1. Texniki mexanika haqqında məlumat

41.Sürüşmə deformasiyası
Xarici qüvvələrin təsirindən cismin en kəsiyində kəsici qüvvə yaranarsa bu zaman sürüşmə deformasiyası baş verir. Gərginlikli vəziyyət nəzəriyyəsindən məlumdur ki, cismin ixtiyari nöqtəsi ətrafında götürülmüş elementar paralelepipedin yan üzlərində həm normal, həm də toxunan gərginlik yarana bilər. Fərz edək ki, elementar paralelepipedin yan üzündə yalnız toxunan gərginlik əmələ gəlir. Özü də toxunan gərginliklər cütlüyü qanununa əsasən həmin τ gərginlikləri bir - birinə bərabərdir. Belə gərginlikli vəziyyət xalis sürüşmə adlanır. Xalis sürüşmə deformasiyasına çox az hallarda rast gəlinir. Bir qayda olaraq sürüşmə deformasiyası digər deformasiyalarla birlikdə yaranır. İndi sürüşmədə müstəvilərin istiqamətindən asılı olaraq gərginliklərin necə dəyişildiyini nəzərdən keçirək. Xalis sürüşməyə məruz qalmış elementar düzbucaqlı paralelepipeddən üçbucaqlı A, B, C prizmasını ayıraq.

Prizmaya təsir edən bütün qüvvələri çəp kəsiyin normal nˊ və toxunan tˊ istiqamətlərində priyekləndirsək alarıq.

G_α AC - τ · AB sinα- τBC · cosα = 0

τ_α AC - τAB cosα+ τ BC sinα = 0
AB = AC · cosα və BC = AC sinα olduğundan,

G_α = τ cos2α

τ_α = τcos2α
α = 0 olduqda, G_α = 0, τ_α = τ

α = 90⁰ olduqda, G_α = 0, τ_α = τ

α = 45⁰ olduqda, G_α = τ, τ_α = 0

Deməli, xalis sürüşmə zamanı elementar paralelepipeddən tərəfləri bu elementin yan üzlərinə nisbətən 45⁰ bucaq altında dönmüş daha bir elementar paralelepiped ayırsaq görərik ki, onun yan üzlərində yalnız normal gərginliklər yaranacaqdır. Özü də yan üzlərin ikisində normal gərginliklər dartılma, ikisində isə sıxılma gərginlikləri olacaqdır. Xalis sürüşmə zamanı diaqonalların deformasiyalarını

;
;
olduğundan olar. Elementin dioqanalı üzrə kəsiklərdə toxunan gərginliklər 0 olduğundan baş kəsiklər adlanır. Bu kəsiklərdə yaranan gərginliklərindən biri G₁ = τ , G₃ = - τ olacaqdır. Baxdığımız elementar paralelepipedlər müstəvi vəziyyətində gərginlikli olduğundan G₂ = 0 olacaq. Onda ümumiləşmiş Huk qanununa əsasən diaqonallardan biri istiqamətindəki nisbi deformasiya G₁ və G₃ vasitəsi ilə təyin olunur. Yəni


Xalis sürüşmədə Huk qanunu düsturu
τ = G γ
Burada - G sürüşmə modulu və ya paralelepipedin elastik modulu adlanır. Müxtəlif materiallar üçün müxtəlif qiymətlər alır.


Bu ifadədəd E, G və μ kəmiyyətləri arasındakı asılılıq göstərilmişdir. Təcrübi hesablamalarda cismin en kəsiklərində yaranan toxunan gərginliyin orta qiyməti

Burada Q - brusun en kəsiyində yaranan kəsici qüvvə, A - onun en kəsik sahəsidir. Sürüşmədə möhkəmlik şərti τ ≤[τ] olur.