Alatoran-15-an-son-2010-1: Layout qxd
ədəbiyyatın) öz ölkəsinin taleyinə necə təsir göstərə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sual: - Nəhayət, sonuncu sual: Rusiyanın gələcəyi necə olacaq Burada demokratiya olacaq, yoxsa Çin modeli üzrə avtoritar dövlət qurulacaq Başqa ölkələrin
- Aqşin Y enisey
- Eva Hoffman Hyustondakı Rays universitetini bitirdi, Harvardda dissertasiya müdafiə etdi, “Nyu-York
- Sanki “polyak” və “amerikan” Eva fərqli düşünür, dünyaya müxtəlif cür baxırlar. Hamımız bilirik ki, təfəkkür və qavrayışı dil
- Krakovdakı uşaqlıq illərinin təsviri rənglərlə, səslərlə, qoxularla doludur; burda detallar hökm sürür. Emiqrantlıq təcrübəsi
АЛАТОРАН № 15, YANVAR 2010 17 ədəbiyyatın) öz ölkəsinin taleyinə necə təsir göstərə bilməsinin canlı şahidi-sübutusunuz. Yəni nailiyyətlərinizdən məmnun qalmaq üçün əlinizdə yetərincə səbəb var. Lakin siz məmnunsunuzmu? Və Rusiya üçün, dünya ədəbiyyatı üçün daha nələrsə etmək istəyirsinizmi? Cavab: - Kommunist diktaturası mütləq qaydada onunla mübarizə aparmağı tələb edirdi. Ancaq mən dəfələrlə Qərb qüvvələrini Sovet Kommunizmi ilə Rusiyanı və Rus tarixini eyniləşdirməməyə çağırmışam. Təəssüf ki, Qərbdə bir çox qüvvələr bu fərqi görə bilmədilər, bu səbəbdən də Qərbin qüdrətli dövlətlərinin siyasəti Sovet diktaturası çökəndən sonra da Rusiyaya münasibətdə çox dəyişilmədi. Bu məni xeyli mütəəssir edir. Amma 90-cı illərdən sonra Rusiyanın özündə də hadisələr daha ağır keçdi. Ölkəni sağaltmaq üçün gərək olan mənəvi, iqtisadi məlhəm tapmaq əvəzinə, qara qüvvələr, ən prinsipsiz quldurlar fürsətdən yararlanıb vəzyyəti ələ aldılar, millətin dəyərlərini maneəsiz oğurlamaqla hədsiz dərəcədə varlanıb cəmiyyətə sinizm və əxlaqsızlıq toxumu səpdilər. Bu – ümumrusiya fəlakəti idi. Bu dəyişiklikləri mən ürək ağrısı ilə yaşadım, sizsə “məmnunluqdan” danışırsınız. Mənim artıq 87 yaşım var, sağlamlığım pozulub və daha hadisələrin gedişinə təsir göstərmək gücüm qalmayıb. Sual: - Nəhayət, sonuncu sual: Rusiyanın gələcəyi necə olacaq? Burada demokratiya olacaq, yoxsa Çin modeli üzrə avtoritar dövlət qurulacaq? Başqa ölkələrin Rusiyadan öyrənməli nəsə varmı? Yaxud əksinə, Rusiya özü kimdənsə nəsə öyrənməlidirmi? Rusiya Qərblə yaxınlıq etməlidir – yoxsa öz yolu ilə gedib özünün siyasi modelini tapmalıdır? Və Rus ədəbiyyatını digər dünya ədəbiyyatından fərqləndirən nələrsə hələ qalırmı? Cavab: - Rusiyanın gələcəyi – məni çox narahat edir. Onun necə olacağını indidən söyləmək məsuliyyətini üzərimə götürmürəm. Sizin sualınız əsasən ictimai quruluşla bağlıdır (O həqiqətən vacib məsələdir, ancaq mənəvi quruluş daha vacibdir və hətta ondan da vacibdir). Mən Rusiyada görmək istədiyim demokratiya haqqında hələ 1990-cı ildə öz modelimi (“Biz Rusiyanı necə qurmalıyıq”) yazıb təklif etmişəm: yerli özünüidarədən başlayaraq ən yuxarılarda ümumdövlət miqyasınadək demokratik quruluşun mərhələ-mərhələ düzənlənməsi (Bir çox Qərb ölkələrində mövcud olan yerli özünüidarə fəaliyyəti - tam fərqli bir quruluşdur və mən həmişə öz həmvətənlərimi bu nümunədən bəhrələnməyə çağırmışam). Mənim modelim Qərbdə geniş yayılmış partiya parlamentarizmindən fərqlənir (Ümumiyyətlə, işi-peşəsi yalnız hakimiyyətə can atmaq olan siyasi partiyaların mövcudluğunu mən müsbət hal yox, bədbəxtlik hesab edirəm). Hələlik təklif etdiyim o plan baxılmamış qalır. Ancaq mən gələcəyin Rus demokratiyasını kor-koranə Qərbdən köçürtməkdənsə, məhz bu cür görməyə üstünlük verərdim. Rus ədəbiyyatı ilə digər dünya ədəbiyyatları arasında prinsipial fərqi, ya ayrılığı isə mən görmürəm. Tut arağı və çöl ördəyi Qaranlıq qəfildən qəhqəhə çəkdi Qəfildən yağış də kəsdi, yağmadı Binanın damından bir adam düşdü Göyə yollanırdı, yerə yapışdı Mən evdə tək idim, əzab çəkirdim Qəfildən həyətdə bir səs-küy qopdu Bir arvad çığırdı üzüyuxarı: - «İsanı kölələr şillələdilər!» Qazanın dibində yatmışdı yemək Onu da, məni də oyatdı isti Pisdir, axşamüstü yaşamaq pisdi! Götürüb zəng vurdum, İlham Tumasa Bir az söyüş söydüm, bir az ağladım - təzə nə xəbər var - soruşdu məndən - İsanı kölələr şillələdilər! Süfrənin üstündə hər şey yarımçıq Çağırdım, səslədim qarışqaları Evdə heç kim yoxdur, bu necə evdi? Özüm yarım saat qarışqa oldum Vurnuxdum boş evdə, gəzdim boş evdə Yarım saat çəkdi qarışqalığım İsanı kölələr şillələdilər… Kafir təfəkkürlü bir qızı sevdim Sevgimi fikrimdə doqquza vurdum Alınan hasili ikiyə böldüm Axırda bir uşaq qalıq alındı Can atdım, can atdım adam olmağa Məndən quş alındı, balıq alındı Ağac şəkli çəkdim bekarçılığa Geyindi dərisin şair Nəsimi Dedi, üşüyürəm, ev nə soyuqdu İsanı kölələr şillələdilər. Təkliyin dibinə göz yaşı tökdüm Bir az tez yetişsin ölüm meyvəsi Mənim dostum divar, düşmənim divar Bağışla, sənə də bir yumruq vurdum Bağışla, yediyim ördək qanadı Bağışla, bağışla udduğum hava Udub ciyərimdə incitdim səni Bağışla, bağışla sol ayaqqabım Sənə mıx vurdurub, yumdum ağzını Bağışla şeytanı, bağışla tanrı! Bağışla tanrını, bağışla şeytan! İsanı kölələr şillələdilər! Aqşin Y enisey a.yenisey@gmail.com 1959-cu ilin aprel ayı. Mən “Botori”nin yuxarı göyərtəsindəki sürahinin yanında dayanmışam və hiss edirəm ki, həyatım sona çatır. Mən, sahilə toplaşaraq Qdınyadan uzaqlaşan və bir daha geri dönməyəcək gəmini müşahidə edən kütləyə baxıram, - az zaman içində o biri tərəfdə qalan kütləyə, - və burdan qurtulub geriyə, tanış həyəcan və qışqırıqların içinə dönmək istəyirəm. Ağlıma sığmır ki, bütün bunlardan baş götürüb gedirik – yox, amma biz gedirik. Mənim on üç yaşım var. Biz köçürük. Bu sözdə elə dönməz, sarsıdıcı qətilik var ki, mənim üçün dünyanın sonunu anladır. Məndən dörd yaş kiçik olan bacım susaraq əlimi sıxır. O, harda olduğumuzu və nə baş verdiyini o qədər də anlamır. Valideynlərim əsəbləşib. Indicə gömrükdə şəxsi baxışdan keçiblər və bunu antisemitizmlə vida görüşü kimi qəbul ediblər. Lakin gömrükçülər kifayət qədər ağıllı yaxud şübhəkar olmadıqlarından bacımla məni axtarmadılar, - bu, yaxşı oldu, çünki ikimizin də donuna xüsusi ciblər tikilmişdi və onlarda Polşadan çıxarılması yasaq edilən gümüş əşyalar gizlətmişdik. Budur, sahildə nəfəsli çalğı alətlərindən ibarət orkestr çalır, cəld “mazurka” (mazurka – polyak rəqsi – S.B.) motivlərindən ibarət polyak himninin sədaları eşidilir. Kədər qəlbimi elə bürüyür ki, gözlərimin yaşı quruyur və susaraq bu ağrı-acıya tab gətirməyə çalışıram. Çarəsizcə zamanı dayandırmaq, iradəmin gücü ilə gəmini saxlamaq istəyirəm. Mən özümün ilk və ən güclü nostalgiyasını yaşayıram – polyak sözü teşknota özündə kədər və çarəsizliyin əlavə çalarlarını daşıyır. Bu hiss, sonralar, mənə xırdalığına qədər məlum olacaq, bütün çalarları və səviyyələri ilə, - lakin, ilk dəfə bu hissi yaşayanda, o, tamamilə yad yerlərin qarabasması kimi, yeni ağrının, ayrılıq ağrısının müjdəçisi kimi idi. Yaxud ayrılığı öncədən hiss etmək idi, çünki bu ayrılıq nöqtəsində mən itirəcəklərimin xiffətini əvvəlcədən çəkirdim: çox sevdiyim Krakovun mənzərələri, yayda getdiyimiz günəşli kəndlər, müəllimlə royalın arxasında keçirdiyim saatlar, dostlarımla söhbət və görüşlərim haqqında xatirələr. Irəlidə isə soyuq, nəhəng boşluq vardı – ruhun qaralması vardı, sanki fotoapparatın obyektivinin qapağını örtmüşdülər, gələcəyin üstündən ağır pərdə çəkmişdilər. Getdiyimiz ölkə, Kanada haqqında heç nə bilmirəm. Qitənin dumanlı təsviri, nəhəng, az məskunlaşmış torpaqlar... Valideynlərim müharibə zamanı, meşədə budaqlarla örtülmüş talada gizlənəndə atamda “Kanada, qatran qoxuyan ölkə” kitabı vardı, o, bu dəhşətli vəziyyətdə heyrətamiz təbiət, sərbəstcə dolaşan vəhşi heyvanlar, azad həyat haqqında oxuyurdu. Bəlkə də buna görə, yəhudi dostlarımızın əksəriyyəti kimi İsrailə deyil, Kanadaya köçürük. Lakin mənim üçün “Kanada” sözü “Saxara” kimi qorxuncdur. Yox, qəlbim bu səyahətin əleyhinədir, istəmirəm ki, məni uşaqlığımdan, sevincim və rahatlığımdan, musiqidən ayırsınlar. Gəmi sahildən uzaqlaşır, alçaqdan fit səsi eşidilir, lakin mən bütün varlığımla, inadkarcasına öz yerimdə qalmağa çalışıram. Valideynlərim təsəlli verircəsinə əllərini çiynimə qoyurlar, sanki onların istədiyi bu köçetmədə ağrının da olduğunu etiraf etmək istəyirlər. АЛАТОРАН № 15, YANVAR 2010 18 Eva Hoffman – polyak-yəhudi mənşəli amerikan yazıçısıdır. Onun qələmindən Şərqi Avropa və Polşa yəhudilərinin taleyi, emiqrasiya və mədəni stereotiplər haqqında publisistik janrda yazılmış bir neçə kitab çıxıb. Evanın 13 yaşı olanda valideynləri Polşadan Kanadaya köçmək qərarına gəliblər. Eva üçün yeni həyat başlandı – Vankuver Krakovla müqayisədə başqa planetə bənzəyirdi. Eva Hoffman Hyustondakı Rays universitetini bitirdi, Harvardda dissertasiya müdafiə etdi, “Nyu-York Tayms”da jurnalist kimi uğurla çalışdı... Amma o, ruhsal bütövlük və harmoniyanı özünə qaytarınca, emiqrasiyanın qırdığı daxili bağları bərpa edincə çox zaman keçdi. Hal-hazırda Eva Hoffman Londonda yaşayır, necə deyərlər – “Manhettendən Krakova qədər olan yolun yarısında”, - ABŞ-da dərs deməyi də buraxmayıb. Tezliklə onun yeni kitabı – “Sirr” adlı romanı işıq üzü görəcək. “İtkilər sənəti” – Eva Hoffmanın yeni dildə həyata, yeni səsin, yeni şəxsiyyətin qazanılmasına, keçmişin itirilməsinə, əzabverici nostalgiyaya dair müəllif üçün ən mühüm, ən ağrılı suallara toxunan ilk və bəlkə də ən məşhur kitabıdır. Kitabın “polyak” və “amerikan” fraqmentlərinin təzadlılığı adamı heyrətə salır (kitab tamamilə fraqmentlərdən ibarətdir ki, bu da nəşri çox asanlaşdırır). Sanki “polyak” və “amerikan” Eva fərqli düşünür, dünyaya müxtəlif cür baxırlar. Hamımız bilirik ki, təfəkkür və qavrayışı dil müəyyənləşdirir, kitabda qarşımıza bu həqiqətin sadəcə deklarasiyası deyil, həm də parlaq və inandırıcı illüstrasiyası çıxır. Polşanın, Krakovdakı uşaqlıq illərinin təsviri rənglərlə, səslərlə, qoxularla doludur; burda detallar hökm sürür. Emiqrantlıq təcrübəsi haqqındakı hekayədə müəllif abstrakt kateqoriyalara müraciət edir; məişət mənzərələrinə qəfildən “arxetip” və “metahekayə” kimi sözlər soxulur... Əlbəttə, bütün kitab ingiliscə yazılmışdır, amma uşaqlıq xatirələrinə baş vuran Eva Hoffman sanki keçmiş “polyak”, emiqrantlıqdan əvvəlki qavrayışına qayıdır. Yazıçının özü bütün bu metamorfozaları həssaslıqla işləyir, insan şüurunun daxilindəki mədəniyyətlər və dillər sarmaşmasını incə ironiya ilə açır. Kitabın ingiliscə adı – “Lost in Translation”, - ikili şərhə malikdir. Lost sözünü “azmış” yaxud “itirilmiş” kimi də anlamaq olar. (Biz burda “tərcümə” sözünü buraxmaqla bir az sərbəstliyə yol vermişik, - bu söz onsuz da, implisit olaraq mövcuddur. Çünki məhz tərcüməni “itkilər sənəti” adlandırırlar). Lakin itkilər və sərsərilik tarixi gözlənilmədən yumor, səmimiyyət və məhəbbətlə dolur. Labirint nə qədər mürəkkəb olsa da, Eva Hoffman azıb qalmır. O, yolu tapır. Eva Hoffman İTKİLƏR SƏNƏTİ YAXUD YENİ DİLDƏ HƏYAT TƏCRÜBƏSİ ( r o m a n d a n p a r ç a ) Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|