Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
26
Sağımdan sonra südün soyudulması onun tərkibindəki mikroblarının fəaliyyətini xeyli gecikdirir.
Aşağıdakı cədvəldə prof. P.F.Dyarenkonun südün temperatundan asılı olaraq onun dəyişməsi
məlumatdan verilmişdir.
Cədvəl 1.
Südün sağıldıqdan sonra
saxlanması vaxtı, saat
Südün turşuluğu
soyudulmamış
soyudulmuş 18
0
C
Təzə sağılmış süd
17,5
17,5
3
18,3
17,5
6
20,9
18,0
9
22,5
18,5
12
turşumuş
19,0
Cədvəldən görünür ki, yeni sağılmış süd ancaq 12 saatdan sonra turşumaağa başlayır. Soyutma
prosesi daha effektiv aparılarsa, onun turşuluğu xeyli azalır. Südün fermadan emal məntəqəsinə
qaldırılması xeyli vaxt tələb edir.
Moskva ət və süd məhsulları institunun apardığı təcrübələr göstərir ki, südün bakteriyadan
təmizlənməsi üçün müxtəlif mərkəzləşdirilmiş fuqalazdan istifadə edirlər.Lakin elə mikroorqanizmlər var
ki, onları südün tərkibindən təmizləmək ücün mümkün olur: Məsələn
Bak. Meqatherium, subtilis,staptı
anreus,Bakt.soli və s.
Odur ki, ferma daxilində südün termik emal edilməsi çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Buna görə
də,mütərəqqi metodlardan istifadə edərək südün sğım zamanı pasterizə olunması enerjiyə qənaəbi 2 dəfə
azalır, onun saxlanma müddətini xeyli uzadır və daha keyfiyyətli sud məhsulu olmağa imkan verir.
Məhz buna görə də kicik tipli avtomatlaşdırılmış posterizə qurğusunun tətbiqinə ehtiyac var.
TEMPERATUR VƏ NƏMLĠYĠN ASĠNXRON MÜHƏRRĠKLƏRĠN ĠZOLYASĠYA
MÜQAVĠMƏTĠNƏ TƏSĠRĠ
Eminov X.Q.
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
Elektrik maşınların izolyasiya müqaviməti onun nəmliyə dayanaqlığının əsas kriteriyası kimi
istifadə olunur və bütün normativ texniki sənədlərdə izolyasiyanın nəmliyə dayanaqlığı deyildikdə söhbət
onun müqavimətindən gedir.
İzolyasiyanın elektrik keçiriciliyi diffuziya prosesi kimi nəzərdən keçirmək olar, çünki elektrik
sahəsinin təsirindən cərəyan daşıyıcıları (yüklənmiş hissəciklər) izolyasiya mühitidən diffuziya etməyə
məcburdurlar.
Nəmlənmiş dielektrikin elektrik keçiriciliyinin dəyişməsinin səbəbini nəzərdən keçirək.
Nəmlənmiş dielektrikdə əmələ gələn yük daşıyıcılarına aid olan bütün kamiyyətləri ―i‖ indeksi ilə
işarə edilir. Nəmlənmiş izolyasiyanın ümumi xüsusi keçiriciliyi aşağıdakı tənliklə təyin edilir:
burada
- Bolsman sabiti;
- mütləq temperatur;
- yüklənmiş hissəciklərin konsentrasiyası;
- hissəcikin yükü;
- natural laqorifmin əsası;
- yüklənmiş
hissəcikin aktivləşmə enerjisi;
- yüklənmiş hissəciklərin diffuziya əmsalı.
Bu vəziyyətdə əlavə yük daşıyıcıları kimi suda olan qarışıqların ionlara dissosiasiyası, materiallara
dissosiasiya olunan suda əriyən qarışıqlar, suyun yüksək dielektrik nüfuzluğu nəticəsində izolyasiyanın
malekullarının dissosiasiyası, dissosiasiya olunmuş suyun hidrogen və hidrooksid ionlarıdır.
Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
27
Əlavə yük daşıyıcıları suyun müsbət yüklənmiş hissəcikləri kimi olduqda, onların yer dəyişməsi
bərk fazanın hərəkətsizliyində elektroforez kimi təsvir edilən səhənin təsirindən olur. Əgər ―s‖ indeksi ilə
nəmlənmiş izolyasiyada olan su hissəciklərə aid olan bütün kəmiyyətləri işarə etsək izolyasiyanın ümumi
xüsusi keçiricilik təhliyini aşağıdakı kimi yazmaq olar:
Nəzərə alsaq ki,
nəmlənmiş izolyasiyanın elektrik keçiriciliyin təhlili üçün ümumi
münasib tənliyi alırıq:
),
(
6
1
)
(
6RT
1
2
2
2
RT
U
s
s
s
s
RT
U
d
d
d
d
RT
U
i
i
i
i
RT
U
s
s
s
RT
U
d
d
d
RT
U
i
i
i
üm
s
d
i
s
d
i
e
q
v
C
e
q
v
C
e
q
v
C
RT
e
q
D
C
e
q
D
C
e
q
D
C
,
burada
- yüklənmiş hissəciyin azad gedişinin uzunluğu;
- hissəciklərin özünə məxsus rəqslərin
tezliyi.
İifadədən görünür ki, nəmlənmiş izolyasiyanın həcmi müqaviməti və nəmliyin udulması, diffuziya
sabitləri, havanın nəmliyi və bir mənalı izolyasiyanın dayanalıqlığının əsas kriteriyası ola bilər.
Asinxron elektrik mühərriklərin izolyasiyalı materialı heyvandarlıq binasının nəmli mühitində
olduöundan bir qədər nəmliyi udur. Əvvəl materialın üzərində su buxarların absorsiyası əmələ gəlir, sonra
suyun qradiyentin azalma istiqamətinə diffuziya əmələ gəlir – su buxarların kiçik konsentrasiyalı
fəzasından desorbsiya. Əgər elektrik izolyasiyası güclü nəmlənibsə, ətraf hava isə qurudur, suyun quru
hava istiqamətində diffuzuya və ətraf mühitə suyun desorbsiyası əmələ gəlir, yəni materialın qurudulması
.
Elektrik izolyasiyasının nəmlənməsində diffuziya prosesi bir qayda olaraq işləməyən elektrik
mühərrikində əmələ gəlir.
Cərəyan yükü altında olan elektrik mühərrikində nəmliyin diffuziyası materialdan əmələ gəlir, yəni
elektrik izolyasiyasının qurudulması əmələ gəlir.
Suyun udulması və ya kondensasiyasında səthi və əsasən həcmi müqavimət aşağı düşür, dielektrik
itkiləri bucağı artır və bir qədər dielektrik nüfuzluq artır, izolyasiya materialın daxilində sahənin yenidən
paylanması nəticəsində elektrik möhkəmliyi aşağı düşür, bu zaman dielektrikin
su ilə doymuş sahələri çox
böyük dielektrik nüfuzluğa malik olurlar, daha az nəmlənmiş sahələrdə isə elektrik sahəsinin gərginliyi
kəskin artır. Artmış nəmliyin və eyni zamanda elektrik gərginliyin təsirindən izolyasiya materialın
səthində cərəyan keçirən körpücüklər əmələ gəlir. Nəmli atmosferdə elektrik izolyasiyalı materialın
səthində müxtəlif elektrik potensiallarda yerləşən sıxaclar arasında nazik elektrik keçirici təbəqə əmələ
gəlir. Bu təbəqədə, təbəqəni qızdıran, nisbətən kiçik cərəyan keçir, o da ayrı – ayrı yerlərdə quruyur.
Təbəqə qurumuş yerdə cərəyanın axımı kəsilir kömürləşmiş sahə əmələ gəlir. Bir müddət keçəndən sonra
kömürləşmiş sahələr birləşə bilər və cərəyan keçirən körpü əmələ gətirərək son nəticədə qısaqapanma baş
verə bilər.
Suyun özü kiçik elektrik müqavimətinə malikdir, bir çox maddələrlə birləşərək elektrolit əmələ
gətirir, elektrik sahəsinin yaxşı keçiricisi olaraq son nəticədə elektrik izolyasiyasına suyun təsirini
şiddətləndirir.
Yüksək nəmliyin uzun müddət təsirindən su elektrik izolyasiyalı materialın müxtəlif dərinliyə keçir
və yaxud materialın növbəli nəmlənməsi və ya quruması əmələ gəlir, bu zaman onun xarici və daxili
təbəqələri müxtəlif dərəcədə və müxtəlif anda köpür. Bunun nəticəsində səthi təbəqədə kiçik çatlar əmələ
gəlir, onlar da suyun daha intensiv materialın daxilinə keçməsinə səbəb olur, bu da elektrik izolyasiyalı
materialın elektrik xaccələrini və mexaniki dayanaqlığını azaldır və hava nəmliyin dəyişmə tezliyi
çoxalduqca o daha da sürətlənir. Belə hadisələr elektrik mühərriklərin stator dolağının alın hissəsi daha
çox təsir edir və orada çatlar əmələ gəlir. Yüksək nəmlik tez – tez hidroliz əmələ gətirir. Suyun təsirindən
elektrik izolyasiyalı material yumşalır, kətan yağın əsasında olan laklar suyun təsirindən yumşalaraq,
əriyir və maye halına keçir. Bu zaman üzvi turşular ayrılır, onlar da başqa üzvi materialı dağıdır və
metalın paslanmasına səbəb olur.