Adiabatik jarayon

To‘g‘ri va teskari Karno sikllari
To‘g‘ri Karno sikli ikkita izoterma va ikkita adiabatadan iborat (rasm 4.4). Ushbu sikl yordamida frantsuz olimi S. Karno 1824 yilda issiqlikni mexanik ishga aylantirish qonuniyatlarini ishlab chiqdi

4.4 rasm.To‘g‘ri Karno sikli
Ishchi jism T₁ haroratda v_a hajmdan v_b gacha izotermik kengayib, isitkichdan q ₁=T₁ (S_{2 -} S₁) issiqlik oladi. Ishchi jismni keyingi kengayishi adiabata bo‘yicha boradi. Ishchi jismni bunday kengayishi ichki energiya hisobiga bo‘lgani uchun harorat T₂ ga tushadi.
Endi ishchi jismning dastlabki holatiga qaytarish uchun uni T₂ haroratli sovutkichga qo‘yamiz va cd izoterma bo‘yicha qisamiz. Bunda sistema ustida l₂ ni bajaramiz va q ₂=T₂ (S_{2 -} S₁) issiqlikni sovutkichga uzatamiz so‘ng silindrni izolyatorga quyib da liniya bo‘yicha qisishni davom ettiramiz. Bunda bajarilgan ish sistema ichki energiyasini oshirishga sarf bo‘ladi va gaz xaroratii T₁ ga ko‘tariladi. Topilgan q ₁ va q₂ qiymatlarini (4.7) ga kuysak.
demak,
Karpo sikli uchun termik f.i.k.

Karpo siklining termik f.i.k. termodinamika 2-qonunining mohiyatini ko‘rsatadi. Undan ko‘rinib turibdiki, isitkichdan olingan issiqlikni to‘la ishga aylantirish, ya’ni _t = 1 bo‘lishi uchun T₁à yoki
T₂à 0 bo‘lishi kerak. Ikkala haroratni ham olib bo‘lmaydi. SHuning uchun _t< 1.
Karno qaytar siklini teskari yo‘nalishda amalga oshiraylik (4.5-rasm). Ishchi jism avval a nuqtadan b nuqtagachi ichki energiyasi hisobiga kengayish ishini bajarib adiabatik kengayadi, bunda uning harorati T₁ va T₂ gacha soviydi, sungra b nuqtadan s nuqtagacha ishchi jism T₂ xaroratli sovitgichdan q₂ issiqlik olib izotermik kengayadi. Keyin gaz s nuqtadan d nuqtagacha adiabatik qisilib, harorati T₂ dan T₁ gacha ko‘tariladi. So‘ng d nuqtadan a nuqtagacha T₁=const sharoitda izotermik qisilib, q₁ issiqlikni isitgichga uzatadi. 4.6 – rasmda sovitish mashinasining termodinamik sxemasi keltirilgan.
Teskari siklda ishchi jism yuqori haroratda siqilgani uchun, tashqi kuchlarning qisish ishi kengayish ishiga nisbatan siklning absd konturi yuzasi qiymatiga katta. Bu ish issiqlikka aylanib, q₂ issiqlik bilan isitgichga uzatiladi.

4.5– rasm. Teskari Karno sikli

Иситкич T1 q1 Ишчи жисм lts Совуткич T2 q2 4.6 – rasm. Sovutishmashinasining termodinamik sxemasi

Shunday qilib teskari siklni amalga oshirish uchun l_ts ish bajarib, past haroratli manbadan yuqori haroratli manbaga issiqlik uzatish mumkin. bunda past haroratli manba q₂ issiqlik uzatib, yuqori haroratli manba q₁=q₂+l_ts issiqlik oladi. Teskari Karno sikli sovitish qurilmalari va isitish nasoslarining ideal sikli xisoblanadi.
Sovutish kurilmalarida ishchi jism sifatida oson qaynovchi suyuqliklar (freon, ammiak va boshqalar) bug‘lari ishlatiladi. sovutish kamerasidagi issiqlik elektr energiyasi sarfi hisobiga tashqariga uzatiladi.
Sovutish qurilmalarining samaradorligi sikl mobaynida sovitish kamerasidan olingan issiklik miqdorini siklni amalga oshirish ishiga sarf bo‘lgan ishga nisbati sifatida topiluvchi sovutish koeffitsienti orqali aniqlanadi:

Teskari Karno sikli uchun

Formulalardan ko‘rinib turibdiki, tashqi muhit bilan sovutish kamerasi o‘rtasidagi haroratlar farqi qanchalik kichik bo‘lsa sovutish koeffitsienti ham shunchalik katta bo‘ladi va shunchalik oz energiya sarf bo‘ladi.
Teskari Karno siklidan foydalanib termodinamika 2-qonunining yana bitta, ya’ni Klauzius tahrifini aytish mumkin: ”Issiqlik o‘z-o‘zidan past haroratli jismdan yuqori haroratli jismga o‘ta olmaydi. Ushbu tahrif Tomson bergan tahrif bilan ekvivalentdir. Aks holda ikkinchi turdagi abadiy dvigatelni yaratish mumkin bo‘lib qoladi.