifləmiş, Fələstin, Finikiya və Suriya Misirin itaətindən çıxmışdı. Lakin II Ramzesin hakimiyyəti dövründə: Misirin yenidən geniş işğalçı yürüşləri başlandı. E.ə. XIII əsrin əvvəllərində II Ramzes het tayfalarını məğlub edərək onlarla sülh bağladı. Fələstin, Finikiya və Suriyanın cənubu yenidən Misirin hakimiyyəti altına düşdü. Beləliklə, II Ramzes III Tutmos kimi işğalçı müharibələr apararaq Fələstini, Finikiyanı və Suriyanı Misirə tabe etdi. Lakin II Ramzesin vəfatından sonra Misirin mövqeyi Ön Asiyada zəiflədi. II Ramzes 66 il fironluq etdiyi dövrdə Misirdə aşağıdakı quruculuq işləri həyata keçirdi: Yeni şəhərlər saldırdı, Misir və Nubiyada böyük sərdabələr, saraylar və məbədlər tikdirdi. Nubiyadakı məbəddə 24 metrlik heykəli ucaldıldı. Misir işğalçılıq müharibələri apardı Şərqi Aralıq dənizi ölkələrinə uğurlu yürüş edildi Fələsti, Finikiya və Suriya Misirə tabe edildi I Tutmosla II Ramzesin ümumi cəhətləri Misirin sərhədləri xeyli genişləndi Firon Çati Hərbi rəis Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|