Ajiratiw hám aniqlaw(sipat analizi)usillari''

1.2 Filtrlew. Kesent berıwshı ionlardi niqaplaw
Filtrlew -- bul suyıqlıw yamasa gazdi ótkerip, qatti denelerdi tutip qalatuǵin tosıq járdeminde suspenziyalar yamasa aerozollardi ajıratıw processi. Filtrlew arnawlı qurılma -- filtrda ámelgd asiriladi. Suspenziyani filtrlewde suyıqlıqtan ajıralatuǵın qatti deneler filtrlewshi tosıqta kóbiness iǵal shókpe payda etedi. Bul shókpe suw hám basqa suyıqlıqlar juwıp túsiriledi yamasa quritiw maqsetinde hawa búrkeledi. Júda jabisqaq hám konsentratsiyasi kishi názik dispers suspenziyalardıń qatti bóleksheleri filtrlewshi tosıqtıń tesikshelerine sińip, shókpe payda etıwı yaki payda etpewı múmkin. Tesikshelerdi kemeytiriw yaki kishireytiriw maqsetinde járdemshı zatlar (asbest, sellyuloza h.t.b.) qollanıladı. Filtrlewshi tosıq arqalı ótken suyıqlıq filtrat dep ataladi.


Filtrlewdıń bir neshe túrlerı bar bolip, olarǵa tómendegishe boladı.
1. Suspenziyanıń az ǵana ajıralıwı, yaǵniy suspenziya quramindaǵi filtrlewshı tosıqta tutip qalinǵan qatti jiyemdi anıqlaw;

2. 
   suspenziyani qoyıwlatıw -- filtrlewshı tosıq arqalı tiniq fazanıń bir bolegin ótkerip jiberip, suspenziyanıń konsentratsiyasin asırıw;
   
3. 
   suyıqlıqtı tiniqlandiriw -- onı az muǵdardaǵi ilayli, jabisqaq zatlardan tazalaw.
   

Filtrlew bir jinsli bolmaǵan suyıq siatemalardi ajıratıw, gazlardi tazalaqdıj nátiyjeli usılı bolip, ol laboratoriyada hám sana'atda ximiya, aziq-awqat, neftti qayta islew, kanshilik hám basqa da tarawlarda keń qollaniladi.
Dekantatsiya -- shókpe ustindegi eritpeni qozǵaltoastan togıw usılı bolip tabiladi.
Centrifugalaw -- suyıqlıq quramindaǵi awır salmaqlı bóleklerdi oraydan qaahıwshı háreket kúshi járdeminde jeńil bóleklerden (tiǵizliǵi boyinsha) ajıratıw usılı. Aralaspadaǵi awir salmaqlı bolǵan bóleksheler birinshı náwbette shógedi. Olar ajıratıp alinǵannan soń qalǵan bólektegi shókpe ústindegi suyıqlıǵın qayta úlken tezlikte centrifugalap, basqa bólimlerin de ajıratıw múmkin. Aralaspadaǵi kompanentlerdi anıqlaw maqsetinde ótkeriletuǵin centrifugalawdı prelarativ centrifugalaw dep ataydi, onnan qannıń formalı elementlerin ajıratıwda, ajıratip alıwda hám basqa maqsetlerde paydalanadı.
Sedimentatsiya -- usılı iri dispers bólekshelerdıń awırlıq kúshi tásirinen shógıwge tiykarlanǵan. Máselen, ilayli suwdaǵı topiraq jinslariniń shógıwı buǵan misal boladi. Sedimentatsiya tezligi bólekshe zatinıń massası úlkenligi formasi hám tiǵizliǵina, sonın menen birge bólekshelerge tásır etiwshi tezlenıw, tartısıw hám oraydan qashıwshı kúshlerge baylanıslı.
Dializ (grekshe dialysis -- ajıratıw) -- kalloid sistemalar hám joqarı molekulali birikpelerdıń eritpeleri quramindaǵi tómen molekulali zatlardi ayirim ótkizgish membranalar ( kishi molekula hám ionlardi ótkerip, kalloid bóleksheler hám de ionlardi makromalekulalardi ustap qalatuǵin perdeler) járdeminde joytıw. Diffuziya nizamlarina tiykarlanǵan dializatorlarda alip bariladi.
Kesent berıwshı ionlardi niqaplaw. Niqaplaw degende, kesent berıwshı strukturalıq bólimdi analiz qilinatuǵin zatti tabıw hám anıqlaw reaksiyasina tásır kórsetpeytuǵın, basqa ximiyalıq kóriniske ótkerıw túsiniledi. Niqaplaw arqalı analitikalıq ámellerdıń selektivligin asırıw bir neshe ese ónimdarli boladi. Niqaplawdıń basqa ajıratıw usıllarınan ustin táreplerı onıń tez orınlanıwında bolip tabiladi. Niqaplaw ushın qollanilatuǵin reagent anıqlanatuǵin zat penen tásirlespewı yamasa júda kem tásırlesıwı kerek. Eger reagent anıqlanatuǵin zat penen tásırlesse, analiz waqtında onıń tásırlesıw ónımin anıqlaw ushın qolay jaǵdayǵa ótkerıw, kesent berıwshı zat payda etken ónimtikine qaraǵanda ańsat bolıwı kerek. Niqaplaw ushın komplekslenıw, oksidlenıw dárejesin hám eritpenıń pH mánisin ózgertırıw, shóktırıw sıyaqlılardan paydalaniladi. Kesent berıwshı zatti komplekslerde onıń tıyıslı ligand penen payda etken kompleksinıń turaqliliǵi joqarı bolıwı kerek. Bunıń ushın turaqliliǵi joqarı kompleksler payda etıwge háreket etiledi. Kóplep ionlar cianid, rodanid, hám EDTA (etilendiamintetraacetat) penen turaqlı kompleksler payda etiledi. Mısalı, qalay (IV) hám surma (III) ionlari vodorod sulfid tásirinde sulfidler halinda shókkenligi ushın olardi anıqlaw qurami boladi. Eger oksalat kislota qosip, qalay ioni komplekske baylanıssa, surma ioni anıqlaw ańsatlasadi:
SnCl4+2H2C2O4------>Sn(C2O4)2+4HCl
Sinap (II) ionin ditizon menen fotometrik anıqlawda mıs, qorgasin hám vismut ionlari kesent beredi. Eger usı eritpege EDTA (etilendiamintetraacetat) qosilsa, bul ionlar komplekske baylanısadı hám sinapti anıqlawǵa kesent beralmaydı. Úlken konsentratsiyali xrom (III), mis (II), kobalt, nikel hám marganec (II) sıyaqlı ionlardi EDTA (etilendiamintetraacetat) penen niqaplaw analizdi bir qansha qiyinlastırıwı múmkin., sebebi bul ionlar EDTA menen reńlı kompleksler payda etedi. Bunday jaǵdaylarda basqa komplekslewshılerden paydalanidladi. Niqaplaw ushın qosilatuǵin komplekslewshı zattıń muǵdari qansha boliwi kerek degen soraw tuwılıwı tábiiy. Bunday waqitta tiykarinan hám niqaplaw reaksiyalarınıń konstantalarin biliwge tuwrı keledi.