moddalar hid bilish hujayralariga gaz holatida ta’sir etib, kimyoviy reaksiyalar
yo‘li bilan ularni qo‘zg‘atadi. Oddiy gaz holatidagi hidli moddalar havo bilan nafas
olish jarayonida
burun havosiga kirib keladi, natijada aks ettirish holati hosil
bo‘ladi.
Ta’m bilish sezgilari
Ta’m bilish sezgilari shirin, achchiq, nordon, sho‘r singari mazalarni his
qilish bilan tavsiflanadi. Ta’m bilish sezgilarining
organi tilning yuzasi va
tanglayning yumshoq qismidan tashkil topgan. Tilning shilliq pardasida maxsus
ta’m bilish so‘rg‘ichlari mavjud bo‘lib, ularning tarkibi tayoqchasimon
hujayralardan tuzilgan maxsus ta’m bilish "kurtaklari"ga ega. Ta’m bilish
so‘rg‘ichlari til yuzasida bir tekis taqsimlanmaganligi
uchun uning orqa qismi
achchiqni, uchi shirin mazani, chetlari esa nordon mazani sezadi. Lekin ularning
o‘rtasi bo‘lsa mazani aks ettira olmaydi. Ta’m bilish so‘rg‘ichlarining hujayrali
qismlarida maxsus sezuvchi nervlarning chekka
uchlari joylashgan, ular ta’m bilish
organidagi qo‘zg‘alishni bosh miyaga uzatib turadi, uning markazlariga yaqin
joylashgan.
Teri sezgilari
.
Teri sezgilari tarkibi tuyish va harorat turlaridan iborat bo‘lib, ularning
bunday nomlanishining bosh omili bu reseptorlarning
tarkibi va organizmning
tashqi shilliq pardalarida joylashganligidadir.
Tuyish sezgilari ikki xil axborotni qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘lib,
birinchisi tegish va tarqalishini tuyish sezgilari, ikkinchisi esa silliq yoki g‘adir -
budurni tuyish bilan tavsiflanadi. Odatda tana a’zosiga narsalarning tegishini
sezish tashqi qo‘zg‘atuvchi kuchayganda siqiq sezgiga aylanadi,
u yanada
kuchayganda og‘riq sezgisiga aylanadi.
Tuyish sezgilari organi teridagi va tashqi shilliq pardalardagi tuyish
tanachalari deb nomlanuvchi tanachalardan iborat. Tanachalarning ichida va
qisman tashqarisida tuyish nervining chekka tarmoqlari mavjud,
ular terida va
shilliq pardalarda bir tekis taqsimlangan, barmoqlarning uchlarida til uchida labda
zich joylashgan, xuddi shu boisdan sezgirlik darajasi boshqalardan yuksakroqdir.
Psixologiyada tuyish tanachalari va sezuvchi nervning chekka tarmoqlari
zichligi ekstiziometr asbobi yordami bilan o‘lchanadi. Asbob keriladigan ikki
oyoqli sirkuldan tashkil topgan, bo‘lib, uning o‘zagidagi
darajalar oyoqlarning
uchlari o‘rtasidagi masofani o‘lchaydi.
Tuyish sezgilarining markazi bosh miya po‘stining orqadagi markaziy
nuqtasida joylashgan deb taxmin qilinadi. Tuyish sezgilarining tashqi, ya’ni fizik
sababi bu biron- bir narsalarning teriga bevosita tegishidir.
Dostları ilə paylaş: