Adilxan bayramov səMƏd vurğUN
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
50 da dindirilmə zamanı müstəntiqin «Sizə AK/b/P üzvü olmayan hansı burjua millətçiləri bəllidir?» sualına belə cavab vermişdir: «Çobanzadə, Salman Mümtaz, Yusif Vəzir, Seyid Hüseyn, Üzeyir Hacıbəyov, Sanılı, S.Vurğun, Müşfiq, Əhməd Cavad, Hüseyn Cavid...»(167). 1937-ci il repressiyasının qurbanlarından biri Gülara Köylü qızı fiziki işgəncələrə dözməyərək bu sözləri demişdir: «Düzdür, sayıqlığımı itirmişəm... Mədəniyyət sarayında xalq düşmənləri Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Səməd Vurğun kimilərilə...görüşlərə yol vermişəm». (37) Bəli, S.Vurğunun adı artıq istintaq sənədlərinə «xalq düşməni» kimi daxil edilmişdi. Şübhəsiz, hər dəfə bu cür ifadələrdən sonra şairi «lazımi yerə» çağırır, bəzən səhərədək saxlayır, «günanlarını» sübuta yetirməyə çalışırdılar. 1937-ci ilin payızında həmin «görüşlərin» birindən yalnız səhər qayıdan S.Vurğun öz qardaşına belə demişdir: «... onlar (NKVD – A.B.) mənim «Azərbaycan» şerimdən bərk yapışıblar. Başa düşə bilmirlər ki, bu şer mənim həyatımın və bütün yaradıcılığımın mənasıdır, rəmzidir... Mən bütün insanlara, bütün xalqlara və millətlərə səadət arzulayıram və bu yolda çalışıram. Lakin bütün bunlarla bərabər məndən ötrü ən müqəddəs torpaq Azərbaycandır. Ən doğma xalq isə Azərbaycan xalqıdır, onun dili və şeri mənim vicdan səsimdir, o mənim doğma anamdır. Əgər buna görə məni millətçi etmək istəyirlərsə, qoy etsinlər. Bir gün gələr, tarix həqiqəti açar». (173, 135) Xavər xanım şairin həmin vaxtlar dəfələrlə gecələr evə gəlməməsini, «Nə qəribə zamandı, nə ağlasığmaz dünyadı. Di gəl baş çıxar, ağı qaradan seç, yaxşını yamandan ayır» - deməsini də acı-acı xatırlamışdır. (35) S.Vurğun «Vaqif»i məhz belə bir şəraitdə qələmə almışdır və təbii ki, bütün bunlar əsərin ən dramatik səhnələrinin, misralarının yaranmasına, hadisələrin təbii axarına ciddi təsir göstərmişdir. Əsər belə başlayır: «XVIII əsr. Azərbaycan. Qazax mahalı. 51 Vidadinin evi... Vidadi tək, ağac altında namaz qılır. Namazın arasında əllərini göyə qaldırıb, titrək və təsirli bir səslə: Xudaya! İnsanın halı yamandır, Nələr çəkdiyimiz sənə əyandır. Mənası varmıdır min təriqətin? Aç...aç qapısını sən həqiqətin. Nə olur, bir yeni işıq ver bizə, Bizim kor yaranmış gözlərimizə- Bəlkə də yaxşını seçək yamandan... Ta ki, cansız keçən bir güzərandan Biz də ilham alaq, sevinək barı. İşıqlat bu dibsiz qaranlıqları... Yazıqdır dünyanın əşrəfi insan, Böyüksən, adilsən, keç günahından. Qoyma ki, yerlərdə sürünsün bəşər, Dünyada qalmasın nə pislik, nə şər. Yaxşılıq insana bir sənət olsun, Dünya başdan-başa qoy cənnət olsun...» (134, 7) Vidadinin bu monoloqunun altı misrası ixtisar edilmiş və şairin kitablarına salınmamışdır. Həmin misralar bunlardır: İlahi! Bir gətir insanı yada Göz yaşı qalmasın qara dünyada. Sən ki iradənlə bizi yaratdın, Neçin qəlbimizi vaxtsız qanatdın? Söylə bir, insanın nədir günahı? Aciz bəndələrə qıyma, ilahi... (145). S.Vurğunun pak və xeyirxah bir obraz kimi yaratdığı Vidadinin bu sözlərində ümumən insan iztirabları ön plandadır. İnsan iztirablarına son qoyulması, «dünyanın başdan-başa cənnət 52 olması» Vidadinin dualarının əsasını təşkil edir. Buna görə də Vidadi məhz namaz üstündə üzünü yaradana böyük Allaha tutur. Bu parçada 1937-1938-ci illərdə baş verən insan müsibətlərini görməmək mümkün deyil. «...İnsanın halı yamandır», «Nə olur, bir yeni işıq ver bizə», «Yazıqdır, dünyanın əşrəfi insan», «Söylə bir, insanın nədir günanı?» kimi misralarda bu müsibətlərə aşkar işarələr vardır. Bütün bunlar barədə düşünəndə belə bir qənaətə gəlmək olar ki, bu ürək ağrıdan və üsyankar şikayət Molla Vəli Vidadiyə və 1797-ci ilə yox, Səməd Vurğuna və 1937-ci ilə aiddir... Yenə əsərə müraciət edək: Vaqifi sözlə susdura bilməyən Qacar onun qətlinə fərman verir: Aparın, aparın onu zindana, Göz dağı çəkdirin Azərbaycana! (137, 91) Vidadi hökmdarı öz dəhşətli hökmündən daşınmağa çağırır: Hökmdar! Yerlərə, göylərə bir bax, Buludlar qaralır matəm tutaraq. Vaqif bir oğludur əbədiyyətin, Ölməz böyük dili şerin, sənətin... Yalvarıram sana, onu ver mana, Əllərin batmasın günansız qana. (134, 112) Qacar-Vaqifə, hökmdar-şairə meydan oxuyur: Ha...ha...böyük şair (öz adamlarına) İndi bərk durun! Burda kəllələrdən bir qala qurun! Göylərə dayansın qoy onun başı! Dibindən çay kimi axsın göz yaşı. 53 Onun zirvəsinə yalnız və yalnız Vaqifin başını qoymalısınız! (134, 112) Şairlərin kəsilmiş başlarından böyük bir qüllə yaranmışdı. Qüllənin zirvəsi hələlik boşdu... «Vaqif»i qələmə alan S.Vurğun istər-istəməz Vaqiflə yanaşı qələm dostlarının və özünün də taleyini görür, acıyırdı: Bir tərlan xəyallı qəlbi xəstəyəm, Bir şeyda bülbüləm, daş qəfəsdəyəm... (134, 106) S.Vurğun əsəri yazıb başa çatdırdıqdan sonra onun taleyindən çox narahat olmuşdur. O, «Vaqif»i bir müddət gizli saxlamış və qardaşına belə demişdir: «Əgər məni aparsalar, sən tez mənim əsərimi götür və etibarlı yerdə gizlət. Əsərin yerini Xavər (şairin həyat yoldaşı – A.B.) bilir». (173, 136) Təsadüfi deyil ki, şair «Vaqif»i əvvəlcə məhz faciə kimi qələmə almış, teatra «dörd pərdəli mənzum faciə» kimi təqdim etmişdir. (145) Əsərin qəhrəmanı Vaqifin ölümü hadisələrin təbii axarı ilə bərabər həm də pyesin qələmə alındığı dövrün obyektiv gerçəkliyindən və tələbindən doğurdu. Pyesin Vaqifin qətli ilə bağlı hissəsini əsərin C.Cabbarlı adına Azərbaycan Dövlət Teatr muzeyində saxlanılan və vaxtilə teatra təqdim olunmuş ilk nüsxələrinin birindən götürüb olduğu kimi burada veririk: «(...Vaqifi oğlu Əli bəylə gətirirlər) Şeyx Dayanın! Vaqif (kinayəli) Mümkünmü durub dayanmaq? Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|