A b u z ə r b a ğ I r o V y. E. B e r t e L s V ə a z ə r b a y c a n ə d ə b I y y a t I
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
q i y mə t l i n d i r i r : " B u n a b a x m a y a r a q , b u t ə d b i r l ə r p r o b l e m i n k ə s k i n l i y i n i y a l n ı z q i s mə n a z a l d ı r , ə r ə b y a z ı s ı n ı n ma h i y y ə t i n d ə d u r a n p r i n s i p i a l q ü s u r l a r ı a r a d a n q a l d ı r a b i l m i r d i . B u n a g ö r ə d ə y ü k s ək t ə h s i l s ə v i y y ə s i n ə m a l i k o l a n b a ş q a t ü r k x a l q ı n ı n – a z ə r b a y c a n l ı l a r ı n l at ı n q r a f i k a s ı n a k e ç mə k y o l u i l ə y a z ı s i s t e mi n i d a h a mü h ü m ş ə k i l d ə y e n i l ə ş d i r mə k i m k a n ı h a q q ı n d a f i k i r l ə r i n ə m ü r a c i ə t e t m ə k d a h a q a n u n au yğ u n s ə s l ə n i r d i . " ( 1 5 2 , s . 9 7 - 1 0 6 ) A z ə r b a y c a n d a l a t ı n ə l i f b a s ı n a k eç i d p r o s e s i n i t əş k i l e t mə k ü ç ü n 1 9 2 2 - c i i l d ə x ü s u s i K o mi t ə y ar a d ı l d ı v ə o n a N ə r i m a n N ə r i a m a n o v b a ş ç ı l ı q e t d i . Y e n i ə l i f b a n ı n p r o y e k t i y a r a d ı l d ı v ə a y r ı - ay r ı mə t b u a t o r q a n l a r ı n d a e k s p e r i m e n t a l ş ə k i l d ə t ə t b i q o l u n m a ğ a b a ş l an d ı . B u mə t b u at o r q a n l a r ı a r a s ı n d a " Y e n i y o l " q ə z e t i n i n a d ı n ı ç ə k mə k o l ar . B i r s ı r a k i ç i k k i t a b ç a l a r d a l a t ı n ə l i f b a s ı i l ə n əş r o l u n u r d u . 1 9 2 6 - cı i l d ə B a k ı d a T ü r k o l o j i q u r u l t a y k e ç i r i l d i v ə b u r a d a ə l i f b a mə s ə l ə s i m ü z a k i r ə e d i l ər ə k , b ü t ü n t ü r k x a l q l a r ı n ı n y e n i ə l i f b ay a k e ç mə s i t ö v s i y ə e d i l d i . Q u r u l t a y ı n i ş i n d ə s o v e t t ü r k r e s p u b l i k a l a r ı i l ə y a n a ş ı , x a r i c i ö l k ə n ü m a y ə n d ə l ə r i , o s ı r a d an , T ü r k C ü mh u r i y y ə t i n i n a l i ml ə r i i ş t i r a k e d i r d i l ə r . 1 9 2 9 - c u i l d ə T ü r k i y ə n i n i l k p r e z i d e n t i M u s t a f a K a m a l A t a t ü r k ü n s ə r ə n c am ı i l ə ö l k ə d ə y en i ə l i f b a q ə b u l e d i l d i . Q u r u l t a y ı n q ər a r l a r ı n ı h ə y a t a k e ç i r mə k ü çü n B a k ı d a Y e n i t ü r k ə l i f b as ı Ümu mi t t i f a q mə r k ə z i k o m i t ə s i y a r a d ı l d ı . İ k i i l d ə n s o n r a h ə mi n m ə r k ə z M o s k v a y a k ö ç ü r ü l d ü v ə b u n u n l a d a l a t ı n l aş d ı r ma p r o s e s i d a h a g e n iş v ü s ə t a l mı ş o l d u . G ö r k ə ml i s o v e t o l o q V a l t e r K o l a ş ı n d o ğ r u o l ar a q q ey d et d i y i k i mi , " ə l i f b an ı n d ə y i ş d i r i l mə s i ( l a t ı n ə l i f b a s ı n a k e ç i l mə s i – A . B . ) " B ü t ü n ö l k ə l ə r i n p r o l e t a r l a rı , b i r l ə ş i n ! " ş ü a r ı n ı h ə y a t a k e ç i r mə y ə k ö m ə k mə q s ə d i i l ə n ə z ə r d ə t u t u l m u ş d u v ə Ş ə r q z ə h mə t k e ş k ü t l əl ə r i i l ə Q ə r b p r o l e t a r i a t ı n ı n ə l a q ə l ə r i n i g ü cl ə n d i r mə l i i d i " . ( 5 3 , s . 5 2 - 5 3 ) A n c a q m ü s ə l m a n r e s p u b l i k a l ar ı ü çü n i ş l ə n i b h a z ı r l an m ı ş l a t ı n q r a f i k a l ı y e n i ə l i f b ad a b i r ç o x d i ak r i t i k v ə q o n d a r m a i ş a r ə l ə r d ə n i s t i f ad ə e d i l i r d i k i , b u d a y az ı v ə o x u ü ç ü n ç ə t i n l i k lə r t ö r ə d i r d i . L i n q v i s t i k b ax ı m d a n b u c ü r ə l i f b a l ar ı n t ə r t i b i n d ə b i r p r i n s i p g ö t ü r ü l ü r d ü : " b i r q r a f e m – b i r f o n e m " . B u p r i n s i p i mü d a f i ə e d ə n N . F . Y a k o v l e v d i l i n f o n o l o j i s i s t e mi n i n a d e k v a t i f a d ə s i ü ç ü n zə r u r i o l a n q r a f eml ə r i n o p t i m a l m i q d a rı n ı h e s a b l ama q ü ç ü n x ü s u s i d ü s t u r i ş l ə y i b h a z ı r l a m ı ş d ı . ( 1 4 7 , s . 2 6 - 3 8 ) Y . E . B e r t e l s A z ə r b a y c a n y a z ı s ı n ı n l a t ı n l a ş d ı r ı l ma s ı n ı mü t ə r ə q q i a d d ı m h e s a b e d i r , ə r ə b q r af i k a s ı n ı i s ə k ö h n ə l m i ş v ə m ü a s i r ş ə r a i t ə c a v a b v e r mə y ə n b i r y a z ı s i s t e m i s a y ı r d ı . A n c a q b i r ço x c ə h ə t d ə n o , l a t ı n l a ş d ı r m a n ı k i r i l ə l i f b as ı n a k e ç mə y ə h a z ı r l ı q ü ç ü n k e ç i d m ə r h ə l ə s i k i mi q i y mə t l ə n d i r i r d i . H əmi n ə l i f b a i s l a h at ı 1 9 3 9 - c u i l d ə S t a l i n i n r ə h b ə r l i y i a l tı n d a t o t a l i t a r ş ə k i l d ə h ə y a t a k e ç i r i l d i . Ə g ə r Le n i n l a t ı n ə l i f b a s ı ə s a s ı n d a y a z ı n ı n u n i f i k a s i y a s ı z ə r u r ət i n i t ə s d i q e d i r v ə b u u n i f i k a s i y a n ı n m ə q s ə d i n i Q ə r b v ə Ş ə r q p r o l e t a r i a t ı n ı n b i r l ə ş mə s i n d ə , d ü n y a i n q i l a b ı i d e y a s ı n ı n i n t i ş a r ı n d a g ö r ü r d ü s ə , S t a l i n 1 9 3 9 - c u i l də b u n u n t a m a m i l ə ə k s i n i h ə y a t a k e ç i r d i . A zə r b ay c a n d a v ə b a ş q a m ü t t ə f i q t ü r k r e s p u b l i k a l a r ı n d a k i r i l ə l i f b a s ı n ı n t ə t b i q e d i l mə s i A z ə r b a y ca n x a l q ı n ı R u s i y a i l ə d ah a s ı x b i r l ə ş d i r mə l i , o n l a r ı n t al e y o l l ar ı n ı b i r t a r i x i mə c r a y a y ö n ə l t mə l i , b ə n z ə r m ə n ə v i mə k a n a s a l ma l ı i d i . B u i d e y a n ı d ə s t ə k l ə y ə n a l i m l ə r d ə n b i r i d ə Y . E . B e r t e l s i d i . ( 1 2 2 ) Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|