Ta’m bilish idroki

TA’M BILISH IDROKI

• Reja:
• 1. Ta’m bilish idroki haqida umumiy tushuncha
• 2. Ta’m bilish organlari
• 3. Ta’m analizatori, vazifasi

• Ta’m bilish sezgilari shirin, achchiq, nordon, sho‘r singari mazalarni his qilish bilan tavsiflanadi. Ta’m bilish sezgilarining organi tilning yuzasi va tanglayning yumshoq qismidan tashkil topgan. Tilning shilliq pardasida maxsus ta’m bilish so‘rg‘ichlari mavjud bo‘lib, ularning tarkibi tayoqchasimon hujayralardan tuzilgan maxsus ta’m bilish “kurtaklari”ga ega. Ta’m bilish so‘rg‘ichlari til yuzasida bir tekis taqsimlanmaganligi uchun uning orqa qismi achchiqni, uchi shirin mazani, chetlari esa nordon mazani sezadi. Lekin ularning o‘rtasi bo‘lsa mazani aks ettira olmaydi. Ta’m bilish so‘rg‘ichlarining hujayrali qismlarida maxsus sezuvchi nervlarning chekka uchlari joylashgan, ular ta’m bilish organidagi qo‘zg‘alishni bosh miyaga uzatib turadi, uning markazlariga yaqin joylashgan.

Analizatorlar

• Ta'm beruvchi moddaning uzoq muddatli ta'siri bilan unga moslashish kuzatiladi (ta'm sezish intensivligi pasayadi). Moslashuv davomiyligi eritmaning konsentratsiyasiga mutanosibdir. Shirin va sho'rga moslashish achchiq va nordonga qaraganda tezroq rivojlanadi. O'zaro moslashish ham topilgan, ya'ni boshqa moddaning ta'siri ostida bir moddaga sezgirlikning o'zgarishi. Bir vaqtning o'zida yoki ketma-ket bir nechta ta'm qo'zg'atuvchilaridan foydalanish ta'm kontrasti yoki ta'mni aralashtirish effektlarini beradi. Misol uchun, achchiqga moslashish nordon va sho'rga sezgirlikni oshiradi, shirinlikka moslashish boshqa barcha ta'm stimullarini idrok etishni keskinlashtiradi. Bir nechta xushbo'y moddalarni aralashtirishda yangi ta'm hissi paydo bo'lishi mumkin, bu aralashmani tashkil etuvchi komponentlarning ta'midan farq qiladi.

Ta’m bilish

• Taʼm bilish — turli eriydigan moddalarning taʼm bilish retseptorlariga, asosan, tilga (umurtqalilarda) taʼsir etishi natijasida paydo boʻladigan sezgi. Ta’m bilish retseptorlari tilda, halqumning orqa devorida, yumshoq tanglayda, murtaklarda joylashgan. Til uchi, chetlari va orqa qismida retseptorlar ayniqsa koʻp; til oʻrtasida va uning ostki yuzasida ta’m bilish retseptorlari yoʻq.