Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
9 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil  1. TTÇ-40 tipli tiristor  çeviricisinin prinsipal   elektrik sxemi 
 
Tiristor  tezlik  çeviriciləri alçaldıcı transformatorlardan – Tr, düzləndirici idarə bloku T
1
-T
6
, bölücü  
D
7
-D
12
 diodu olan fərdi gərginlik invertoru T
7
-T
12
, kondensator kommutasiyalı drosellərdən  Dr
1
-Dr
2
, əks  
cərəyan ventilli körpüdən D
1
-D
6
  ibarətdir. Çeviricini süni yolla soyutmaq üçün asinxron mühərrik  M1-
dən istifadə edilir.  TTÇ-nin idarəetmə blokunda;  БCУB- düzləndiriciləri idarə edən blok sistemi, БCУИ- 
invertoru  idarə  edən  blok  sistem,  БУ-TT1-TT3  və  Tr2  cərəyan  vericiləri  olan  idarəetmə  bloku,  БПK- 
kondensatorları qidalandıran blok, БП-qidalandırıcı –blok. 
İntiqalda    qapalı  avtomatik  tənzimat  sistemindən,  prinsip  etibarı  ilə    tezliklə  verilən  siqnalın 
gərginlik siqnalı ilə mühərrikin  e.h.q.-sinə mütənasib olan müqayisəsi əsas yer tutur. Elektrik intiqalının 
sxemində maksimal cərəyan  (B
1
, B
2
, Пр
1
-Пр
2
)  və sıfır mühafizəsi   (RC-dövrəsində )  dəyişən və sabit 
cərəyan tərəfdə tətbiq edilmişdir.  
Tiristor    tezlik    çeviricilərindən  Sumqayıt  Texnoloji  parkında  böyük  diametrli    mis    katankadan  
diametrli    0.2-2.12  mm  olan    dolaq  məftilləri  dartılan    zavodda  gücü  55  kVt  olan  asinxron  maşınların 
fırlanma sürətini tənzimləyən intiqalda geniş istifadə edilmişdir.  
Tiristor  tezlik  çeviriciləri iki tərəfdən qulluq edilən metal şkafdır.  Mürəkkəb istehsal sahəsini bir 
operator və bir fəhlə idarə  edir. Qəza halları ümumiyyətlə baş vermir. 
 
ALÇAQ MEXANĠKĠ TEZLĠKLĠ ELEKTROMAQNĠT  
VĠBROTƏSĠRLƏNDĠRĠCĠLƏRĠN TƏDQĠQĠ 
 
Abdullayev S.A. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Mövcud  AMT  vibrasiya  qurğularının  əksəriyyəti  elektromaqnit  tipli  olub,  nüvəsi  elektrotexniki 
polad  vərəqlərindən  yığılır.  Belə  qurğularda  alçaq  mexaniki  tezlik  əldə  etmək  üçün  elektromaqnitin 
dolağına ardıcıl və ya paralel kondensator qoşulur və elektromaqnit sistemi qurğunun elastiki sisteminin 
məxsusi rəqs tezliyini uzlaşdırır. Bu tip EVQ-lərin hazırlanma texnologiyası mürəkkəbdir və onlarda bir 
sıra çatışmamazlıqlar mövcuddur. 
Üçfazalı EVQ-li qurğuların rezonans rejimindən çıxma halları rəqs konturunun xarakteristikasının 
dikliyinin  yüksək  tezlikburaxma  zonasının  kiçik  olması  hesabına  tez-tez  baş  verdiyi  üçün  onların  iş 
rejimlərinin  dayanıqlıgı  nisbətən  aşağı  olur.  Aparılan  tədqiqatlardan  aydın  olmuşdur  ki,  elektromaqnit 
tipli vibrasiya qurğularında alçaq mexaniki tezlikli rəqsi hərəkət əldə etmək üçün tətbiq olnan sxemlərdən 
ən sadəsi gərginliklər və ya cərəyanlar rezonansı hadisəsinə əsaslanan kondensatorlu sxemlərdir (şəkil 1). 
 
 
 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
10 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 1.  Vibrotəsirləndiricinin prinsipial elektrik sxemi 
 
Mövcud  elektromaqnit  tipli  vibrasiya  qurğularından  tətbiq  olunan  nüvələrin  bəziləri  bütöv 
konstruksion  poladdan  hazırlanır.  Aparılan  tədqiqatlardan  aydın  olur  ki,  nüvəsi  bütöv  konstrukisıon 
poladdan olan EVQ-lərin maqnit sistemində səthi effekt hadisəsi yaranır ki, bu da nüvənin en kəsiyində 
maqnit  sistemini  qeyri-müntəzəm  paylanmasına  səbəb  olur.  Bununla  əlaqədar  olaraq  nüvədə  maqnit 
qüvvə xəttlərinə paralel bir və ya bir neçə hissədədn kəsikər verilir. Verilmiş kəsiklərin hesabına qüvvə 
xəttlərinin  en  kəsikdə  qeyri-müntəzəm  paylanma  dərəcəsi  azalır.  Birfazalı  EVQ-in  şəbəkəyə  qoşulma 
sxemləri  müxtəlifdir.  Şəkil  1-də  birbaşa  şəbəkədən  qidalandırılma  sxemi  verilmişdir.  Burada 
elektromaqnit  dəyişən  cərəyan  mənbəyindən  qidalandırılan  zaman  faz  cərəyanının  həm  müsbət,  həm  də 
mənfi  yarımperiodlarında  amplitudanın  maksimum  qiymətində  lövbər  elektromaqnit  tərəfindən  dartılır. 
Faz  cərəyanının  minimum  qiymətində  isə  elastiki  sisteminin  təsiri  altında  lövbər  əvvəlki  vəziyyətinə 
qayıdır. Bu zaman mexaniki sitemin rəqslərinin tezliyi elektrik sisteminin yəni şəbəkənin tezliyindən iki 
dəfə çox olur. 
Başqa  bir  sxem  diod  qoşulmuş  elektromaqnit  sxemdir.  Bu  sxem  də  mürəkkəb  struktura  malik 
olduğundan onların istehsalatda tətbiqi çox məhduddur. 
Mövcud sxemlərdən biri elektromaqnitdə iki ədəd dolaq olan EVQ-dən ibarətdir. Bu dolaqlardan 
biri  birbaşa  dəyişən  cərəyan  şəbəkəsinə  qoşulur.  Elektromaqnitin  digər  dolağına  tapşırıq  siqnal 
generatorundan güc gücləndiricisi vasitəsilə tezliyi məlum olan siqnal verilir. Belə sxemdə xüsusi siqnal 
generatorundan  istifadə  edilir  ki,  bu  da  vibrotəsirləndiricinin  qiymətini  bahalaşdırır  və  eyni  zamanda 
qurğunun  istehsalatda  tətbiqini  çətinləşdirir.  Mövcud  elektromaqnit  vibrasiya  qurğuları  partlayışa 
davamlı,  hermetik  və  açıq  hazırlanırlar  və  bir  işçi  orqanına  malikdirlər.  Bununla  əlaqədar  olaraq  belə 
qurğularda işçi orqanların sayının artırılması lazım gəlir. 
AMT  işləyən  EVQ-lərin  qarşısında  duran  tələbatlardan  biri  də  onların  məhsuldarlığı  və  gücüdür. 
Mövcud 
Hs
)
20
0
(

 tezlikdə işləyən elektromaqnit vibrotəsirləndirici qurğuların məhsuldarlığı aşağıdır. 
Onların məhsuldarlığını yüksəltmək üçün bir necə təsirləndiricilərin təsirləndiricilərin sinxron işləməsini 
təmin etmək lazım gəlir ki, bu da bir problem məsələ kimi qarşıda durur. 
Aparılan  tədqiqatlar  əsasında  müəyyən  edilmişdir  ki,  vibrotəsirləndiricilərin  özünün  gücünü 
artırmaq məqsədə uyğun hesab olunur. Bu məqsədlə alçaq mexaniki tezlikli üçfazalı elektromaqnit tipli 
bütöv nüvəli qurğudan istifadə etmək daha əlverişli hesab olunur. 
 
 
2
 
 
Se
Ga
TL
 BĠRLƏġMƏSĠNĠN   ĠSTĠDƏN  
 GENĠġLƏNMƏSĠ  VƏ  XÜSUSĠ  ĠSTĠLĠK  TUTUMU  
 
Mirzəzadə Ü.Ə. 
Sumqayıt  Dövlət Universiteti 
 
III  və  VI  qrup  elementləri  əsasında  alınan  üçqat  yarımkeçirici  birləşmələr  geniş  tədqiq  olunan 
maddələrdir. Bu onunla əlaqələndirilir ki, bu maddələr əsasında bir sıra həssas çevirici cihazlar düzəldilir. 
Bu  tip  maddələrin  istilik  parametrlərinin  tədqiqi  həm  nəzəri,  həm  də  praktik  baxımdan  əhəmiyyət  kəsb 
EVQ-nin sarğacı 
R 
C 
~220V 
A 
0 

---