degan xulosaga keladilar. Agar birinchi toifali shaxslar
bir ishni muvaffiqiyatli
tugatgach, ko‘tarinki ruh bilan ikkinchi ishga kirishishsa, ikkinchi toifa vakillari,
har qanday ishni yakunlagandan so‘ng, uning natijasidan qat’iy nazar, ruhan
tushkunlikka tushadilar va og‘rinish hissi bilan boshqa ishga kirishadilar. Bu
o‘rinda
talabchanlik degan sifatning roli katta. Agar muvaffiqiyatga yo‘nalgan
shaxslarning o‘zlariga nisbatan qo‘ygan talablari darajasi ham yuqori bo‘lsa,
ikkinchi toifa vakillarining
talablari aksincha, past bo‘ladi. Bunday tashqari har
birimizdagi o‘zimizdagi real qobiliyatlar to‘g‘risidagi tasavvurlarimiz ham ushbu
motivlarning faoliyatdagi o‘rniga ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, o‘zidagi qobiliyatlarga
ishongan shaxs hattoki, mag‘lubiyatga
uchrasa ham, unchalik qayg‘urmaydi,
keyingi safar hammasi yaxshi bo‘lishiga ishonadi. Ishonchsiz shaxs esa kichkina
berilgan tanbeh yoki tanqidni ham juda katta ruhiy azob bilan qayg‘urib boshdan
kechiradi. Uning uchun ham shaxsning u yoki bu vaziyatlarda qayg‘urish sifati
ham ma’lum ma’noda motivlar xarakterini belgilaydi.
Shunday qilib, motivlar tizimi bevosita shaxsning mehnatga,
odamlarga va
o‘z-o‘ziga munosabatlaridan kelib chiqadi va undagi xarakter xususiyatlarini ham
belgilaydi. Ularning har birimizda real shart-sharoitlarda namoyon bo‘lishini biror
mas’uliyatli ish oldidan o‘zimizni tutishimiz va muvaffaqiyatlarga erishishimiz
bilan baholasak bo‘ladi. Masalan, mas’uliyatli imtixon topshirish jarayonini
olaylik. Ba’zi talabalar imtixon oldidan juda qayg‘uradilar, hattoki, qo‘rqadilar
ham. Ular uchun imtixon topshirish juda katta tashvishday. Boshqalar esa bu
jarayonni bosiqlik
bilan boshdan kechirib, ichidan hayajonlanayotgan bo‘lsalar
ham, buni boshqalarga bildirmaydilar. Yana uchinchi toifa kishilari umuman
beg‘am bo‘lib, sira koyimaydilar. Tabiiy, shunga muvofiq tarzda, har bir toifa
vakillari ishining muvaffaqiyati va faoliyatning samarasi turlicha bo‘ladi.
Bunga
har bir shaxsdagi da’vogarlik darajasi ham ta’sir qiladi. Da’vogarlik darajasi
yuqoriroq bo‘lganlar bilgan-bilmaganini isbot qilishga o‘rinsalar, ana shunday
darajasi pastlar bor bilganini ham yaxshi aytib berolmay, yana o‘qituvchi bilan
tortishmaydilar ham.
Dostları ilə paylaş: