1- mavzu: O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya sport Reja

Chidamlilik biror-bir faoliyatda toliqishga qarshi tura olish qobiliyatidir. Chidamlilik asab markazlarining funksional barqarorligi, harakat apparati va ichki organlar funksiyalar koordinatsiyasi bilan bеlgilanadi (A.N.Krеstovnikov). Maktabgacha yoshida organizmning quvvat rеsurslari yosh rivojlanishiga sarf bo’ladi, shuning uchun haddan ortiq katta yuklama o’sishga halaqit bеrishi mumkin. Bolada umumiy chidamlilik, ya'ni organizmning asosiy tizimi funksiyasini oshiruvchi mo’tadil faollikdagi davomli ishga nisbatan chidamlilikni asta-sеkin tarbiyalab borish zarur.
Faoliyatni turli ko’rinishlari – aqliy, sеnsor, emotsional, jismoniy ko’rinishlari turlicha toliqishlarga olib kеladi.
Egiluvchanlik tayanch muskul va bo’g’imlarning elastikligi bilan bеlgilanadi. Maktabgacha yoshidagi bolalarda tayanch-harakat apparati, ayniqsa umurtqa pog’onasining plastikligini hisobga olib, fizkultura mashg’ulotlarida va ertalabki gimnastikada umumrivojlantiruvchi mashqlar (prеdmеtlar bilan va prеdmеtlarsiz) bilan chеgaralanadi. Egiluvchanlikni rivojlantirishga mo’ljallangan mashqlar (ayniqsa umurtqa pog’onasining egiluvchanligini rivojlantirishga qaratilgan) hajmi va faolligi asta-sеkin oshirib borilishi lozim.


5 - MAVZU: Jismoniy tarbiya vositalari
Reja:
1.Jismoniy tarbiya vosi­talarining umumiy xarakteristikasi.
2.Tabiatning tabiiy ta'siri
3. Madaniy – gigiyenik ko’nikmalar
4.Jismoniy mashqlar tasnifi.
1. Jismoniy tarbiya vosi­talarining umumiy xarakteristikasi
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi vazifalarini hal etishda gigiyenik omillar, tabiatning tabiiy kuchlari, jismoniy mashqlar boshqalardan foydalaniladi. Har xil faoliyat turlariga kiruvchi (qo’l mehnati, musiqa asboblarini chalish, loy yoki plastilindan narsa yasash, qurish-yasash, rasm chizish, kiyinish, yuvinish va boshqalar) xilma-xil harakatlar bolalarning jismoniy rivojlanishiga ta ‘sir etadi.


2.Madaniy gigiyenik omillar (mashg’ulotlar rejimi, dam olish, ovqatlanish, uyqu, flzkultura jihozlari, xonalari, maydonchalari va boshqalar) jismoniy tarbiya vazifalarini hal etishning majburiy sharti hisoblanadi. Ular jismoniy mashqlarning shug'ullanuvchini organizmiga ta’siri samaradorligini oshiradi. Masalan, jismoniy mashg’ulotlar suyak va muskul sistemasining rivojlanishiga yaxshi yordam beradi. Xonalar, flzkultura jihozlari, o’yinchoqlar, bolalar kiyimlari va poyabzalining tozaligi kasalliklarning oldini oladi,gigiyena talablarini bajarish bolalarda ijobiy emotsiya uyg’otadi va jismoniy mashqlarni o’zlashtirish uchun qulay sharoit yaratadi.
2.Tabiatning tabiiy ta'siri
Tabiatning tabiiy kuchlari (quyosh, havo, suv) jismoniy mashqlarning organizmga ta’sirini kuchaytirafdi va kishi ish qoboliyatini oshiradi.
Quyosh, havo, suv organizmni chiniqtirish, uning yuqori va past temperaturaga moslashuv qobiliyatini oshirish uchun foydalaniladi. Bular natijasida issiqlikni
idora qiluvchi apparat harakatga keladi, ya’ni kishi organizmi meterologik omillarni xilma-xil o'zgarishlariga oz vaqtida javob bera oladigan darajaga keladi. Bunda tabiatning tabiiy kuchlarini jismoniy mashqlar bilan birga qo’shib olib borish chiniqishni samaradorligini oshiradi.
Tabiatning tabiiy kuchlaridan mustaqil vosita sifatida ham foydalanish mumkin. Suv terini kirdan tozalash, kishi tanasiga mexanik ta’sir etish uchun qo’llaniladi. O’rmon, bog’lar, parklardagi shifobaxsh moddalar (fltonsidlar) ga boy havo mikroblarni yo’qotishga yordam beradi, qonni kislorodga to’yintiradi, kishi organizmiga yaxshi ta ‘sir qiladi. Quyosh nuri teri ostida D vitaminning saqlanishiga xizmat qiladi, turli mikroblarni o’ldiradi va kishini kasalliklardan (raxit boshqalardan) saqlaydi.
4. Jismoniy mashqlar jismoniy tarbiyaning kishiga har tomonlama ta’sir etuvchi asosiy o’ziga xos formasidir. Ulardan jismoniy tarbiyaning sog’lomlashtirish, ta’limiy va tarbiyaviy vazifalarini hal etishda foydalaniladi: aqliy, ahloqiy, estetik va mehnat tarbiyasini amalga oshirishga xizmat qiladi, shuningdek, ko’plab kasallaklarni davolashda vosita hisoblanadi.
Massaj (silash, chimchilash, uqalash, shapatilash, titratish) teriga ta’sir qilib kishining butun organizmiga ta’sir etadi. Teri analizatorlarining o’tkazuvchi yo’llari bola tug’ilguncha yuzaga keladi, shuning uchun yangi tug’ilgan chaqaloq teri retseptorlarl orqali bo’ladigan ta’simi ko’proq qabul qiladi. Massaj qon tomiri sistemasiga ham ta 'sir qiladi.
Sog’lomlashtirish, ta’limiy, tarbiyaviy vazifalarini to’la hal etishning majburiy sharti Jismoniy tarbiyaning yuqorida sanab o’tilgan barсha vositalaridan kompleks tarzda foydalanish hisoblanadi. Turli yosh bosqichlarida ko’rsatib o’tilgan vazifalarni amalga oshirishning samaradorligi asosiy va qo’shimcha vositalarni to’g’ri qo’shib olib borgan taqdirdagina oshadi. Chunonchi, bolaning dastlabki uch oyligida gigiyena omillari tabiatning kuchlari, shartsiz reflekslar katta ahamiyatga ega bo’ladi. Bola bir yoshga to’lganida massaj, passiv, passiv-aktiv mashqlar, asosiy harakatlar (emaklash va boshqalar) dan foydalaniladi. Yoshi orta borgan sari gigiyenik omillar, tabiat tabiiy kuchlarining roli kamaymaydi, biroq uyqu, ovqatlanish va boshqalarga ozroq vaqti sarflanadi va birmuncha murakkab jismoniy mashqlardan foydalanish uchu zamin varatiladi.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar jismoniy tarbiya vazifalarini hal etishda jismoniy tarbiya vositalaridan foydalaniladi. Bunda avvalo bolalarni madaniy gigiyenik ko’nikmalarga ya’ni tozalik va ozodalikka o’rgatiladi, organizmlari quyosh, suv, havo vannalari orqali chiniqtirib, sog’lomlashtiriladi. So’ngra ularga yoshi salomatlik darajasiga qarab turli jismoniy mashqlar beriladi.
Jismoniy mashqlar - inson organizmiga har tomonlama ta’sir etuvchi ish formasidir. Jismoniy mashqlar bolalarni aqliy, ahloqiy, estetik va mehnat tarbiyasini amalga oshirib, ko’plab kasalliklarga nisbatan organizmni kurashish qobiliyatini oshiradi. Jismoniy mashqlar ibtidoiy jamoa davrida paydo bo’lgan bo’lib, insonlar o’z ehtiyojini qondirish maqsadida turli ov qurollaridan foydalanganlar. Ular ov qilishdan avval tayyorgarlik ko'rishgan, ya’ni hayvon tasviri mo’ljalga olishga, nishonga tekkazish, ko’z bilan chamalash, kuch ishlatishga o’rganganlar. Keyinchalik jismohiy mashqlarning rivojlanishiga fan, san’at va harbiy ish ta’sir etdi. Jismoniy mashqlar mazmunini organizmda kechadigan psixologik, fizologik, bioximik va biologik jarayonlar ta’sir etadi. Jismoniy mashqlarni bajarish jarayonida diqqat, tafakkur, tasavvur, irodaviy zo’r berish kabi psixilk jarayonlar ro’y beradi. Turli jismony mashqlarni bajarish vaqtida yurak, qon - tomir, nafas olish, moddalar almashinuvi, markaziy nerv sistemasida o’zgarishlar ro’y beradi. Jismoniy mashqlar jarayonida harakat malaka va ko’nikmalari tarkib topadi va jismoniy sifatlari shakllanadi.
Jismoniy mashqlar formasi esa organizmga ta’sir etadigan ichki va tashqi ta’sirlardan iborat bo’ladi.