4-mavzu: Muloqot ijtimoiy va shaxslararo munosabatning ifodasi sifatida Reja

Muloqot mavzui va yo`nalishiga ko`ra, uning:
ijtimoiy yo`naltirilgan (keng jamoatchilikka qaratilgan va jamiyat manfaatlaridan kelib chiqadigan muloqot);

• 
  guruhdagi predmetga yo`naltirilgan (o`zaro hamkorlikdagi faoliyatni amalga oshirish mobaynidagi muloqot — mehnat, ta’lim jarayonidagi yoki konkret topshiriqni bajarish jarayonida guruh a’zolarining muloqoti);
  
• 
  shaxsiy muloqot (bir shaxsning boshqa shaxs bilan o`z muammolarini ochish maqsadida o`rnatgan munosabatlari); pedagogik muloqot (pedagogik jarayonda ishtirok etuvchilar o`rtasida amalga oshiriladigan murakkab o`zaro ta’sir jarayoni) turlari farqlanadi.
  

Muloqotning turi va shakllari turlichadir. Masalan, bu faoliyat bevosita «yuzma - yuz» bo`lishi yoki u yoki bu texnik vositalar (telefon, telegraf va shunga o`xshash) orqali amalga oshiriladigan; biror professional faoliyat jarayonidagi amaliy yoki do`stona bo`lishi; sub’ekt - sub’ekt tipli (dialogik, sheriklik) yoki sub’ekt - ob’ektli (monologik) bo`lishi mumkin.
Har bir muloqot turining o`z qonun-qoidalari, ta’sir usullari va yo`l-yo`riqlari borki, ularni bilish har bir kishining, ayniqsa odamlar bilan doimo muloqotda bo`ladiganlarning burchidir.
Muloqotning psixologik tizimi va vazifalari
Muloqot murakkab jarayon bo`lganligi uchun ham ayrim olingan muloqot shaklini analiz qilganimizda, unda juda xilma-xil ko`rinishlar, komponentlar va qismlar borligini aniqlashimiz mumkin.
Muloqot jarayonining murakkab psixologik tabiatini bilish, turli sharoitlarda samarali munosabatlar o`rnatish malakasini oshirish uchun uning tarkibiga kiruvchi har bir element yoki bo`laklar bilan alohida tanishib chiqamiz.
G.M.Andreeva muloqotning quyidagi psixologik tuzilishini taklif etadi:
1. Muloqotning kommunikativ tomoni (ya’ni muloqotga kirishuvchilar o`rtasidagi ma’lumotlar almashinuvi jarayoni).
2. Muloqotning interaktiv tomoni (ya’ni muloqotga kirishuvchi tomonlarning xulq-atvorlariga ta’sir jarayoni).
3. Muloqotning perseptiv tomoni (ya’ni muloqotga kirishuvchi tomonlarning bir-birlarini idrok etishlari va tushunishlari bilan bog`lik bo`lgan murakkab psixologik jarayon).
Bu strukturaning har bir tomonini batafsil ko`rib chiqamiz.
Ko`pgina olimlar muloqotning inson hayotidagi ahamiyatiga to`xtalib o`tar ekanlar, uning qator vazifalari, funksiyalarini ajratadilar. Masalan, taniqli rus olimi B.F.Lomov uning funksiyalariga quyidagilarni kiritadi:
a) ma’lumotlar almashinuvi funksiyasi;
b) xulq-atvorni boshqaruv funksiyasi;
v) hissiyotlar almashinuvi.
Bu funksiyalar aslida G.M.Andreeva ajratgan muloqot qismlariga ham mos keladi, ya’ni har bir muloqot jarayonida B.F.Lomov qayd etgan vazifalarni topish mumkin.